NEVRUZ’LA MUHARREM’İN KARŞILAŞMASI

Yıl 2020, Sayı: 2, 27 - 46, 25.12.2020

Ali İhsan Öbek

Öz

Üzüntü ve sevinç, insanoğlunun âdeta özeti hükmündeki iki temel duygudur. İnsanlık tarihi, bireysel sevinme ve üzülmelerin yanı sıra bir ailenin, bir kesimin, bir toplumun, ortak değerlere sahip birden fazla milletin ve hatta bütün bir insanlığın müşterek sevinç ve üzüntülerine de sahne olmuştur. Bireysel olsun kitlesel olsun bu sevinç ve hüzün –cemiyetin aynası hükmündeki– edebiyatta da yansımasını bulmuştur. Bu yansımaların bazıları bulanık ve geçici olurken bazılarıysa göz kamaştıracak kadar berrak ve kalıcıdır.
Edebiyatımıza biri Arap’tan biri Acem’den gelmiş Nevruz ve Muharrem de sözünü ettiğimiz bu yansımaların en kalıcılarından sadece iki kavramdır. Arap ve Fars edebiyatlarında olduğu gibi klasik Türk edebiyatında da bu ikiliye dair yazılmış ve yazılacak sözler tükenmiş değildir. Ancak ‘ikisinin çakışması hâlinde Nevruz'da düğün dernek eden ve Muharrem'de yas tutan insan ve toplum psikolojisi bundan nasıl etkilenir ve bu psikoloji ayna olan edebiyata yansımış/yansımamış mıdır’ sorusunun cevabını arayan bu yazı ile, buna dair söylenmiş sözlerin yeterince incelenmediği sonuç ve kanaatine varılmıştır. Yazımıza konu olan –biri Türkçe sekizi Farsça– dokuz şiir, Nevruz’la Muharrem’i eş zamanlı karşılayan insan psikolojisi hakkında önemli ipuçları sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eskicumalı Hamîd, Divan edebiyatı, Muharrem, Nevruz, sevinç, üzüntü

Kaynakça

• Aça, Mehmet-Gökalp, Haluk-Kocakaplan, İsa (2011). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• And, Metin (2012). Ritüelden Drama: Kerbelâ – Muharrem – Taʿziye. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bayak, Cemal (2007). “Nevrûziyye”. İslâm Ansiklopedisi. C. 33. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 62.
• Canım, Rıdvan (2020). Divan Edebiyatında Türler. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Dilçin, Cem (1997). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çağlayan, Bünyamin (1997). Kerbelâ Mersiyeleri. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Düzgün, Mustafa [Dede]. “Hz. Ali’nin Doğum Günü ve Sultan Nevruz”. http://www.alevitakvimi.com/inancsal-gunleri/hz-ali-dogum-gunu-ve-sultan-nevruz/ (E.T.:16.12.2020) Gürel, Rahşan (2007). Enderunlu Vâsıf Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Hafızî, Perisa. “Yeni Yıl ve Muharrem – Çatışma ve Uzlaşma”. http://arsiv.ntv.com.tr/news/145279.asp (E.T.:16.12.2020).
• Keskin, Yakup (2012). “Yakın Döneme Etkileri İtibarı İle Kerbelâ”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 38. s. 307-40.
• Kurt, Niyazi (2011). Bulgaristan’da Osmanlı Şehirleri. Bursa: Hakses Yayıncılık.
• Mihrperver, Alirıza. Eşʿār-ı Teḳārun-i Fātımiye bā Nevrūz. http://www.aletaha.ir/index.php?newsid=612 (E.T.: 16.12.2020).
• Pala, İskender (1995). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sular, Abdullah (1974). Türkçe Basılmış Divanlardaki Nevruziyeler. Mezuniyet Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü.
• Tâhir-ül Mevlevî (1994). Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Topal, Ahmet (2007). “Klasik Türk Edebiyatında Muharrem Ayı Etrafında Yazılan Şiirler”. A. Ü. TAED: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. S. 35. s. 89-104.
• Uzun, Mustafa İsmet (2006). “Muharremiyye”. İslâm Ansiklopedisi. C. 31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 8-9.
• Yavuz, Selin (2019). Eskicumalı Hamîd Divanı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Elektronik Kaynaklar “Fermān-ı Nāṣırü’d-dīn Şāh be cihet-i teḳārün-i Nevrūz bā Muḥarrem” https://www.fardanews.com/fa/news/593816/%D8%B9%DA%A9%D8%B3-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%AC%D9%87%D8%AA-%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%86-%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85 (E.T.:16.12.2020).
• Teḳārun-i Behār u Muḥarrem. https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3872/7556/94212/%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%86-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85 (E.T.: 16.12.2020).