Alienation and Self-Transcendence: An Alternative Conceptual Proposal

Yıl 2025, Sayı: 26, 174 - 194, 10.09.2025

Turgay Koç

https://doi.org/10.46250/kulturder.1700198

Öz

Concepts are distilled sets of meanings of a culture. These meanings reflect that culture's perspective on nature and humanity, its mentality, and its relationship patterns. A concept should be evaluated by considering its historical, linguistic, and cultural patterns, as well as its etymological origins. This study, based on the inadequacy of the concept of "alienation,” a product of Western modernization, in explaining Turkish modernization, proposes the concept of "ecstasy” specific to Turkish culture as an alternative framework for explanation and solution. The concept of alienation has been used to describe the negative effects of the radical changes seen in the West since the 16th century on social and individual life. However, the inability of this concept to fully explain the transformation experienced in Turkey constitutes the focus of this study. The concepts of "alienation,” found in Western thought, and "ecstasy,” an expression specific to Turkish culture, are examined through literature review and comparative analysis. The concept of alienation is evaluated within the context of instrumental reason and bureaucratization. While both concepts share certain similarities in describing the problems emerging with modernity, the concept of "ecstasy” offers more powerful and concrete solutions to these problems within the context of Turkish culture, standing out with its potential to "recover” the individual. In this respect, "ecstasy” stands out as a sociological concept that not only identifies a situation but also offers solutions, highlighting Turkish society's unique mechanisms of solidarity and control in the face of anomie and identity issues.

Anahtar Kelimeler

alienation , ecstasy , alternative concept , Turkish modernisation , sociology of culture

Yabancılaşma ve Kendinden Geçme: Alternatif Kavram Önerisi

Öz

Kavramlar, bir kültürün damıtılmış anlam setleridir. Bu anlamlar, o kültürün doğaya ve insana bakışını, zihniyet dünyasını ve ilişki biçimlerini yansıtır. Bir kavramın etimolojik kökeni yanında tarihsel, dilsel ve kültürel örüntülerini dikkate alarak değerlendirmek gerekmektedir. Bu çalışma, Batı modernleşmesinin bir ürünü olan “yabancılaşma” kavramının, Türk modernleşmesini açıklamadaki yetersizliklerinden yola çıkılarak; Türk kültürüne özgü “kendinden geçme” kavramını, alternatif bir açıklama ve çözüm çerçevesi olarak önermektedir. Yabancılaşma kavramı, 16. yüzyıldan itibaren Batı’da görülen köklü değişmelerin toplum ve birey yaşamı üzerine olumsuz etkilerini tanımlamak için kullanılmaktadır. Ancak bu kavramın Türkiye’de yaşanan değişimi tam olarak izah edemiyor olması çalışmanın odağını oluşturmaktadır. Batı düşüncesinde yer bulan “yabancılaşma” kavramı ile Türk kültürüne özgü bir ifade olan “kendinden geçme” kavramları, literatür taraması ve karşılaştırmalı analiz yöntemiyle incelenmiştir. Yabancılaşma kavramı, araçsal akıl ve bürokratikleşme bağlamında değerlendirilmiştir. Moderniteyle ortaya çıkan sorunları tanımlamada her iki kavram belirli benzerlikler taşısa da, “kendinden geçme” kavramı, Türk kültürü bağlamında bu sorunlara karşı daha güçlü ve somut çözüm mekanizmaları sunmakta; bireyi “kendine getirme” potansiyeliyle öne çıkmaktadır. Bu yönüyle "kendinden geçme", anomi ve kimlik sorunları karşısında, Türk toplumunun kendine özgü dayanışma ve kontrol mekanizmalarını vurgulayarak, sadece bir durumu tespit etmekle kalmayıp, aynı zamanda çözüm önerilerini de içeren sosyolojik bir kavram olarak öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

yabancılaşma , kendinden geçme , alternatif kavram , Türk modernleşmesi , kültür sosyolojisi

