“… BEKLERÜZ”: 16. YÜZYILDAN KALMA BİR OSMANLI NAZİRE AĞI

Yıl 2020, Sayı: 2, 47 - 79, 25.12.2020

Benedek Péri

Öz

Klasik Osmanlı şiirinde, bir şairin yeteneklerini ve becerilerini göstermenin en kolay yollarından biri popüler veya ünlü modelleri taklit etmekti. Gazel şiirinde taklit, özellikle vezin, kafiye ve redif kombinasyonu tekrarlayan şairane bir cevap (nazire) yazması Osmanlı klasik şiir geleneğinin tarihinde önemli bir rol oynayan şiirsel bir yaratım sürecidi. Konuyla ilgili bilimsel yazılar, bu tür şiirsel taklitleri, bir taklit şiirin daha önce oluşturulmuş bir şiirsel metne yansımaya ve tepki vermeye devam ettiği bire bir şiirsel karşılaşmalar olarak ele alma eğilimindedir. Bununla birlikte, çok sayıda taklit gazellerin (nazirelerin) analizi, bir model şiirin taklit edilmesi veya ona şairane bir cevap yazması sürecinin daha karmaşık bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir. Bir dizi nazire bir modelden esinlendiğinde, bir nazire takımı meydana gelir. Belirli bir takımdaki nazireler, zemin şiiri ile ilgili olmanın yanı sıra, metinler arası bağlantılarla takımdaki başka şiirlere ilişkili olabilir. Takım büyüdükçe bir nazire ağına ve epey zamandan sonra bir nazire geleneğine ve en son klasik gazel şiiri içinde özel bir anlam dünyasına sahip olan gazel alt türüne dönebilir. Bu makale, 16. yüzyılda başlayan bir örnek nazire ağının analizi yoluyla bir nazire ağının hayatındaki çeşitli aşamaları göstermeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

