Comparison of Animal Myths in Turkic and Hittite Mythologies

Yıl 2025, Sayı: 26, 97 - 116, 10.09.2025

Mehmet Çınar , Hasan Ali Şahin

https://doi.org/10.46250/kulturder.1677632

Öz

The Hittites emerged as a powerful and influential community in Anatolia. Hittite myths are among the primary sources providing valuable insights into their belief systems and cultural structures. It is evident that myths originating in Anatolia were closely linked to rituals, and Hittite mythology stands as a clear example of this connection. Similarly, animals hold a significant place in Turkish culture. They were regarded as sacred, as they were often associated with major events during the periods when Turks sought to make sense of the world. Among the Hittites, animals were also of particular importance, with certain species considered sacred. In this respect, both cultures exhibit not only similarities but also differences in the mythological roles attributed to animals. This study conducts a comparative analysis of animal myths present in both mythologies. After first clarifying the concept of mythology, the research focuses specifically on the wolf, eagle, deer, lion, bull (ox, cow), and snake, as including all mythological animals would not have been feasible. The study seeks to reveal, through concrete examples, what these animals symbolize for the Turks and the Hittites, highlighting their similarities and differences.

Anahtar Kelimeler

Turkish mythology , Hittite mythology , myth , animal , culture

Etik Beyan

This article was produced from the master's thesis titled ““Comparison of Animals in Ancient Anatolian and Turkish Mythologies (3000 BC - 600 BC)” written by Mehmet Çınar under the supervision of Prof. Dr. Hasan Ali Şahin.

Türk ve Hitit Mitolojilerinde Hayvan Mitlerinin Karşılaştırılması

Öz

Hititler, Anadolu’da güçlü ve etkili bir topluluk olarak varlık göstermiştir. Hitit mitleri, onların inanç sistemleri ve kültürel yapıları hakkında önemli bilgiler sunan temel kaynaklar arasında yer alır. Anadolu’da ortaya çıkan mitlerin ritüellerle doğrudan ilişkili olduğu açıkça görülür; Hitit mitolojisi de bunun belirgin bir örneğidir. Benzer şekilde, Türk kültüründe de hayvanlar önemli bir yere sahiptir. Hayvanlar, Türklerin inanç dünyasında kutsal bir konuma oturmuş; evreni anlamlandırmaya çalıştıkları dönemlerde önemli olayların kaynağı olarak görülmüş ve bu nedenle kutsiyet atfedilmiştir. Hititlerde de hayvanların ayrı bir öneme sahip olduğu, bazı hayvanların kutsal kabul edildiği bilinmektedir. Bu yönüyle iki kültür arasında hayvanlara yüklenen mitolojik anlamlar bakımından benzerlikler kadar farklılıklar da göze çarpmaktadır. Bu çalışmada, her iki kültürde yer alan hayvan mitleri karşılaştırmalı bir biçimde incelenmiştir. Öncelikle mitoloji kavramına açıklık getirilmiş, ardından her iki mitolojide de çok sayıda hayvan bulunmasına rağmen, kapsamın sınırlılığı nedeniyle yalnızca kurt, kartal, geyik, aslan, boğa (öküz, inek) ve yılan üzerinde durulmuştur. Sonuç olarak, Türkler ve Hititler için bu hayvanların neyi sembolize ettiği, benzerlikleri ve farklılıkları somut örneklerle ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk mitolojisi , Hitit mitolojisi , mit , hayvan , kültür

Etik Beyan

Bu makale, Prof. Dr. Hasan Ali Şahin’in danışmanlığında Mehmet Çınar’ın yazdığı “Eski Anadolu Mitolojilerindeki ve Türk Mitolojisindeki Hayvanların Karşılaştırılması (M.Ö. 3000 - M.Ö. 600)” başlıklı yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

