Reflection of Beech Tree on Material Culture Elements in Turkish Culture

Yıl 2024, Sayı: 21, 106 - 125, 10.06.2024

Fatma Nur Göher Hava Selçuk

https://doi.org/10.46250/kulturder.1465049

Öz

Turks accepted trees as a divine being and used them as an intermediary in communication with God. Turks needed an intermediary in their communication with God and in this context, they attributed certain meanings to objects in nature. They took into account the things in nature that made them different from other species and that most resembled the God they believed in and his characteristics. The tree has been involved in life as the source of God's will. In this context, the tree cult, which is present in Turkish mythology as in the mythologies of nations, has been perceived as a motif that connects the underground, above ground and sky, that is, -the three worlds- "beech tree”, which is considered one of the most acceptable trees in Turkish culture, came to the earth by the hand of Goddess Umay. It is also perceived as the tree of life and is at the basis of the idea of the beginning of life and destiny. On important days and dates, especially after the sacrifice ceremonies, beech trees were planted in proportion to the number of sacrifices and thus blessed forests were created. The beech tree, which has a great role in the beginning of life as well as in the funeral ceremonies where life comes to an end, is the most utilized tree. In this study, we will try to reveal the importance of the tree in Turkish culture, the reasons why the beech tree is considered sacred, the characteristics of the beech tree and how much it is reflected in people's lives and practices. The sacred beliefs in the Turks and the depths of these beliefs, the reflection of the tree cult on the material culture elements of the beech tree in particular are examined.

Anahtar Kelimeler

Turkish culture, Turkestan, tree, beech, Shamanism

Türk Kültüründe Kayın Ağacının Maddi Kültür Unsurlarına Yansıması

Öz

Türkler, ağaçları tanrısal bir varlık olarak kabul etmiş ve Tanrı ile iletişimde bir aracı olarak kullanmışlardır. Türkler, Tanrı ile olan iletişimlerinde bir aracıya ihtiyaç duymuş ve bu bağlamda doğadaki nesnelere birtakım anlamlar yüklemişler; doğada kendilerini diğer türlerden farklı kılan, inandıkları Tanrı’ya ve onun özelliklerine en çok benzeyenleri dikkate almışlardır. Ağaç, Tanrı kutunun kaynağı olarak hayatın içerisinde yer almıştır. Bu bağlamda diğer milletlerde olduğu gibi Türk mitolojisinde de mevcut olan ağaç kültü, yeraltını, yerüstünü ve gökyüzünü yani üç âlemi birbirine bağlayan bir motif olarak algılanmıştır. Türk kültüründe en makbul ağaçlardan biri olarak kabul edilen “kayın ağacı”, Tanrıça Umay eliyle yeryüzüne gelmiştir. Aynı zamanda hayat ağacı olarak algılanmış, hayatın başlangıcı ve kader düşüncesinin temelinde yer almıştır. Önemli gün ve tarihlerde özellikle kurban törenlerinden sonra, kesilen kurban adedi kadar kayın ağacı dikilmiş ve bu sayede kutlu ormanlar meydana getirilmiştir. Hayatın başlangıcında olduğu kadar hayatın son bulduğu cenaze törenlerinde de büyük role sahip olan ve kendisinden en çok istifade edilen ağaç ise kayın ağacıdır. Bu çalışmada Türk kültüründe ağacın önemini, kayın ağacının kutsal kabul ediliş sebeplerini, kayın ağacının özelliklerini ve insanların yaşayış ve pratiklerine ne kadar yansıdığını ortaya koymaya çalışacağız. Türklerdeki kutsal inanışı ve bu inanışların derinlikleri, kayın ağacı özelinde ağaç kültünün maddi kültür unsurlarına yansıması irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk kültürü, Türkistan, ağaç, kayın, Şamanizm

Kaynakça

• Aça, Mehmet ve Yolcu, Mehmet Ali (2019). “Halk Bilgisinin İnanış Temelli Temsilleri”. Halk Bilimi El Kitabı. Ed. Mustafa Aça. Ankara: Nobel, 345-440.
• Ahmetbeyoğlu, Ali (2020). Grek Seyyahı Priskos’a Göre Avrupa Hunları. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Arslan, Seher (2014). “Türklerde Ağaç Kültü ve ‘Hayat Ağacı’”. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(1): 60-71.
• Bayat, Fuzuli (2018). Türk Mitolojik Sistemi II. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Çoruhlu, Yaşar (2011). Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Yaşar (2020). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Demir, Turan (2021). “Ağaç Kültü Bağlamında Kadının Armut Ağacı ile Sembolize Edilmesi”. Uluslararası Halkbilimi Dergisi, 4(7): 78-89.
• Eliade, Mircea (1999). Şamanizm. Çev. İsmet Birkan. Ankara: İmge Yayınları.
• Ergun, Pervin (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Esin, Emel (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Esin, Emel (2004). Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Gömeç, Saadettin Yağmur (2020). Şamanizm ve Eski Türk Dini. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Herodotos, (2017). Tarih. Çev. Müntekim Ökmen. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnan, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: TTK Yayınları.
• Kaşgarlı Mahmud (2018). Divan-ı Lügati’t-Türk. Çev. Ahmet Bican Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Koshenova, Gulbanu (2014). “Kazakistan ve Türkiye’deki Ahşap Beşiklerin Tarihi Sanatsal Özellikleri”. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16(2): 155-159.
• Orkun, Hüseyin Namık (1938). Hunlar. İstanbul: Burhaneddin Basımevi.
• Ögel, Bahaeddin (1984). İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: TTK Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (1995). Türk Mitolojisi II. Ankara: TTK Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (2010). Türk Mitolojisi I. Ankara: TTK Yayınları.
• Radloff, Wilhelm (2008). Türklük ve Şamanlık. Çev. Ahmet Temir vd. İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Roux, Jean Paul (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Selçuk, Hava (2019). Selenge’den Tuna’ya Türk Kültür Tarihine Dair Notlar. İstanbul: Kitap Arası Yayınları.
• Şeşen, Ramazan (2010). İbn Fadlan Seyahatnamesi ve Ekleri. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Tekin, Talat (1998). Orhon Yazıtları. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Tüm Cebeci, Dilek (2022). “Türk İşleme Sanatında Hayat Ağacı Motifi ve Uygulamaları”. Arış Halı Dokuma ve İşleme Sanatları Dergisi, (20-21): 7-29.
• URL-1: https://islamansiklopedisi.org.tr/gokmedrese--sivas (Erişim: 03.04.2024).
• URL-2: https://ipekyolu.org/blog/eski-turk-cadirinda-neler-vardir/ (Erişim: 03.04.2024).
• URL-3: https://100kurush.blogspot.com/2017/10/turkiye-cumhuriyeti-madeni-paralari.html#google_vignette (Erişim: 03.04.2024).
• URL-4. https://www.kulturportali.gov.tr/portal/en-yaygin-kullanilan-anadolu-motifleri (Erişim: 03.04.2024).
• URL-5: https://www.booksonturkey.com/turkish-shamans/ (Erişim: 03.04. 2024).
• URL-6: https://cyrillitsa.ru/history/148921-morovaya-izba-zachem-na-rusi-stroili-dom.html (Erişim: 03.04.2024).
• Üren, Umut (2015). "Türklerde At Kurbanı ve Dede Korkut’taki İzleri”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15(2): 65-74.
• Yolcu, Mehmet Ali (2016). “İnancın Meşrulaştırılması Bağlamında Dede Korkut’ta Kültürel Geçiş”. III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (İzmir, 19-23 Ekim 2015), C.3. İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, 1547-1552.