Uğursuz Şölen: Dede Korkut'tan J. R. R. Tolkien'e Ortak Bir Motif

Yıl 2021, Sayı: 9, 169 - 198, 10.06.2021

Doğukan Oruç

https://doi.org/10.46250/kulturder.904488

Öz

Birçok destanda, söylencede, halk hikâyesinde ve dinî metinde şölenlerin felâketlerle sonuçlandığı görülmektedir. Çağlar boyunca düalist kozmoloji anlayışı, zühd merkezli yaklaşım ve mitsel dil, şölene dair motifi bu yönde şekillendirmiştir. Ayrıca bu metinlerin oluşturulduğu çağlardaki belirgin güvenlik eksikliği, şölen motifi ile uğursuzluğun bir arada ele alınmasını mümkün kılmış görünmektedir. Gerek anlatıcı olarak Dede Korkut figürüne atfedilen öyküler ve gerekse Tolkien tarafından yaratılan fantastik evren çok farklı zamanlarda ve coğrafyalarda vücuda gelmişlerdir. Her iki metindeki öykülerde de doğaüstü unsurlara yer verilmiş ve adı geçen anlatılar çeşitli yönleriyle pek çok araştırmaya konu olmuştur. Oğuzların epik anlatısı olan Kitâb-ı Dedem Korkud’un ve Tolkien’in yarattığı mitolojinin (legendarium) temel yapıtaşlarından olan Silmarillion’un içinde bulunan öyküler çeşitli paralellikler taşırlar. Bu yazının amacı ise bu iki anlatının şölenler ve şölenlerden sonra yaşanan uğursuz olaylar motifi etrafında karşılaştırmalı bir biçimde okunmasıdır. Bu karşılaştırma Assmann’ın hipoleps kuramı ve Tolkien’in “Öykü Kazanı” benzetmesinden yola çıkılarak yapılmaya çalışılmıştır. Şölenlerin mitik ve arketipik kökenlere sahip bir uğursuzlukla ilişkilendirildiği görülmüştür. Bu bağlamda şölen ve şölenin uğursuzluğuna dair motifin kökenleri araştırılmış, bunların her iki kitaptaki yansımaları örneklendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, J. R. R. Tolkien, hipoleps, şölen motifi, karşılaştırmalı edebiyat

The Ominous Feast: A Common Motif from Dede Korkut to J. R. R. Tolkien

Öz

It is seen that the feasts result in disasters in many epics, legends, folk tales, and religious texts. Throughout the ages, the dualist understanding of cosmology, the ascetical approach and the mythical language have shaped the motif of the feast in this direction. In addition, the obvious lack of security in the times when these texts were written seems to have made it possible to consider the motif of the feast and the ominousness together. Both the stories attributed to the figure of Dede Korkut as the narrator, and the stories in the fantastic universe created by Tolkien, were formed in very different ages and geographies. The stories in these texts include supernatural elements, and the aforementioned narratives have been the subject of many studies with their various aspects. The stories in The Book of Dede Korkut, the epic narrative of Oghuzs and the stories in The Silmarillion, one of the basic building blocks of Tolkien’s mythology (legendarium), have various parallels. The purpose of this article is to comparatively read these narratives around the motif of the feast and ominous events after feasts. This comparison has been attempted to base on Assmann’s hypolepse theory and Tolkien’s “Cauldron of Story” analogy. It has been seen that feasts are associated with ominousness that have mythical and archetypal origins. In this context, the origins of the motif of the feast and the ominousness of it have been investigated and the reflections of these in both books have been tried to exemplify.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, J. R. R. Tolkien, hypolepse, the motif of the feast, comparative literature