Kaynakça

• Adorno, Theodor W. (2011). Kültür Endüstrisi Kültür Yönetimi. Çev. Nihat Ülner vd. İletişim Yayınları.
• Akkaya, Ümit Harun (2018). “Kültür Endüstrisi̇, Popüler Kültür ve Yabancılaşma Bağlamında Medya Din İlişkisi̇”. Journal of International Social Research, 11(59): 590-606.
• Aydın, Mustafa (2017). Moderniteye Dışardan Bakmak. Açılım Kitap.
• Bauman, Zygmunt (1997). Modernite ve Holokaust. Çev. Suha Sertabiboğlu. Sarmal Yayınevi.
• Bauman, Zygmunt (2005). Bireyselleşmiş Toplum. Çev. Yavuz Alogan. Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Zygmunt (2021). Retrotopya. Çev. Ali Karatay. Sel Yayıncılık.
• Berger, Peter Ludwig ve Luckmann, Thomas (2015). Modernite, Çoğulculuk ve Anlam Krizi. Çev. Mustafa Derviş Dereli. Heretik Yayıncılık.
• Çelik, Celaleddin (2010). “Değişim Sürecinde Türk Aile Yapısı ve Din, Paradi̇gmati̇K Anlam ve İşlev Farklılaşması”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 8: 25-35.
• Dellaloğlu, Besim Fatih (2000a). Frankfurt Okulunda Sanat ve Toplum. Bağlam Yayıncılık.
• Dellaloğlu, Besim Fatih (2000b). Toplumsal’ın Yeniden Yapılanması. Bağlam Yayıncılık.
• Dellaloğlu, Besim Fatih (2021). Modernleşmenin Zihniyet Dünyası: Bir Tanpınar Fetişizmi. Timaş Yayınları.
• Demirhan, Ahmet (2004). Modernlik. İnsan Yayınları.
• Durkheim, Emile (2004). Sosyolojik Yöntemin Kuralları. Çev. Cenk Saraçoğlu. Bordo Siyah Klasik Yayınları.
• Ekmekçi, Ali (2024). “Kaybolan Özgürlük: Frankfurt Okulu’nda Araçsal Akıl ve Kültür Endüstrisi̇ Eleştirisi̇”. Akademik Hassasiyetler, 11(24): 671-691.
• Eliade, Mircea (2018). Şamanizm. Çev. İsmet Birkan. İmge Kitabevi Yayınları.
• Engels, Friedrich ve Marx, Karl (2013). Alman İdeolojisi. Çev. Tonguç Ok ve Olcay Geridönmez. Evrensel Basım Yayın.
• Erol, Veysel (2022). “Sosyal Medyanın Türk Aile Yapısına Etkisi”. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 24(43): 1127-1139.
• Fromm, Erich (2016). Marx’ın İnsan Anlayışı. Çev. Kaan Öktem. Say Yayınları.
• Güğerçin, Utku ve Aksay, Bilge (2017). “Dean’in Yabancılaşma Ölçeğinin Türkçe Uyarlaması: Geçerlilik ve Güvenilirlik Analizi”. International Journal of Management Economics and Business, 13(31): 137-154.
• Horkheimer, Max (1998). Akıl Tutulması. Çev. Orhan Koçak. Metis Yayınları.
• Horkheimer, Max ve Adorno, Theodor W. (2014). Aydınlanmanın Diyalektiği. Nihat Ülner ve Elif Öztarhan Karadoğan. Kabalcı Yayınları.
• Hyppolite, Jean (2016). Marx ve Hegel Üzerine Çalışmalar. Çev. Doğan Barış Kılınç. Doğu Batı Yayınları.
• Kaçmazoğlu, Hacı Bayram (2000). Türkiye’de Siyasal Fikir Hareketleri. Birey Yayınları.
• Kalın, İbrahim (2021). Barbar, Modern, Medeni: Medeniyet Üzerine Notlar. İnsan Yayınları.
• Kirman, Mehmet Ali (2011). Din Sosyolojisi Terimler Sözlüğü. Rağbet Yayınları.
• Kirman, Tuğba ve Atak, Hasan (2020). “Yabancılaşma: Kavramsal ve Kuramsal Bir Değerlendirme”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2): 279-295.
• Marcuse, Herbert (1990). Tek Boyutlu İnsan. Çev. Aziz yardımlı. İdea Yayınevi.
• Marcuse, Herbert (1991). Karşı Devrim ve Başkaldırı. Çev. Gürel Koca ve Volkan Ersoy. Ara Yayıncılık.
• Mardin, Şerif (2021). Türk Modernleşmesi, Makaleler 4. İletişim Yayınları.
• Marx, Karl (2013a). 1844 El Yazmaları. Çev. Murat Belge. Birikim Yayınları.
• Marx, Karl (2013b). Yabancılaşma. Çev. Kenan Somer vd. Sol Yayınları.
• Mills, Charles W. (2016). Sosyolojik Tahayyül. Çev. Ömer Küçük. Hil Yayınları.
• Mol, Hans (2020). Kimlik ve Kutsal, Yeni Bir Sosyal Bilimsel Din Teorisi. Çev. Abdulvahap Taştan ve Ömer Faruk Darende. Kimlik Yayınları.
• Osmanoğlu, Ömer (2016). “Hegel’den Marcuse’ye Yabancılaşma Olgusu”. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3: 65-92.
• Sezik, Murat (2019). “Kent Güvenliğinin Sağlanması Bağlamında Mahalle”. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31: 653-671.
• Simmel, Georg (2012). Paranın Felsefesi. Çev. Yavuz Alagon ve Öykü Didem Aydın. İthaki Yayınları.
• Şahi̇n, İlkay (2019). “Arada Kalmak: Kalıcı Bir Liminalite Örneği Olarak Türk Modernleşmesi”. Tarih ve Gelecek Dergisi, 5(2): 203-222.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2024). Yahya Kemal. Dergâh Yayınları.
• URL-1: Çelik, Celaleddin (2021, Ocak 29). “Küresel Hegemonyanın İmtihanında İrade, Dil ve Anlamın Daralması”. https://fikircografyasi.com/ makale/kuresel-hegemonyanin-imtihaninda-irade-dil-ve-anlamin-daralmasi. (Erişim: 15.04.2025).
• Wallerstein, Immanuel (2012). Tarihsel Kapitalizm ve Kapitalist Uygarlık. Çev. Necmiye Alpay. Metis Yayınları.