Sıraç Alevilerinde Ölüm Ritüelleri Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2022, Sayı: 14, 86 - 101, 10.09.2022

Güven Karaköse , Ali Selçuk

https://doi.org/10.46250/kulturder.1135810

Öz

İnsanoğlu için üç önemli geçiş evresi vardır. Bu evreler sırasıyla doğum, evlilik ve ölüm olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmanın ana konusunu geçiş evrelerinin sonuncusu olan ölüm oluşturmaktadır. Ölüm, en eski çağlardan beri insanoğlu tarafından anlamlandırılmaya çalışılan, sonrasının bilinmezliği ile merak uyandıran ve aynı zamanda bu bilinmezliğe bağlı olarak korkulan olmuştur. Bu çerçevede insanoğlu, ölüm etrafında içinde bulunduğu topluluğun inancına ve kültürüne göre birbirinden farklı inanmalar geliştirmiştir. Bilindiği üzere Türk toplumlarında da, geçiş dönemleri eski dönemlerden beri önemli bir yer tutmaktadır. Bu çalışmada, Anadolu’da diğer topluluklara nazaran orijinalliğini daha çok korumaya ve asimile olmaktan kaçınmaya çalışmış bir topluluk konumunda bulunan Sıraçları, bu topluluktaki ölüme dair inanışları, ölüm öncesi ve sonrası uygulanan ritüelleri ele almayı amaçladık. Ayrıca Sıraçların Anadolu’daki diğer topluluklar ile olan benzerlikleri de ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda, Sıraç Alevilerinin nüfus bakımından yoğun olarak yaşadığı Tokat, Sivas, Amasya ve Yozgat illerinde belirlenen sekiz Sıraç köyü araştırmamızın sahasını oluşturmuştur. Araştırmamız nitel araştırma prensiplerine uygun olarak yapılan derinlemesine görüşmeler sonucu ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sıraç, Alevi, ritüel, ölüm, geçiş dönemleri

A Research on Death Rituals in Sıraç Alevis

Öz

There are three important transitional stages for human beings. These stages are respectively birth, wedding and death. The main subject of this study is death, which is the last of the transitional stages. Death has been tried to be interpreted by human beings since ancient times, arousing curiosity with the obscurity of the aftermath, and at the same time feared due to this obscurity. In this framework, mankind has developed different beliefs from each other according to the belief and culture of the community around death. As it is known, transition periods have had an important place in Turkish societies since ancient times. In this study, we aimed to deal with the Sıraçs, a community that tried to preserve its origin more than other communities in Anatolia and to avoid assimilation, the beliefs about death in this community, and the rituals practiced before and after death. In addition, the similarities of Sıraçlar with other communities in Anatolia were tried to be revealed. In this context, eight Sıraç villages in the provinces of Tokat, Sivas, Amasya and Yozgat, where Sıraç Alevis live intensely, constituted the field of our research. Our research emerged as a result of in-depth interviews conducted in accordance with the principles of qualitative research.

Anahtar Kelimeler

Sıraç, Alevi, ritual, death, transition periods

Kaynakça

• Alabdullah Adnan (2013). Halep Türkmenlerinde Ölümle İlgili Gelenekler ve İnanışlar. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Anohin, Andrey Viktoroviç (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller. Çev. Zekeriya Karadavut ve Jannet Meyermanova. Konya: Kömen Yayınları.
• Artun, Erman (2011). Türk Halk Bilimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Ayar, Mesut (2009). Bektaşilikte Son Nefes, Yeniçeriliğin Kaldırılmasından Sonra Bektaşilik. İstanbul: Giza Yayınları.
• Büyükokutan Töret, Aslı (2017) Muğla Alevi Türkmen Kültürü. Konya: Kömen Yayınları.
• Eröz, Mehmet (1992). Eski Türk Dini ve Alevilik Bektaşilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Ersoylu, Halil (2015). Türk Kültüründe Kuşlar. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Gökbel, Ahmet (2007). Anadolu’da Varsak Türkmenleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınevi.
• Günay, Ünver ve Güngör, Harun (2007). Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• İnan, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kalafat, Yaşar (1999). Kırım, Kuzey Kafkasya Sosyal Antropoloji Araştırmaları. Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
• Kenanoğlu, Ali ve Onarlı, İsmail (2003). Hubyar Sultan Ocağı ve Beydili Sıraç Türkmenleri. İstanbul: Hubyar Sultan Kültür ve Tanıtma Derneği Yayınları.
• Kılıç, Zübeyir (2014). Viyana’da Yaşayan Türklerde Doğum, Evlenme ve Ölüm Adetleri. Yüksek Lisans Tezi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Korkmaz, Esat (2000). Anadolu Aleviliği. İstanbul: Berfin Yayınları.
• Köse, Serkan (2019). Alevi İnanç Sisteminde Kurban Ritüeli. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis (2017). Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Roux, Jean-Paul (1999). Eski Çağ ve Ortaçağda Altay Türklerinde Ölüm. Çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Sağır, Adem (2017). Ölüm Sosyolojisi. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Selçuk, Ali (2008). Ağaçeri Türkmenleri Tahtacılar. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Selçuk, Ali (2017). Anşa Bacılı Ocağı. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Selçuk, Havva (2019). Selenge’den Tuna’ya Türk Kültür Tarihine Dair Notlar. İstanbul: Kİtaparası Yayınları.
• Şahin, Cemal (2015). Alevilikte Hakka Yürüme Erkanı. Ankara: İtalik Yayınları.
• Yılmaz, Orhan (2009). Sıraçlar Anşa Bacılı ve Hubyarlar: Beydili Alevi Türkmenleri. Ankara: Veni Vidi Vici Yayınevi.
• Yolcu, Mehmet Ali (2020). Kutsaldan Ritüele: Çanakkale Tahtacılarının Geleneksel Dünya Görüşü. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.