"REZM"DEN "BEZM"E: LALE DEVRİ SULH ANLAYIŞI ÇERÇEVESİNDE NEDİM ŞİİRİNDE REZM-BEZM MEFHUMLARI

Yıl 2020, Sayı: 2, 81 - 96, 25.12.2020

Yağız Yalçınkaya

Öz

Uzun süren savaş ve kayıpların ardından devlet ve millet nezdinde bir ihtiyaç haline gelen sulh ortamının fiile geçmiş hali olan Lale Devri, doğuda İran ile yapılan mücadeleler dışında savaşsız geçen bir dönem olmuştur. Padişah III. Ahmed Han ve bilhassa sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın munis kişilikleri ve barış yanlısı politikaları Pasarofça Antlaşması ile başlayıp Patrona Halil İsyanı ile son bulduğu kabul edilen bu devrin mimarı olmuştur. Dönem boyunca hâkim olan sulh anlayışı devrin şiirine de aksetmiştir. Özellikle dönem ile özdeşleşen Nedim’in şiiri bizzat Lale Devri’nin şiiri olmuştur. Devrin şaşaası, eğlence ve zevk ortamı Nedim’in şiirlerinin özünü oluşturmuştur. Devlet erkânınca kabul edilen sulh anlayışı da Nedim’in şiirlerinden okunabilmektedir. Bilhassa padişah ve sadrazama sunduğu kasidelerde şair, savaşların bitmesinden ve memduhlarının sağlamış olduğu barış ortamından duyduğu memnuniyeti açıkça ifade etmiştir.
Bu çalışmada divan şiirinde savaşın izdüşümü olan “rezm” ve barışın simgesi olan “bezm” kavramları üzerinden devrin sulh anlayışının Nedim şiirine yansımaları tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Lale Devri, Nedim, Barış, Rezm, Bezm

From “Rezm” to “Bezm” -Reflection of the Understanding of Peace in the Tulip Era to Nedîm's Poetry through the Notions of Rezm-Bezm-

Öz

The Tulip Era, which has become a de facto act of peace which has become a necessity for the state and the nation after long wars and losses, was a period without war, except for the struggles with Iran in the east. Friendly personalities and pro-peace policies of Sultan III. Ahmed Han and Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Pasha were architects of this period, which is accepted as starting with the Pasarofça Treaty and ending with the Patrona Halil Rebellion. The understanding of peace that prevailed throughout the period was reflected in the poetry of the period. Especially the poem of Nedim, which is identified with the period, has been the poem of the Tulip Era. The splendor, entertainment and pleasure environment of the era formed the essence of Nedim's poems. The understanding of peace accepted by the state can be read from Nedim's poems. Especially in the qasidas he presented to the sultan and the sadrazam, the poet clearly expressed his satisfaction with the end of the wars and the peace environment that his memduhs provided.
In this study, it will be tried to determine the reflections of the understanding of peace in Nedim poetry through the concepts of “rezm” which is the projection of war and “bezm” which is the symbol of peace in divan poetry.

Anahtar Kelimeler

The Tulip Era, Nedim, Peace, Rezm (War), Bezm (Bazm)

Kaynakça

• Araç, Ünal (2015). “18. Yüzyıl İngiliz Gazetelerinde Osmanlı Kültürü: 1718-1730”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. Bahar (22). s. 7-27.
• Ahmet Refik (1988). Hicrî On İkinci Asırda İstanbul Hayatı (1100-1200). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ahmet Refik (2005). Lale Devri. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Aktepe, M. Münir (1989). “Ahmed III”. İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 34-38.
• Aktepe, M. Münir (1993). “Damad İbrahim Paşa, Nevşehirli”. İslâm Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 441-443.
• Aydüz, Selim (1997). “Lâle Devri'nde Yapılan İlmî Faaliyetler”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi. S. 3. s. 143-170.
• Banarlı, Nihad Sami (2014). Tarih ve Tasavvuf Sohbetleri. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1991). “Bâkî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 537-540.
• Dikmen, Hamit (1991). Seyyid Vehbî ve Divanının Karşılaştırmalı Metni. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dikmen, Hamit (2009). “Seyyid Vehbî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 37. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 74-75.
• Emecen, Feridun M. (2018). “Matruşka’nın Küçük Parçası: Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Dönemi ve ‘Lale Devri’ Meselesi Üzerine Bir Değerlendirme”. Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies. S. LII. s. 79-98.
• Genç, Serdar (2013). Lale Devrinde Savaş İran Seferinde Organizasyon ve Lojistik. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Hakverdioğlu, Metin (2017). “Fâiz Efendi ve Şâkir Bey Mecmuasından Lâle Devri Harpleri ve Sulhları (Ebcedli Tarih Manzumeleri)”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 9. s. 73-101.
• Hamadeh, Shirine (2017). Şehr-i Sefa 18. Yüzyılda İstanbul. Çevirmen: İlknur Güzel. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karacan, Turgut (2008). “Sâbit”. İslâm Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 349-350.
• Karahasanoğlu, Selim (2009). “Osmanlı İmparatorluğu’nda 1730 İsyanı Üzerine Yeni Bir Eser: Vâkıa Takrîri Bin Yüz Kırk Üç’de Terkîb Olunmuşdur”. Tarih Araştırmaları Dergisi. C. 28. S. 46. s. 179-187.
• Kut, Günay. (1999). “Divan Edebiyatında Bezm, Âlât-ı Bezm ve Âdâb-ı Sohbet”. Osmanlı -Cilt 9 Kültür ve Sanat-. Editör: Güler Eren. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. s. 616-629.
• Kutlar, Fatma Sabiha (2006). “Mustafa Sami Bey”. İslâm Ansiklopedisi. C. 31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 354-356.
• Kutlar Oğuz, Fatma Sabiha (2017). Arpaemini-zade Mustafa Asım Divanı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade-mustafa-sami-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 08.11.2020).
• Küçük, Sabahattin (haz.) (ty). Bâkî Divanı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 09.11.2020).
• Levend, Agâh Sırrı (1984). Divan Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler - Mazmunlar ve Mehfumlar. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Macit, Muhsin (2006). “Nedîm”. İslâm Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 510-513.
• Macit, Muhsin (haz.) (2017). Nedîm Divanı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,Nedîm-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 09.11.2020).
• Mazıoğlu, Hasibe (1957). Nedîm’in Divan Şiirine Getirdiği Yenilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özcan, Abdülkadir (2003). “Lale Devri”. İslâm Ansiklopedisi. C. 27. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 81-84.
• Özcan, Abdülkadir (2007). “Pasarofça Antlaşması”. İslâm Ansiklopedisi. C. 34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 177-181.
• Öztekin, Özge (2004). XVIII. Yüzyıl Divan Şiirinde Toplumsal Hayatın İzleri: Divanlardan Yansıyan Görüntüler. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pala, İskender (2003). “Lale Devri”. İslâm Ansiklopedisi. C. 27. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 84-85.
• Pala, İskender (2008). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Rahimguliyev, Bayram (2007). Osmanlı Edebiyatında Dönüşümün Şiiri: Sulhiyyeler. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şemseddin Sâmî (2002). Kamus-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Ünver, İsmail (1998). “Heft Han”. İslâm Ansiklopedisi. C. 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 158-159.
• Vural, Ramazan (haz.) (2020). Dürrî Ahmed Efendi Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/73492,durri-ahmed-efendi-divanipdf.pdf?0 (erişim tarihi: 30.11.2020).
• Yazıcı, Tahsin (1997). “Hâkânî-i Şirvânî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 15. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 168-170.