Kaynakça

• Abdulla, Kamal (2020). Dede Korkut Kitabı'nın Poetikasına Giriş: Şafak Varyantı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Assmann, Jan (2015). Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. Çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ateş, Süleyman (1996). Kur’ân-ı Kerîm Meâli. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Bahtin, Mihail (2001). Karnavaldan Romana: Edebiyat Teorisinden Dil Felsefesine Seçme Yazılar. Çev. Cem Soydemir. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bahtin, Mihail (2005). Rabelais ve Dünyası. Çev. Çiçek Öztek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bergson, Henri (2015). Gülme: Komiğin Anlamı Üstüne Deneme. Çev. Yaşar. Avunç. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Burckhardt, Titus (2017). Doğu’da & Batı’da Kutsal Sanat: Sanatın İlkeleri ve Yöntemleri. Çev. Tahir Uluç. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Campbell, Joseph (1995). İlkel Mitoloji: Tanrı'nın Maskeleri. Çev. Kudret Emiroğlu. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Carpenter, Humphrey (1977). Tolkien: A Biography. Boston: Houghton Mifflin.
• Comte-Sponville, André (2004). Büyük Erdemler Risalesi. Çev. Işık Erdügen. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çelik, Adil (2019). “Dede Korkut Anlatılarından XXI. Yüzyıla Avcı Folklorundaki Süreklilik ve Dönüşümlerin Ekoeleştirel Bir Analizi”. Ekoeleştiri: Folklor ve Edebiyat İncelemeleri. Ed. Adil Çelik ve Altuğ Ortakçı. Ankara: Kömen Yayınları, 81-105.
• Eliade, Mircea (2001). Mitlerin Özellikleri. Çev. Sema Rifat. İstanbul: Om Yayınevi.
• Eliade, Mircea (2017a). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi 2: Gotama Budha'dan Hıristiyanlığın Doğuşuna. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Eliade, Mircea (2017b). Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan Özcan. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Elias, Norbert (2017). Uygarlık Süreci: Sosyo-Oluşumsal ve Psiko-Oluşumsal İncelemeler. Çev. Ender Ateşman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ergin, Muharrem (1997). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Esin, Emel (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Fonstad, Karen W. (1979). The Atlas of Middle-Earth. Boston: Houghton Mifflin.
• Gökyay, Orhan Şaik (1975). Dede Korkut Hikâyeleri. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Homeros (1975). İlyada. Çev. Azra Erhat ve A. Kadir. İstanbul: Sander Yayınları.
• Jaspers, Karl (1953). The Origin and Goal of History. New Haven: Yale University Press.
• Karabaş, Seyfi (1996). Dede Korkut’ta Renkler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Köse, Serkan (2020). “Dede Korkut Kitabı’nı Kaos ve Kozmos Bağlamında Okuma”. Milli Folklor, 16(125): 71-81. Kramer, Samuel Noah (2016). Sümerler: Tarihleri, Kültürleri ve Karakterleri. Çev. Özcan Buze. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Kutsal Kitap: Eski ve Yeni Antlaşma (2002). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi.
• Librán-Moreno, Miryam (2011). “‘Byzantium, New Rome!’ Goths, Langobards, and Byzantium in The Lord of the Rings”. Tolkien and the Study of His Sources: Critical Essays. Ed. Jason Fisher. Jefferson: McFarland & Co., 84-116.
• Lönnrot, Elias (1966). Kalevala-Fin Destanı (Rulo 26-50). Çev. Lale Obuz ve Muammer Obuz. Ankara: Balkanoğlu Matbaacılık.
• Neşrî (1995). Kitâb-ı Cihan-Nümâ. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Oort, H. Van (2006). Augustine and Manichaeism: New Discoveries, New Perspectives. Verbum et Ecclesia, 27(2): 709-728.
• Reinkowski, Maurus (2017). Düzenin Şeyleri, Tanzimat’ın Kelimeleri: 19. Yüzyıl Osmanlı Reform Politikasının Karşılaştırmalı Bir Analizi. Çev. Ç. Canan Dikmen. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Sanders, Barry (1995). Kahkahanın Zaferi: Yıkıcı Tarih Olarak Gülme. Çev. Kemal Atakay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Saydam, M. Bilgin (2017). Deli Dumrul’un Bilinci: ‘Türk-İslâm Ruhu’ Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Shippey, Tom (2005). The Road to Middle-Earth. Londra: Harper Collins.
• Shippey, Tom (2007) Roots and Branches: Selected Papers on Tolkien. Zollikofen: Walking Tree Publishers.
• Togan, Zeki Velidi (1982). Oğuz Destanı: Reşideddin Oğuz-nâmesi, Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Tolkien, John R. R. (1965). The Fellowship of the Ring. New York: Ballantine Books.
• Tolkien, John R. R. (1981). The Letters of J. R. R. Tolkien. Eds. Christopher Tolkien & Humphrey Carpenter. Boston: Houghton Mifflin.
• Tolkien, John R. R. (1994). The History of Middle-Earth III: The Lays of Beleriand. Ed. Christopher Tolkien. New York: Del Rey Books.
• Tolkien, John R. R. (1995). The History of Middle-Earth XI: The War of the Jewels. Ed. Christopher Tolkien. Londra: Harper Collins.
• Tolkien, John R. R. (2007). Hobbit. Çev. Gamze Sarı. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Tolkien, John R. R. (2008). On Fairy-stories. Londra: Harper Collins.
• Tolkien, John R. R. (2020a). Bitmemiş Öyküler. Çev. Kemal Baran Özbek. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Tolkien, John R. R. (2020b). Silmarillion. Çev. Berna Akkıyal. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Ülken, Hilmi Ziya (2017). Anadolu Kültürü Üzerine Makaleler. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Vigarello, Georges (1996). Temiz ve Kirli: Ortaçağ’dan Günümüze Vücut Bakımının Tarihi. Çev. Z. Zühre İlkgelen. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Xun, Bi (2000). Dede Korkut Kitabı’nın Şamanlık Temeli. Çev. Alimcan İnayet. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 10: 465-481.
• Yılmaz, Hüseyin (2007). Budist Metafiziği. Ankara: Hece Yayınları.