divan edebiyatı, nazire, gazel

Kaynakça

• Adaş, Emine (2008). Sutûrî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divânı. Yüksek Lisans Tezi. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Ak, Coşkun (2006). Muhibbî Divanı. C. 2. Trabzon: Trabzon Valiliği.
• Akdoğan, Yaşar–Demirel, Özlem (2008). “Cezerī Kasim (Sāfī) Paşa’nın Hayatı ve Eserleri”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. S. 36. s. 1–40.
• Akkuş, Yasemin (2010). Benderli Cesârî’nin (ölümü: 1829) Dîvânı ve Dîvânçesi. (İnceleme – Tenkitli Metin). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Albayrak, Nurettin (2007). “Redîf”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 34. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 523–524.
• Albrecht, Michael von (1997). A History of Roman Literature. From Livius Andronicus to Boethius. C. 1. Leiden: Brill. 1997.
• Ali Riza Bey (1970). Bir Zamanlar İstanbul. İstanbul: Tercüman.
• Altınoluk, Mevlüt (2008). Rifkî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Ambros, Edith Gülçin (1989). “Nazîre, the will-o’-the-wisp of Ottoman Dīvān Poetry”. WZKM. C. 79. s. 57–83.
• Andrews, Walter G.–Black, Najaat–Kalpaklı, Mehmet (2006). Ottoman Lyric Poetry. An Anthology. Seattle: University of Washington Press.
• Andrews, Walter G.–Kalpaklı, Mehmet (2005). The Age of Beloveds. Durham: Duke Univ. Press.
• Arslan, Mustafa (2006). Muhyî. Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Ataç, Beşir (2007). Ayıntablı Hafiz Abdülmecidzade Divanı. İnceleme – Metin. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
• Atik, Hikmet (2003). Nakşî Alî Akkirmânî Dıvânı. (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Aydemir, Yaşar (2017). Ravzî Divanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196580/ravzi-divani.html (Erişim tarihi 10. 07. 2020).
• Batislam, Dilek H. (2002). “Türk Edebiyatında Efsanevi Kuşlar”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. S. 1. s. 185–208.
• Bayak, Cemal (2017). Sehâbî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194338/sehabi-divani.html (Erişim tarihi 09. 07. 2020).
• Bayburtlu Zihnī. Dīvān-i Zihnī. Gazeliyāt. İstanbul: Maṭbaʿ-i Süleymān Efendi.
• Bektaş, Ekrem (2011). “Pertev’in Hoca Neş’et Biyografisi”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. S. 9. C. 2. s. 181–205.
• Bilgin, A. Azmi (2001). “Karamanlı Nizâmî.” TDV İslam Ansiklopedisi. C. 24. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 453–454.
• Bıyık Yapa, Melek (2007). Aşkî Mustafa Dîvânı. Edisyon Kritik. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Blake, Stephen P. Time in Early Modern Islam. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bostan, İdris (2007). “Pertev Paşa”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 34. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 235–236.
• de Bruijn, J. P. T. (1997). Persian Sufi Poetry. An Introduction to the Mystical Use of Classical Poems. Abingdon–New York: Curzon.
• Büyükkaya, Hande (2008). Faik Ömer ve Divanı: Karşılaştırmalı Metin-İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Câmî: Baharistân. Vīn: Dār al-Ṭibāʿat al-Imparatūriyat.
• Canpek, M. Şemsettin (1990). Külliyât-i Şemsî. Haz. Bilgin, O. İstanbul.
• Cenābī (yz.) Dīvān-i Cenābī. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi. Pertev Paşa 390.
• Çağlar, Behçet Kemal (1966). Benden İçeri: Şiirler. İstanbul: Nebioğlu Yayınevi.
• Çağlayan, Nagihan (2007). Nisârî Dîvânı. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• Çakır, Mümine (2008). Kavsî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• ʿÂşik Çelebi (2010). Meşâʿirü’ş-Şuʿarâ. Haz. Kılıç, Filiz. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Çavuşoglu, Mehmet (1978). 16. Yüzyılda Yaşamış Bir Kadın Şâir. Tarih Enstitüsü Dergisi. S. 9. s. 405–416.
• Çuhadar, Ünzile (2020). İzzeddin Hümâyî Elçioğlu. https://ismailhakkialtuntas.blogspot.com/2020/03/izzeddin-humayi-elcioglu-1875-1950.html (Erişim tarihi 10. 07. 2020).
• Dadaş, Cihan (2018). “Muhibbi Bibliografyası”. Akademik Dil ve Edebiyatı Dergisi. S. 3. s. 266–287.
• Dağlıoğlu, Hikmet Turhan (1942). “Ankara’da Cenabi Ahmed Paşa Camii ve Cenabi Ahmed Paşa”. Vakıflar Dergisi. S. 2. s. 213–220.
• Dāmād Maḥmūd Paşa (1898). Dāmād Maḥmūd Paşa’nın eşʿārı. al-Ḳāhire: Matbaa-i Osmaniye.
• Düzbakar, Ömer (2006). “Notes on the Attar Poets in Ottoman History: Reflections from the Shari’a Court Records of Bursa and Poets’ Biographies”. Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine. S. 5. C. 9. s. 19–24.
• Elwell-Sutton, L. P. The Persian Metres. Cambridge: Cambridge University Press.
• Evecen, Doğan (2011). 17. Yüzyıldan Üç Mecmua-i Eşʿâr. Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Erzurumlu İbrāhim Ḥaḳḳī (1847). Dīvān. İstanbul.
