Türk Kırmızısı ve Turkuazın Türk Renk Kültüründeki Yeri ve Önemi

Yıl 2024, Sayı: 21, 332 - 353, 10.06.2024

Murat Tanrıkulu

https://doi.org/10.46250/kulturder.1469310

Öz

Renk, en eski çağlardan günümüze, renkli görme yeteneğiyle yaratılan her insan için vazgeçilmez bir fenomen olmuştur. Zira her varlığın kendine özgü bir rengi vardır ve bu onun en ayırt edici özellikleri arasındadır. Renk; bireyden basit kalabalıklara, monarşilerden modern devletlere kadar her türden organizasyonun kültürel yapılarında, sergilenen farklılıklara rağmen yerini almıştır. Bütün bu açıklamalar ışığında dile getirilen yapıların başlı başına bir renk kültürü oluşturduğu da muhakkaktır. Özellikle ulus devletler için renklerin farklı anlamlar taşıdıkları; tuğ, sancak ve bayrak gibi üstün değerlerle taçlandırıldıkları yaşanılan ve geçmişten günümüze gözlemlenen bir durumdur. Ancak bazı renkler vardır ki o renkler bütünüyle bir ulusla özdeşleşmiş ve tüm dünyada o ulusun adıyla anılır, bilinir olmuştur. Bu çalışmanın konu ve amacı da Türk adıyla anılan Türk kırmızısı ve turkuaz rengi coğrafyacı yaklaşımıyla ele almaktır. Zira dünyanın herhangi bir yerinde; mimaride, sanatta, giyim kuşamda bu renklerin varlığı, oraya Türk elinin değdiği anlamına gelmektedir. Çalışmanın yöntemini konuyu ilgilendiren her türden yazılı ya da görsel belgenin incelenmesine odaklı olan doküman analizi oluşturmaktadır. Bulguların yorumlanma safhasında ise hermeneutikten yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

kültür, renk, Türk kırmızısı, turkuaz, kök boya

The Place and Importance of Turkish Red and Turquoise in Turkish Color Culture

Öz

Color has been an indispensable phenomenon for every human being, who has been created with the ability to see in color, from the earliest times to the present. Because every being has its own unique color and this is among its most distinguishing features. Color; despite the differences exhibited, it has taken its place in the cultural structures of all kinds of organizations, from individuals to simple crowds, from monarchies to modern states. It is certain that the structures mentioned in the light of all these explanations create a color culture in themselves. Colors carry different meanings, especially for nation states; It is a situation that has been experienced and observed from past to present that they are crowned with superior values such as brigade, standard and flag. However, there are some colors that are completely identified with a nation and are known all over the world with the name of that nation. The subject and purpose of this study is to discuss the Turkish red and Turquoise colors, which are called Turkish, with a geographer's approach. Because anywhere in the world; The presence of these colors in architecture, art and clothing means that Turkish hands touched there. The method of the study is document analysis, which focuses on examining all kinds of written or visual documents related to the subject. Hermeneutics was used in the interpretation phase of the findings.

Anahtar Kelimeler

culture, color, Turkish red, turquoise, madder

Kaynakça

• Atayolu, Sabri (1937). Türk Kırmızısı. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Baykara, Tuncer (1998). “Kök Boya”. Arış, 4: 64-71.
• Enez, Nevin (2008-2009). “Halıları Kırmızıya Boyayanlar”. P Dünya Sanatı Dergisi, S.50: 98-107.
• Eroğlu, Feyzullah (2010). Davranış Bilimleri. İstanbul: Beta Basım Yayım.
• Eroğlu, Mehmet Ali (2023). “Türk ve Kızılderili Kültüründe Turkuaz Renk Kullanımı”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25: 246-256.
• Flock, Agneta (2017). “Shades of Red”. Scandinavian Weaving Magazine, 4: 4-19.
• Genç, Mustafa (1997). “Türk İnanışları ve Milli Geleneklerinde Renkler ve Sarı, Kırmızı, Yeşil”. Erdem, 27: 1075-1110.
• Genç, Mustafa (2014). “Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kökboya ve Cehri İle İlgili Kayıtlar”. Art-e Sanat Dergisi, 7(13): 174-212.
• Güvenç, Bozkurt (1984). İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İnan, Abdülkadir (1987). Makaleler ve İncelemeler, C.1. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İrepoğlu, Gül (2017). Turkuaz Gökyüzünün Ve Yeryüzünün Mirası. İstanbul: Mas Matbaacılık/Filli Boya.
• Kafesoğlu, İbrahim (1977). Türk Milli Kültürü. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Karadağ, Recep (2007). Doğal Boyamacılık. Ankara: Geleneksel El Sanatları ve Mağazalar İşletme Müdürlüğü Yayınları. Morley, David & Robins, Kevin (1997). "Kimlik Mekânları. Küresel Medya- Elektronik Ortamlar ve Kültürel Sınırlar" Ayrıntı Yayınevi, İstanbul.
• Ozankaya, Özer (1991). Toplumbilim. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Tanrıkulu, Murat (2018). “Türk Kültür Coğrafyasında Oğuz Kağan Destanı”. International Social Sciences Studies Journal, 27: 5910-5929.
• Tanrıkulu, Murat (2020). Çağdaş Bilimler Işığında Oğuz Kağan Destanı (Oğuz Kağan Destanında Etnonimler ve Yer Adları). Ankara: Kripto Yayınları.
• Tanrıkulu, Murat (2022). Coğrafya ve Kültür. Ankara: Pegem Yayınları.
• URL-1: “Kültür”. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000052505 (Erişim: 18.02.2023).
• URL-2: “Renk”. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim: 11.02.2023).
• URL-3: “Pazırık Halısı”. https://www.neoldu.com/ilk-turk-halisi-306h.htm (Erişim: 23.02.2023).
• URL-4: “Kızılkök”. http://tcfdatu.org/?lang=tr&page=product-detail&id (Erişim: 23.02.2023).
• URL-5: “Tekstil Sayfası”. https://tekstilsayfasi.blogspot.com/2019/11/mordanlama-nedir.html (Erişim: 23.02.2023).
• URL-6: “How to Mordan”. https://botanicalcolors.com/how-to-mordant/ (Erişim: 27.12.2023).
• URL-7: “Eşme Kilimleri”. https://esmekilimi.com.tr/kok-boya-nedir-nasil-yapilir/ (Erişim: 25.02.2023).
• URL-8: “Edirne Kırmızısı”. https://edirne.ktb.gov.tr/TR-192146/edirne-kirmizisi.html (Erişim: 10.02.2023).
• URL-9: “Turkuaz Taşı”. https://gayeizg.com/bilgi/turkuaz-tasi/ (Erişim: 23. 06.2023).
• URL-10: “Turkuaz Rengin Hikâyesi”. http://yesiltopuklar.com/tarih-boyunca-turklerle-birlikte-anilan-turkuaz-rengin-hikâyesi-ve-dekorasyonda-kullanilan-48-tonu.html (Erişim: 26.01.2023).
• Yıldırım, Elvin (2012). Türk Kültüründe Renkler ve İfade Ettikleri Anlamlar. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Yıldırım, Elvin (2022). Türk Kültüründe Renkler. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Yıldırım, Leyla (2014). “Avrupa Tekstil Baskıcılığının Gelişiminde Türk Kırmızısı’nın Rolü”. Yedi, 12: 11-22.