Elçin Efendiyev'in Ak Deve Romanında Yapı ve İzlek

Yıl 2021, Sayı: 9, 108 - 137, 10.06.2021

Fatih Yılmaz

https://doi.org/10.46250/kulturder.921958

Öz

19. yüzyılın ilk çeyreğinden ortalarına kadar durağan bir görünüm çizen Azerbaycan edebiyatına, 1960’lı yılların başında faaliyet göstermeye başlayan bir grup yazar taze bir soluk olarak girmiş ve hareketlilik kazandırmıştır. Nitelik olarak zengin eserlerin kaleme alındığı bu döneme Yeni Nesir ya da 1960 Nesri gibi isimler verilmiştir. Birçok alanda zengin edebi üretimlerin yapıldığı bu dönemin en çok dikkat çeken isimlerinin başında Elçin Efendiyev gelmektedir. Efendiyev, edebiyatın pek çok türünde eser vermesi, akademiden siyasete kadar birçok alanda faaliyet göstermesiyle öne çıkmış ve kendi devri içinde çok yönlü kişiliğiyle dikkat çekmiştir. Eserlerinde yoğunlukla katı bir gerçekliğin yansıması görülen yazar, toplum içinde yolunda gitmeyen hadiseleri bütün hakikatiyle ortaya koyarken, insan psikolojisini, duygu ve düşüncelerini de büyük bir hassasiyetle yapıtlarında işlemiştir. Yazarın Ak Deve romanının konusu da, bu toplumsal-gerçekçi çizgiden hareketle; Bakü'de geleneksel ve muhafazakâr hayat sürmekte olan bir mahallenin, II. Dünya Savaşı'nın başlaması ile beraber yaşadığı değişim ve trajedidir. Mahalle, geleneksel hayatın yanı sıra Sovyet otoritesinin mecburi kıldığı yeni hayat tarzına uyum sağlamaya çalışırken; bir yandan da bu yeni düzenin beraberinde getirdiği siyasi baskılarla da çatışmaktadır. Efendiyev, eserlerinde kullandığı geniş folklorik malzemeyi, motif ve gözlemler yoluyla harmanlayarak bir kompozisyon oluşturmuş ve söz konusu mahalleyi canlı bir dekor haline getirmiştir. Romanda sıklıkla yer verilen çocuk oyunları, bayatılar, Dede Korkut sözleri ve tekerlemeler bu folklorik zenginliğin birer yansımasıdır. Bu çalışmada, Elçin Efendiyev’in, Ak Deve adlı romanı biçim ve içerik yönünden incelenmiş, metnin anlam kapsamını genişleten izleklere temas edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Elçin Efendiyev, Ak Deve, Yapı ve İzlek, Azerbaycan Edebiyatı, II. DÜnya Savaşı

The Structure and Theme in Elçin Efendiyev's Novel Ak Deve

Öz

A group of writers who started to operate in the early 1960s entered the Azerbaijani literature, which had a stagnant appearance from the first quarter to the middle of the 19th century, and gained dynamism. This period, in which rich works were written, was given names such as New Prose or 1960 Nesri. Elçin Efendiyev is one of the most striking names of this period, in which rich literary productions were made in many fields. Efendiyev came to the fore with his work in many genres of literature, from academia to politics, and attracted attention with his versatile personality in his time. The author, whose work is mostly reflected in a rigid reality, has worked on human psychology, emotions and thoughts with great sensitivity while revealing the events that did not go well in society. The subject of the author's novel Ak Deve is based on this social-realist line; A neighborhood with traditional and conservative life in Baku, II. It is the change and tragedy he experienced with the beginning of the World War. While the neighborhood is trying to adapt to the traditional life as well as the new lifestyle imposed by the Soviet authority; On the other hand, it conflicts with the political pressures brought about by this new order. Efendiyev created a composition by blending the extensive folkloric material he used in his works through motifs and observations, and turned the neighborhood in question into a lively decor. Children's games, bayatıs, Dede Korkut words and rhymes frequently used in the novel are reflections of this folkloric richness. In this study, Elçin Efendiyev's novel named Ak Deve is examined in terms of form and content, and the themes that expand the scope of the text are tried to be touched.