• Fleischer, Cornel. (2001). “Seer to the Sultan: Haydar-i Remmal and Sultan Süleyman”. In: Walner, Jayne L. (ed.) (2011). Cultural Horizons. A Festschrift in Honor of Talat S. Halman. Syracuse: Syracuse University Press. s. 290–299.
• Fuzulî, Muḥammed (2012). Türkçe Divan. Haz. İsmail Parlatır. Ankara: AkçağYayınları.
• Gençer, Salih (2015). Mecmûʻatü’l-Eşʻâr. Süleymaniye Kütüphanesi, Galata Mevlevihanesi Numara 57 (1b–64a). İnceleme–Metin. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Güler, Mehmet (2009). Halil Nuri Divanı. Edisyon Kritik – İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• Gürgendereli, Müberra (2017). Mostarlı Hasan Ziyâ’î Divanı.
• https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196834/mostarli-hasan-ziyai-divani.html (Erişim tarihi 10. 07. 2020).
• Hallāc Şīrāzī, Abū Ishak (1302/1884): Dīvān-i Atʿima. İstanbul: Çapḫāne-yi Ebū Żiyā.
• Ḥalīm Girey (1841). Dīvān-i Ḥalīm Girey. İstanbul: Takvīmhāne-yi Āmire.
• Ḥamamīzâde Iḥsān. Dīvān. Istanbul 1928/1347.
• İpekten, Haluk (2002). Eski Türk Edebiyatı. Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İsen, Mustafa (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• İsen, Mustafa (1991). “Aruzun Anadolu’daki Gelişme Çizgisi”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten 1991. s. 119–125.
• Kaplan, Yunus (2013a). “Belâyî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/belayi (Erişim tarihi 09. 07. 2020).
• Kaplan, Yunus (2013b). “Şihabi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sihabi (Erişim tarihi 09. 07. 2020).
• Karapanlı, Gürcan (2005). Mekkî Divanı ve Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Ḳārī-i Yazdī (1303/1886). Dīvān-i Albisa. Kostantiniye: Maṭba`a-yi Abu'l-Żiyā.
• Karlıtepe, Mustafa (2007). Kelâmî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Kaya, Hasan (2009). 18. yy. Şâiri Âsaf ve Dîvânı. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Kaya, Turan (2007). Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi’ndeki 13467 Numaralı Mecmuanın Metni. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Kesik, Beyhan (1996). Cenâbî Paşa Divân (Hayatı, Edebî Kişiliği, Divanı’nın Karşılaştırmalı Metni). Yüksek Lisan Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Kethüdāzāde ʿĀrif (1854). Dīvān. İstanbul: Maṭbaʿa-yi Āmire.
• Kınalızade Ḥasan Çelebi (2009). Tezkiretü’ş-Şuʿarâ. Tenkitli Metin A. Haz. İbrahim Kutluk. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Koca, Sümeyye (2013). Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan No: 1972’de Kayıtlı Mecmūca-i Eşcâr (Vr. 160b - 240a). İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Kolcu, Ali Ihsan (2002). “Hamamîzâde Ihsan Bey’in Şiirinde Pozitivizm”. In: Trabzon ve Çevresi: Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri. C. 2. Trabzon: Trabzon Valiliği. 281–290.
• Kozanoğlu, Cenap Muhittin (1936). Kadın. İstanbul: Muallim Ahmet Halit.
• Köksal, M. Fatih (2006). Sana Benzer Güzel Olmaz. Divan Şiirinde Nazire. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kurnaz, Cemal–Tatcı, Mustafa (2001). Ümmî Divan Şairleri ve Enverî Divanı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Kurnaz, Cemal (2011). “Kânûnî’nin En Sevdiği Şairdi: Hayâlî Bey”. Dil ve Edebiyat. S. 30. s. 16–33.
• Kurnaz, Cemal (2007). Osmanlı Şair Okulu. Ankara: Birleşik Yayınevi.
• Kuru, Selim S. (2013). “The Literature of Rum: The Making of a Literary Tradition (1450–1600)”. In: Faroqhi, Süreyya–Fleet, Kate (ed.) (2013): The Cambridge History of Turkey. Vol. 2. The Ottoman Empire as a World Power, 1453–1603. Cambridge: Cambridge University Press. s. 548–592.
• Latîfî (2000). Tezkiretü’ş-Şuʿarâ ve Tabsiratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin). Haz. Rıdvan Canım. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Lewis, Franklin D. (1994). “The Rise and Fall of a Persian Refrain. The Radīf ‘Ātash u Āb’”. In: Stetkevych, S. P. (ed.) (1994). Reorientations/Arabic and Persian Poetry. Bloomington: Indiana University Press. s. 199–226.
• Losensky, Paul (1998). Welcoming Fighānī. Imitation and Poetic Individuality in the Safavid-Mughal Ghazal. Costa Mesa: Mazda Publishers.
• Mahir, Banu (1986). “Saray Nakkaşhanesinin Ünlü Ressamı Şah Kulu ve Eserleri”. In: Topkapı Sarayı Müzesi – Yıllık. C. 1. s. 113–130.
• Muckelbauer, John (2008). The Future of Invention. Rhetoric, Postmodernism and the Problem of Change. Albany: State University of New York Press.
• Muʿallim Nâci (1307): İstilâhât-ı Edebîye. İstanbul: Āsādūryān Maṭbaʿası.
• Neşʾet Efendi, Hoca (1836). Dīvān-i Neşʾet Efendi. Gazeliyāt. Bulaq.
