AT THE BERLIN STATE LIBRARY A PRECIOUS POEM COLLECTION COMPILED IN THE 16TH CENTURY: “MECMŪʿA-İ NEẒĀYİR”

Yıl 2020, Sayı: 1, 49 - 71, 21.06.2020

M. Fatih Köksal

Öz

Anahtar Kelimeler

Imitatio collection, Mecmūʿa-i Neẓāyir, Bezmī, Bāḳī, Faḫrī, Ḫulḳī

BERLİN DEVLET KÜTÜPHANESİ’NDE XVI. YÜZYILDA DERLENMİŞ KIYMETLİ BİR MECMUA: “MECMÛ’A-İ NEZÂYİR”

Öz

Nazire yazıcılığı Türk edebiyatının en eski, en köklü geleneklerinden biridir. Bilinen ilk örneği henüz 1437 yılında verilen nazire mecmuası derleme geleneğimiz de oldukça eskidir. Nazire mecmuaları, klasik Türk edebiyatıyla uğraşanlar için son derece önemli başvuru kaynaklarındandır. Bu mecmualar şiir mecmuaları arasında özel bir yere ve değere sahiptir. Nazire mecmuaları, tıpkı divanlar, mesneviler ve şuara tezkireleri gibi en güzel ve en hacimli örneklerini XVI. yüzyılda vermiştir.
Bu yüzyılda derlenen nazire mecmualarının diğerleri kadar tanınmayan değerli bir örneği de Berlin Devlet Kütüphanesi (Staatsbibliothek zu Berlin) Ms. or. oct. 3652 numarada kayıtlı mecmuadır. Bugüne kadar araştırmacıların pek dikkatini çekmeyen eserin yazımı 1002 yılı Ramazan ayında (21.05.-19.06.1594) tamamlanmıştır. Serlevhasında adı Mecmūʿa-i Nezāyir olarak kayıtlı olan eserde 223 şairin 2112 şiiri mevcuttur. Ancak aynı nüsha içinde nazire mecmuasından sonra tamamı aynı derleyicinin elinden çıkan başka şiirler de vardır. Bunlarla birlikte mecmuada 228 şaire ait toplam 2406 şiir bulunmaktadır. Eser içinde derleyicisinin kim olabileceğine dair bazı işaretler varsa da bu konu açıklığa kavuşturulamadığı için eseri şimdilik derleyeni bilinmeyen nazire mecmuaları arasında değerlendirmek isabetli olur.
Bu mecmua, alışılmış nazire mecmualarının aksine, edebiyat tarihimizde fazla öne çıkmamış, tanınmayan, hatta kimileri tamamen meçhul şairlerin şiirlerine daha çok yer vermesiyle dikkat çekmektedir ve bizce onu önemli ve değerli kılan bu özelliğidir. Mecmuada en çok şiiri bulunan kişinin 136 gazel ile Bezmî mahlaslı bir şair olması eserin bu özelliğinin tipik bir göstergesidir.
Bu makalede nazire mecmualarına dair genel bilgiler verildikten sonra Mecmūʿa-i Neẓāyir adlı eser bütün yönleriyle tanıtılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Nazire mecmuası, Mecmūʿa-i Neẓāyir, Bezmî, Bâkî, Fahrî, Hulkî

