FUNCTIONALITY OF FRUIT NAMES IN TURKISH

Yıl 2020, Sayı: 1, 25 - 47, 21.06.2020

Hacı Karpuz , Veysi Akın

Öz

In this study, the functions of 105 Turkish fruit names in Turkish culture are tried to be determined. On the one hand depending on the naming tradition, while relationship of the Turks with society, nature and objects have been tried to understand, on the other hand how the cultural elements are combined with the same environment and location, and the ability of the names to load their functions into the upper living spaces were examined. Since mythological times to the present, the Turks have been in very close relationships with nature and plants like in many areas of life and consequently created a rich cultural diversity regarding fruits. It can be seen that the words used for fruits have many different functions in this framework. The functions of fruit names before they became fruit names, their use as the name of a place, a person, a literary work, a commercial area, a website, food and beverage respectively and their use as an analogy and motif were tried to be put forth. Thus, the special and subjective attitude of the Turks against the object, the fruit objects, the properties that make them objects and the cultural texture formed around their names, which serve to perceive and understand, have been tried to be determined by scrutinizing them.

Anahtar Kelimeler

Turkish vocabulary, lexicology, plant names, onomastics, functional linguistics, fruit names

TÜRKÇEDEKİ MEYVE ADLARININ İŞLEVSELLİĞİ

Öz

Bu incelemede Türkçede kullanılan 105 meyve adının Türk kültürü içerisinde yüklendiği işlevler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bir yandan adlandırma geleneğine bağlı olarak Türk insanının toplum, doğa ve nesne ilişkilerini anlamaya çalışılırken diğer yandan kültürel öğelerin aynı çevre ve konumda nasıl birleştirilebildikleri, adların üst yaşam alanlarındaki işlevlerini yüklenme yetenekleri incelenmiştir. Türkler, mitolojik dönemlerden günümüze kadar yaşamın birçok alanında olduğu gibi doğayla, bitkilerle çok yakın ilişkiler içerisinde olmuş, buna bağlı olarak meyvelerle ilgili zengin bir kültürel çeşitlilik oluşturmuşlardır. Meyveler için kullanılan sözcüklerin bu çerçevede çok değişik işlevler yüklendiği görülmektedir. Bu makalede, meyve adlarının, meyve adı olmadan önceki işlevleri, başka alanlarda, sırasıyla orun adı, kişi adı, edebi eser adı, ticari alan adı, internet sitesi adı, yiyecek-içecek adı olarak kullanılışları ve benzetme unsuru ve motif olarak kullanılışları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Böylece Türk insanının nesne karşısındaki özel ve öznel tutumu, meyve nesneleri, onları nesne yapan özellikleri ve onların zihinsel algılatmaya, anlamaya hizmet eden adları çevresinde oluşturulmuş kültürel doku birazcık da olsa irdelenerek belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe söz varlığı, sözcükbilim, bitki adları, adbilimi, işlevsel dilbilim, meyve adları

Kaynakça

• Acaroğlu, M Türker (1988). Bulgaristan’da Türkçe Yer Adları Kılavuzu. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Arat, Reşid Rahmeti (1951). Atebetü’l-Hakayık. İstanbul: TDK Yayınları.
• Atalay, Besim (1992). Kaşgarlı Mahmud-Divanü Lugat-it-Türk. C. I-IV. Ankara: TDK Yayınları.
• Baytop, Turhan (1997). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, Muharrem (1989). Dede Korkut Kitabı I (Giriş–Metin-Faksimile). Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, Muharrem (1991). Dede Korkut Kitabı II (İndeks-Gramer). Ankara: TDK Yayınları.
• Gerçek, Ziya (1992). Genel Botanik. Trabzon: KTÜ Orman Fakültesi Yayınları.
• Güngör, Harun–Mustafa Argunşah (1991). Gagauz Türkleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Karpuz, H. Ömer-Sinan Bilgili (1994). Tarsus Sancağı Yer İsimleri (16. Yüzyıl). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları.
• Komisyon (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü. C. I-II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Komisyon (1963a). Tarama Sözlüğü. C. I–VIII. Ankara: TDK Yayınları.
• Komisyon (1963b). Derleme Sözlüğü. C I–XII. Ankara: TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (1988). Türkçe Sözlük. C. II. Ankara: TDK Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş-2. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (1984). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: TTK Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (1988). Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: TDAV Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (1989). Türk Mitolojisi. C. I. Ankara: TTK Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (1995). Türk Mitolojisi. C. II. Ankara: TTK Yayınları.
• Sefercioğlu, Nejat (1985). Türk Yemekleri (XVIII. Yüzyıla Ait Yazma Bir Yemek Risalesi). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Seyidoğlu, Bilge (1975). Erzurum Halk Masalları Üzerinde Araştırmalar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Üçer, Müjgan-Fatma Peşken (2001). Divriği’de Mutfak Kültürü. Sivas: Sivas Hizmet Vakfı Yayınları.
• Yakar, Nebahat (1983). Bitki Morfolojisine Giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Yalman, Ali Rıza (1993). Cenupta Türkmen Oymakları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yorgancıoğlu, Oğuz (1986). “Ninniler, İsim ve İsim Verme”. Halk Sanatları Derneği-Halkbilim Sempozyumları. İstanbul: KKTC Turizm ve Kültür Bakanlığı Yayınları. s.281-290 ve 307-312.
• Yurtbaşı, Metin (1996a). Sınıflandırılmış Türk Atasözleri. İstanbul.
• Yurtbaşı, Metin (1996b). Örnekleriyle Deyimler Sözlüğü. İstanbul.