• Nigârî (2017). Dîvân. Haz. Azmi Bilgin. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194361/nigari-divani.html.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2011). “XIV–XVI. Yüzyıllarda Kalenderî Dervişleri ve Osmanlı Yönetimi”. In: Ocak, Ahmet Yaşar (2011). Osmanlı Sufiliğine Bakışlar. Makaleler – İncelemeler. İstanbul: Timaş Yayınları. s. 133–152.
• Odabaşı, M. (2009). Tuhfe-i Nâilî Metin ve Muhteva. 1. Cilt S. 234–467. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• Olgun Tahir (1936). Edebiyat Lugatı. İstanbul.
• Özenç, Y. (Ed.) (2008). Şeyh Hüsamuddin Uşşaki Divanı. Transkripsyonlu Metin. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya.
• Pala, İskender (2009). Fuzûlî’nin Kâfiye Örgüsü. In: Koncu, Hanife–Çakır, Müjgan (haz.) (2009). Bu Alâmet ile Bulur Beni Soran. İstanbul: Kesit Yayınları. s. 209–219.
• Péri Benedek (2015). Mehmed Fuzûlî (1483–1556) ...bekleriz redífre írt gazelje és helye az oszmán költészet történetében. Unpublished Habilitation Thesis. Budapest: Eötvös Loránd University.
• Péri Benedek (2017a). “A Janissary’s Son Turned Druggist and His Highly Successful Designer Drug in the 16th–17th Century.” In Osmanlı İstanbulu IV. Eds. Feridun M. Emecen, Ali Akyıldız, Emrah Safa Gürkan. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi. s. 643–654.
• Péri Benedek (2017b).”16. Yüzyıl Kadın Şairi Nisâyî’nin Bir Şiirine Notlar”. In: Köksal, M. Fatih–Kaçar, Mücahit–İlhan, Mevlüt (haz.) (2017). Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu. Bildiriler Kitabı. Amasya: Amasya Üniversitesi. s. 779–791.
• Petrosjan, I.E. (ed.) (1987). Mebde-i kânûn yeniçeri ocağı târihi. Moskva: Nauka.
• Pigman III, G. W. (1980). “Versions of Imitation in Renaissance”. Renaissance Quarterly. S. 33. C. 1. s. 1–32.
• Rypka, Jan (1968). History of Iranian Literature. Dordrecht: D. Reidel Publishing.
• Saraç, Yekta (1991). Emrî ve Divanı. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Seydī ʿAlī–Malkon (1905). Secʿī ve Kāfiye Lügatı. İstanbul: Maṭbaʿa-yi Kütüpḫāne-yi Cihān.
• Seyrī (yz.). Dīvān-ı Seyrī. Bibliothéque National. Paris: FnTurc 280.
• Sinan, Betül (2004). Bâlî Çelebi ve Divanı (2b–35a). İnceleme – Metin. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Smart, Christopher–Buckley, Theodore Alois (1869). The Works of Horace Translated Literally into English Prose. New York: Harper and Brothers.
• Solmaz, Süleyman (2005). Ahdî ve Gülşen-i şuʿarâsı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Şams-i Ḳays (1314). Al-muʿcam fī ma’āyīr aşʿār ul-ʿacam. Haz. Muhammad Ramazānī. Tihrān.
• Şengün, N. (2006). Nazir Ibrahim ve Divani. (Metin-Muhteva-Tahlil). Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Şığva, Bülent (2009). “Sec’i ve Kafiye Lugatı”. Turkish Studies S. 4. C. 4. s. 1068–1071.
• Tanrıkulu, Mustafa (2004). Bende-yi dergâh-ı silm olduk selâmet bekleriz. https://www.antoloji.com/bende-yi-dergah-i-silm-olduk-selamet-bekleriz-siiri/ (Erişim tarihi 10. 07. 2020).
• Tarlan, Ali Nihat (1945). Hayâlî Bey Dîvânı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Tarlan, Ali Nihat (2009). Fuzûlî Divanı Şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Türkmen, Ahmet Faik (1939). Mufassal Hatay Tarihi. 3üncü Cilt. Hatay Şairleri. İstanbul: İktisat Basımevi.
• Ulucan, Mehmet (2005). Muvakkit-zâde Mehmed Pertev – Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Divanı’nın Tenkitli Metni ve Tahlili. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Ulucan, Mehmet (2007). “Edebiyatımızda Lider Tipi ve Hoca Neşet Örneği”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. S. 17. s. 131–144.
• Uluskan, Murat (2013). “İstanbul’da Bir Afyonlu Macun İşletmesi: Berş-i Rahîkî Macunhanesi (1783–1831)”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. S. 29. s. 77–106.
• Ünlü, Osman (2008). Cinânî’nin Bedâyiü’l-Âsâr’ı. İnceleme ve Metin. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
• Üstüner, Kaplan (2010). “’Güler’ Redifli Gazellerin Karşılaştırması”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S. 28. s. 181–207.
• Vahhāb ʿÜmmī (yz.). Dīvān-i Vahhāb ʿÜmmī. Michigan University Isl. Ms. 859.
• Yekbaş, Hakan (2009). “Divan Şairinin Penceresinden Acem Şairleri”. Turkish Studies. S. 4. C. 2. s. 1159–1187.
• Yıldırım, Metin (2008). Priştinelî Nuri ve Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Yılmaz, Yakup (2001). Pervâne Beg Nazîre Mecmuası (99b–129a). Transkripsiyonlu, Edisyon Kritikli Metin. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Yılmazçelik, İbrahim (2000). “Osmanlı Hâkimiyeti Süresince Diyarbakır Eyâleti Vâlileri (1516–1838)”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. S. 10 C. 1. s. 233–287.
• Zavotçu, Gencay (2004). “Hayâlî ve Yahyâ Bey’in Gazellerinde Fuzûlî Etkisi”. İlmî Araştırmalar. S. 18. s. 123–134.
• Zipoli, Riccardo (1993). The Technique of the Ǧawāb. Replies by Nawā’ī to Ḥāfiz and Ǧāmī. Venize: Cafoscarina.