Kaynakça

• Aça, Mehmet ve Yolcu, Mehmet Ali (2019). “Halk Bilgisinin İnanış Temelli Temsilleri”. Halk Bilimi El Kitabı. Ed. Mustafa Aça. Nobel, 345-440.
• Akurgal, Ekrem (1997). Anadolu Kültür Tarihi. TÜBİTAK Yayınları.
• Akurgal, Ekrem (2007). Anadolu Uygarlıkları. Net Turistik Yayınları.
• Bayat, Fuzuli (2016). Türk Mitolojik Sistemi, C.2. Ötüken Neşriyat.
• Bayat, Fuzuli (2017). Türk Mitolojik Sistemi, C.1. Ötüken Neşriyat.
• Baysan, Başak (2023). Eski Anadolu Mitlerinde Geçen Canlı Varlıklar ve Sembolik Değerleri (MÖ II. Binyılın Sonuna Kadar). Yüksek Lisans Tezi. Pamukkale Üniversitesi.
• Beydili, Celal (2003). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Yurt Kitap-Yayın.
• Boratav, Pertev. N. (2012). Türk Mitolojisi (Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi). BilgeSu Yayıncılık.
• Brandau, Birgit ve Schickert, Harmurt (2015). Hititler (Bilinmeyen Bir Dünya İmparatorluğu). Çev. Nazife Mertoğlu. Arkadaş Yayınevi.
• Çilingir Cesur, Sevgül (2020). Hititlerde Ritüel ve Büyü. Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Çilingir Cesur, Sevgül (2021). “Hitit Kültüründe Kurt ve Kurt Adamlar”. Tarih İncelemeleri Dergisi, 36(2): 465-496.
• Çoruhlu, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. Kabalcı Yayınevi.
• Dinçol, Ali (1982). “Anadolu Uygarlıkları”. Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi, C.1. Görsel Yayınları.
• Doğan Alpaslan, Meltem ve Alpaslan, Metin (haz.) (2019). Hititler, Bir Anadolu İmparatorluğu. Yapı Kredi Yayınları.
• Gültepe, Necati (2015). Türk Mitolojisi. Resse Kitabevi.
• Himmetoğlu, M. Fazıl (2018). “Neolitik Dönem ve Eski Çağ Anadolu’sunda Kutsal Boğa ve Fırtına Tanrısı İlişkisinin Kökeni Hakkında Yeni Değerlendirmeler”. Tarih Okulu Dergisi, XXXIII: 1-21.
• İnan, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kafesoğlu, İbrahim (2017). Türk Milli Kültürü. Ötüken Neşriyat.
• Karauğuz, Güngör (2021). Hitit Mitolojisi. Çizgi Kitabevi.
• Ögel, Bahaeddin (1995).Türk Mitolojisi, C.2. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (2010).Türk Mitolojisi, C.1. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özgüç, Nimet (2003). Hatti Efsanesi, Yılan İlluyanka'nın Tasvir Sanatında Yorumu. Ankara. Türkiye Bilimler Akademisi Forumu.
• Özgül, Evin (2023). Eski Anadolu Toplumlarında Tanrıça Tasvirleri (MÖ 2. Binyılın Sonuna Kadar). Doktora Tezi. Pamukkale Üniversitesi.
• Roux, Jean-Paul (2011). Eski Türk Mitolojisi. Çev. Musa Y. Sağlam. BilgeSu Yayıncılık.
• Roux, Jean-Paul (2014). Orta Asya, Tarih ve Uygarlık. Çev. Lale A. Özcan. Kabalcı Yayınevi.
• Roux, Jean-Paul (2023). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. Çev. Aykut Kazancıgil ve Lale Arslan. Dergâh Yayınları.
• Seyidoğlu, Bilge (2017). Mitoloji Üzerine Araştırmalar, Metinler ve Tahliller. Dergâh Yayınları.
• Sir Gavaz, Özlem (2016). “MÖ 2. Bin Yıl Bazı Gelenek ve Halk Motiflerinin Günümüze Yansıyan Örnekleri”. TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, 19: 79-91.
• Sütcü, Güneş (2021). “Türk ve Rus Mitolojisinde Hayvan Mitleri”. KARE, ÖS, Türkiye’de Karşılaştırmalı Edebiyat: 150-171.
• Tanpolat, Cansu (2016). Doğu ve Batı Kültürlerinde Başlıca Hayvan Mitleri. Yüksek Lisans Tezi. Işık Üniversitesi.
• Tansü, Yunus Emre ve Güvenç, Baran (2015). “Eski Türk Mitolojisinde Hayvan Motifleri Üzerine Düşünceler”. Türk Dünyası Araştırmaları, 218: 1-16.
• URL-1: https://tr.wikipedia.org/wiki/Kül_Tigin_Büstü (Erişim: 06.05.2025).
• URL-2: https://fotogezi.blogspot.com/2004/03/belki-de-medeniyet-bura dan-dogdu.html (Erişim: 06.05.2025).
• URL-3: https://www.oggusto.com/seyahat/yurtici/insanlik-tarihinin-ilk-sehri-catalhoyuk-hakkinda-bilmeniz-gerekenler (Erişim: 06.05.2025).
• URL-4: http://burhanoguz.com/118-bolum/ (Erişim: 06.05.2025).