Anahtar Kelimeler

Elçin Efendiyev, Ak Deve, structure and theme, Azerbaijani Literature, II. World War., II. World War

Kaynakça

• Akyüz, Çiğdem (2010). “Manas Destanı’nda Alp Kadın Tipi”. Mukaddime, 1: 169-180.
• Aslan, Seher (2014). “Türklerde Ağaç Kültü ve Hayat Ağacı”. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(1): 60-71.
• Aytür, Ünal (2009). Henry James ve Roman Sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Azap, Samet (2016). “Kazak Edebiyatında ‘Deve’ Algısı (Yassı Burun ve Beyaz Deve Hikâyeleri Örneğinde)”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 4(9): 68-69.
• Azap, Samet (2017). Tölögön Kasımbekov (İnsan ve Eser). Ankara: Bengü Yayınları.
• Bakır Şengül, Mehmet (2010). “Romanda Mekân Kavramı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/11, 528-538.
• Berkli, Yunus ve Gültepe, Gülten (2016). “Sanat, Metafor ve Dönüşüm”. Gsf Sanat Dergisi, 1(2): 44-51.
• Bogenbayev, Nurbolat ve Calmırza, Aydın (2014). “Eski Türk Dünya Görüşündeki ‘Kut’ ve ‘Karga’ Kavramları”. Milli Folklor, 103: 69-79.
• Bourneur, Roland ve Quellet, Real (1989). Roman Dünyası ve İncelemesi. Çev. Hüseyin Gümüş. Ankara: Kültür Yayınları.
• Burkay, Senem (2008). “Teorik Çerçevede Suç”. Ethos: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 2(4): 1-15.
• Çetintaş, İbrahim (2015). “Ahlaki Yozlaşma ve Aksiyolojik (Değersel) Verimlilik Arasındaki İlişki”. Adam Akademi, 5(2): 5-13.
• Deveci, Mutlu (2012). Ferit Edgü Anlatılarında Yapı ve İzlek. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Efendiyev, Elçin (1999). Ak Deve. Çev. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Fromm, Erich (1997). Yaşama Sanatı. Çev. Aydın Arıtan. İstanbul: Arıtan Yayınevi.
• Geisen, Thomas (2007). “Toplumsalın Biçim Değiştirmesi, Aidiyet ve Dayanışma Talebi- (Post)-Modern Koşullar Altında Yozlaşmanın Farklı Yönleri”. FelsefeLogos, 33-34: 67-72.
• Göka, Şenol (2001). İnsan ve Mekân. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Gruen, Arno (2003). Normalliğin Deliliği. Çev. İlknur İgan. Münih: Çitlembik Yayınları.
• Hüküm, Muhammed (2017). “İhsan Oktay Anar’ın ‘Puslu Kıtalar Atlası’ Romanının Metinlerarası İlişkiler Açısından Değerlendirilmesi”. Akademik Matbuat, 1(1): 38-51.
• Korkmaz, Ramazan (1997). Sabahattin Ali (İnsan ve Eser). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kundera, Milan (2009). Roman Sanatı. Çev. Aysel Bora. İstanbul: Can Yayınları.
• La Boétie, Etienne de (2018). Gönüllü Kulluk Üzerine Söylev. Çev. Mehmet Ali Ağaoğulları. İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları.
• Levinas, Emmanuel (2006). Ölüm ve Zaman. Çev. Nami Başer. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Lukacs, Georg (2011). Roman Kuramı. Çev. Cem Soydemir. İstanbul: Metis Yayınları.
• Lüleci, Murat (2017). Kent İnsan Roman: Türk Romanında Kentleşme Olgusu Üzerine İncelemeler. Ankara: Gece Kitaplığı.
• May, Rollo (2013). Yaratma Cesareti. Çev. Alper Oysal. İstanbul: Metis Yayınları.
• Narlı, Mehmet (2016). “Romanda Zaman ve Mekân Kavramları”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(7): 92-106.
• Qaforov, Vasif (2008). “Ekim 1917 Devriminden Sonra Bolşevik Rusya’nın Azerbaycan Siyaseti ve Bakü Sorunu”. Akademik Bakış, 2(3): 139-151.
• Sazyek, Hakan (2013). Roman Terimleri Sözlüğü. Ankara: Hece Yayınları.
• Sezer, Sevgi ve Saya, Pelin (2009). “Gelişimsel Açıdan Ölüm Kavramı”. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 13: 151-165.
• Stevick, Philip (2010). Roman Teorisi. Çev. Sevim Kantarcıoğlu. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şenocak, Ebru (2016). “Halk Anlatı ve İnanışlarında Mitolojik Bir Meyve: Nar”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 4(8): 228-251.
• Topsakal, Semih (2011). Hasan Ali Toptaş Romanlarında Postmodern Ögeler. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Torun, Yeter (2012). “Divanu Lugati’t- Türk’ten Türkiye Türkçesi Ağızlarına Deve ile İlgili Söz Varlığı Üzerine”. Turkish Studies, 7(1): 1996-2002.
• Türkoğlu, Sadık (2003). “Anlatım ve Deyimlerde Renklerin Dili.” Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 8: 277-290.
• Yıldırım, Ali (2006). “Renk Simgeciliği ve Şeyh Galib’in Üç Rengi”. Milli Folklor, 72: 129-140.
• Yıldırım, Elvin (2012). Türk Kültüründe Renkler ve İfade Ettikleri Anlamlar. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, Durali (2011). Roman Sanatı ve Toplum. İstanbul: Kesit Yayınları.