Kaynakça

• Aksoyak, İ. Hakkı (2015). “Bezmî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/bezmi-derviszade-kadi-bezmi-abdullah
• Ayan, Hüseyin (1993). “Bir Nazire Mecmûası”. Marmara Üniversitesi Türklük Araştırmaları Dergisi. S. 7. s. 111–118.
• Bayak, Cemal (2016). “Mehmed İzzî’nin Muhibbî’nin Şiirlerine Yazılan Nazireler Mecmuası”. Turkish Studies. C. 11/4. s. 207-242.
• Canpolat, Mustafa (1982). Ömer Bin Mezid Mecmû’atü’n-Nezāir. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Canpolat, Mustafa (1995). Ömer Bin Mezid Mecmû’atü’n-Nezāir (Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Coşkun, Nebi (2019). 18. Yüzyıla Ait Divan Tertibinde Bir Nazire Mecmuası (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi SBE.
• Çanakçı, Hümeyra (2019). Süleymaniye Kütüphanesi Ali Nihad Tarlan Koleksiyonu 68 Numarada Kayıtlı Cemʿüˈn-Nezâir İsimli Şiir Mecmuası (1b-47b) (İnceleme). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi SBE.
• Demirel, Şener (2017). 16. Yüzyıl Şairlerinden Mânî Dîvân ve Şehr-engîz-i Bursa. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap: https://i.tmgrup.com.tr/fikriyat/ebooks/dvn-i-mn-ve-sehr-engz-i-bursa-1570115277751.pdf
• Efe, Zahide (2019). “16. Yüzyıl Divan Şairi Hâtemî ve Dîvânçesi”. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. C. 8. S. 20. s. 114-150.
• Erdoğan Taş, Mehtap – Hakan Yekbaş (2018). Âsım’ın Nazire Mecmuası. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi SBE.
• Ertek Morkoç, Yasemin (2003). Eğridirli Hacı Kemal’in Camiü’n-Nezair’i: Metin ve Mecmua Geleneği Üzerine Bir İnceleme, 1. Cilt. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi SBE.
• Gıynaş, Kamil Ali (2013). Pervâne Bey Mecmuası (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Yozgat: Bozok Üniversitesi SBE.
• Gıynaş, Kamil Ali (2014). Pervâne Bey Mecmuası. C. 3. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Gıynaş, Kamil Ali, (2019). Pervâne Bey Mecmuası. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55832,pervane-bey-mecmuasi-pdf.pdf?0
• Götz, Manfred (1968). Verzeichnis der Orientalischen Handshriften in Deutscland. Im Einvernehmen mit der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft Herausgebeben von Wolfrang Voit. Band XIII, 2. Türkische Handshriten. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH.
• Gültekin, Hasan (2010a). “Düzenleyeni Bilinmeyen Bir Nazire Mecmuası: Mecmûʿa-i Nezâyir”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. C. 27. S. 1. s. 107–122.
• Gültekin Hasan, (2010b). Mecmûʿa-i Nezâyir (Transkripsiyonlu Metin). Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi SBE.
• Gümüş, Ahmet Kemal (2012). Mecmû’a-i Nezâir (vr. 150b-250a) (Süleymaniye Kütüphanesi H. Hüsnü Paşa 1031) İnceleme-Tenkitli Metin. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE.
• Gür, Nagihan (2018). “Son Dönem Osmanlı Edebiyatının Nazire Derleyicisi: İbnülemin Kemal İnal ve Gülzâr-ı Nezâir Adlı Mecmuası”. Bilig. S. 84. s. 123-157.
• Kalyon, Abuzer (2011). Peşteli Hisali Metali’ün-neza’ir (II. cilt) (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi SBE.
• Kaplan, Yunus (2013). “Hulkî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hulki-mdbir
• Kaplan, Yunus (2020). “Kayıp Bir Dîvân’ın İzinde: Nakkaş Sâʽî ve Şiirleri”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD). C. 7. S. 17. s. 119-149.
• Kara, Elif Ezgi (2019). İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi TY 9940 Numarada Kayıtlı Nazire Mecmuası (2a-62b): İnceleme-Çeviri Yazılı Metin. Yüksek Lisans Tezi. Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi SBE.
• Kaya, Bilge (2003). Hisali Hayatı - Eserleri ve Metaliü’n - Nezair Adlı Eserinin Birinci Cildi (İnceleme - Metin). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi SBE.
• Köksal, M. Fatih (2001). Edirneli Nazmî Mecma’u’n-nezâ’ir (İnceleme-Tenkitli Metin. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi SBE.
• Köksal, M. Fatih (2006). “Nazîre (Türk Edebiyatı)”. İslâm Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 456-458.
• Köksal, M. Fatih (2017). Edirneli Nazmî Mecma’u’n-Nezâ’ir. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56057,mecmaun-nezair-edirneli-nazmi-pdf.pdf?0
• Köksal, M. Fatih (2019). “XVI. Yüzyılda Yaşamış Üç Şairin Hezliyat Tarzında Manzum Mektuplaşmaları”. Prof. Dr. Mehmet Arslan’a Armağan. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları. s. 169-198.
• Mecmūʿa-i Eşʿār (yz). Eskişehir İl Halk Kütüphanesi Nu.: 1060.
• Mermer, Ahmet (2002). “XV. Yüzyılda Yazılmış Bilinmeyen Bir Nazire Mecmuası ve Aydınlı Visâlî’nin Bilinmeyen Şiirleri”. Millî Folklor. S. 56. s. 75–94.
• Özer, İlknur (2012). Mecmua-i Nezâir (vr. 100b - 150a) (H. Hüsnü Paşa 1031) İnceleme-Tenkitli Metin. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE.
• Samancı, Metin (2013). Mecmû’a-i Nezâir (vr. 150b-250a) (Süleymaniye Kütüphanesi H. Hüsnü Paşa 1031) İnceleme-Tenkitli Metin. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE.
• Sezgin, Birgül (2015). Erzincan İl Halk Kütüphanesindeki 1492 Numaralı Nazire Mecmuası (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi SBE.
• Solmaz, Süleyman (2005). ʿAhdî ve Gülşen-i Şu’arâsı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Yıldırım Demir, Sibel (2011). Mecm’ûa-i Nezâir Hasan Hüsnü Paşa N. (1031) İnceleme-Tenkitli Metin. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE.