Behçet Aysan Şiirinde Toplumcu Gerçekçi Ögeler

Yıl 2022, Sayı: 12, 133 - 160, 10.03.2022

Adem Gürbüz

https://doi.org/10.46250/kulturder.1061172

Öz

Marksizm’in devamı olarak kabul edilen toplumcu gerçekçilik, ilkeleri 1934 yılında belirlenen bir akımdır ve sosyalizm düşüncesinin edebiyattaki yansıması olarak değerlendirilir. Kuram, Rusya’da doğmuş ve dünyanın hemen hemen her tarafına yayılmıştır. Toplumcu gerçekçilik, edebiyata ve sanata ideolojik bir çerçeveden bakar, sanat eserini sosyalist ideolojiyi yayma yolunda bir tür araç olarak değerlendirir. Sanat yapıtının üreticisi konumundaki sanatçıya da bu bakış açısıyla yaklaşır; sanatçıyı sosyalizm düşüncesini yayma, işçi sınıfının problemlerine odaklanma, halkın sorunlarına eğilme, insan sevgisine odaklanma, alt yapı ile üst yapı arasındaki farkın ortadan kalktığı idealize edilmiş dünyalar kurma vb. noktalarda sorumlu olarak görür. Bu bağlamda toplumcu gerçekçilik, temelde ideolojik bir kuramdır, biçim-içerik ikileminde içeriği önceler ve okura kendi perspektifine göre faydalı olmayı amaçlar. Türk edebiyatında toplumcu gerçekçilik, 1930’lu yıllarda ortaya çıkmış ve özellikle 1940-1960’lı yıllarda yaygınlık kazanmış bir kuramdır. Bu çalışma 1940-1960 kuşağının toplumcu şiirleriyle beslenen ve 1980 kuşağı toplumcu gerçekçi şairlerinden olan Behçet Aysan’ın şiirlerindeki toplumcu gerçekçi ögeleri irdelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma sonucunda şairin şiirlerindeki toplumcu gerçekçi unsurlar şu şekilde tespit edilmiştir: Gelecekten ümitvar olma, alt yapının problemlerine odaklanma, savaş karşıtlığı, hapishane, başkaldırı ve isyan. Elde edilen bu tespitler, çalışmada şairin şiirlerinden somut örneklerle tek tek açıklanmış ve Aysan’ın şiiri, toplumcu gerçekçi bir bakış açısıyla çözümlenmeye çalışılmıştır. Netice itibariyle şairin biçimden taviz vermeden ideolojik şiirler yazdığı, toplum içindeki karşıtlıkları belirginleştirerek sosyalist ideolojiye hizmet ettiği, bireysel olgular üzerinden evrensel mesajlar türetmeye çalıştığı vb. değerlendirmelere ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Behçet Aysan, toplumcu gerçekçilik, Marksist estetik, şiir, ideoloji

Social Realistic Elements in Behçet Aysan’s Poetry

Öz

Socialist realism, which is accepted as the continuation of Marxism, is a movement whose principals were determined in 1934 and is considered as the reflection of socialism thought in literature. The theory was born in Russia and has spread almost all over the world. Social realism looks at literature and art from an ideological perspective, and considers the work of art as a kind of tool to spread socialist ideology. It approaches the artist, who is the producer of the artwork, from this point of view; spreading the idea of socialism, focusing on the problems of the working class, focusing on the problems of the people, focusing on human love, establishing idealized worlds where the difference between infrastructure and superstructure disappears, etc. on matters regards it as responsible. In this context, socialist realism is basically an ideological theory, prioritizes content in the form-content dilemma and aims to be beneficial to the reader according to his own perspective. Socialist realism in Turkish literature is a theory that emerged in the 1930s and became widespread especially in the 1940s-1960s. This study aims to examine the socialist realist elements in the poems of Behçet Aysan, who was fed with the socialist poems of the 1940-1960 generation and who is one of the socialist realist poets of the 1980s generation. As a result of the study, the socialist realist elements in the poet's poems were determined as follows: Being hopeful for the future, focusing on the problems of the infrastructure, anti-war, prison, rebellion. These findings were explained one by one with concrete examples from the poet's poems in the study, and Aysan's poetry was tried to be analyzed from a socialist realistic perspective. As a result, it is seen that the poet wrote ideological poems without compromising the form, served the socialist ideology by clarifying the contradictions in the society, tried to derive universal messages from individual facts, etc. assessments have been reached.

Anahtar Kelimeler

Behçet Aysan, socialist realism, Marxist aesthetics, poetry, ideology

Kaynakça

• Ahmed Arif (2011). Hasretinden Prangalar Eskittim. İstanbul: Metis Yayınları.
• Akın, Korkut (2006). “Sözlerde”. Deniz Feneri Behçet Aysan Kitabı. Haz. Eren Aysan, Salih Bolat. Ankara: Um:ag Yayınları, 201-202.
• Aysan, Behçet (1983). “Nötron Edebiyatı”. Yaşam İçin Şiir, 7: 1-2.
• Aysan, Behçet (2013). Düello. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları.
• Cengiz, Metin (2006). “Behçet Aysan Üzerine Düşünceler”. Deniz Feneri Behçet Aysan Kitabı. Haz. Eren Aysan, Salih Bolat. Ankara: Um:ag Yayınları,162-164.
• Doğan, Mehmet H. (2006a). “Sözlerde”. Deniz Feneri Behçet Aysan Kitabı. Haz. Eren Aysan, Salih Bolat. Ankara: Um:ag Yayınları, 199-200.
• Doğan, Mehmet H. (2006b). “Usul Sesli Çığlık”. Deniz Feneri Behçet Aysan Kitabı. Haz. Eren Aysan, Salih Bolat. Ankara: Um:ag Yayınları, 136-140.
• Duménil, Gérard vd. (2011). Marksizm’in 100 Kavramı. Çev. Orhan Gözde. İstanbul: Yordam Kitap.
• Erbaş, Şükrü (2006). “Bütün Hayatları Bilme İsteği”. Deniz Feneri Behçet Aysan Kitabı. Haz. Eren Aysan, Salih Bolat. Ankara: Um:ag Yayınları, 157-159.
• Gülendam, Ramazan (2010). “Siyaseti Şiirde Yaşamak: Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Sosyalist Şiir”. Turkish Studies, 5(2): 213-280.
• Gürbüz, Adem (2020). “Ahmet Arif'in “Anadolu” Şiirinin Marksist Estetiğe Göre Çözümlenmesi”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(19): 383-401.
• Güzel, Cemal (2008). “Türkiye'de Maddecilik ve Maddecilik Karşıtı Görüşler”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C.8. İstanbul: İletişim Yayınları, 49-67.
• Haşal, Hilmi (2006). “Sözlerde”. Deniz Feneri Behçet Aysan Kitabı. Haz. Eren Aysan, Salih Bolat. Ankara: Um:ag Yayınları, 200.
• Ilgaz, Rıfat (2004). Bütün Şiirleri. İstanbul: Çınar Yayınları.
• Kacıroğlu, Murat (2016). “Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında (1923–1940) Toplumcu-Gerçekçi Edebiyat Tartışmaları”. Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2): 27-71.
• Kahraman, Hasan Bülent (2000). Türk Şiiri: Modernizm, Şiir. İstanbul: Büke Yayınları.
• Kansu, Işık (2006). “İstiyorum ki, Bağırmadan Söylensin Şiir”. Deniz Feneri Behçet Aysan Kitabı. Haz. Eren Aysan, Salih Bolat. Ankara: Um:ag Yayınları, 183-184.
• Korkmaz, Ramazan ve Özcan, Tarık (2009). “Cumhuriyet Dönemi Türk Şiiri”. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı. Ed. Ramazan Korkmaz. Ankara: Grafiker Yayınları, 237-340.
• Kul, Erdoğan (2015). “Modern Türk Şiirinde Savaş Karşıtlığı”. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 48: 327-348.
• Lav, Ercüment Behzat (2005). Bütün Eserleri. Haz. Doğan Hızlan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Lukacs, Georg (2004). Marksist İmgelem. Haz. Ali Şimşek vd. İstanbul: Yenihayat Yayıncılık.
• Marx, Karl vd. (1990). Sanat ve Edebiyat. Çev. Aziz Çalışlar. Ankara: Ekim Yayınları.
• Moran, Berna (2007). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Narlı, Mehmet (2010). “Hapishane Şiirleri”. Hapishane Kitabı. Ed. Emine Gürsoy Naskali ve Hilal Oytun Altun. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 453-473.
• Nazım Hikmet (2008). Bütün Şiirleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Oktay, Ahmet (1986). Toplumcu Gerçekçiliğin Kaynakları. İstanbul: Bilim/Felsefe/Sanat Yayınları.
• Özkan, Seçkin (2020). “İktidar ve Sanat Bağlamında ‘Porda’ Şiiri Örneği”. Türklük Bilimi Araştırmaları, 47: 131-147.
• Özsoy, Gökhan Ömür (2013). Behçet Aysan (Hayatı-Eserleri-Sanatı). Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sabahattin Ali (2001). Bütün Şiirleri. Haz. Attila Özkırımlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tevetoğlu, Fethi (1967). Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler (1910-1960). Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Timur, Taner (2011). Marksizm, İnsan ve Toplum. İstanbul: Yordam Kitap.
• Timuroğlu, Vecihi (2006). “İnsani Olan Her Şeyin Şairi”. Deniz Feneri Behçet Aysan Kitabı. Haz. Eren Aysan, Salih Bolat. Ankara: Um:ag Yayınları, 144-148.
• Toprak, Zafer (1984).“Fikir Dergiciliğinin Yüz Yılı”. Türkiye’de Dergiler Ansiklopediler (1849-1983). İstanbul: Gelişim Yayınları, 13-54.
• Tural, Secaattin (2019). “Toplumcu Edebiyat Bağlamında Eleştirel Gerçekçiliğin Türk Edebiyatına Uygulan (ama) ması”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 15: 160-166.
• Yalçın, Murat (2010). Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi. C.1. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.