ŞAN KIZI DESTANI’NDAKİ ALBASTI İLE TÜRK HALK İNANÇLARINDAKİ ALBASTININ MUKAYESESİ

Yıl 2022, Sayı: 5, 11 - 20, 14.06.2022

Havva Eylem Dursun

Öz

Şan Kızı Destanı, olağanüstü özelliklere sahip mitolojik karakterlere yer verilen, iyi ve kötü alp varlıkları üzerinden anlatılan bir destandır. Şan Kızı Destanı, İdil Bulgarları İslamiyet’i kabul ettikten sonra Şams Oğlu Mikail Baştu tarafından 865 yılında derlenmiştir. Destanın sözlü geleneğe ait motifleri yazıya geçirilirken de korunmuştur. İslamiyet öncesi ve İslamiyet sonrası nitelikleri barındırması açısından Türkoloji dünyası için önem arz etmektedir. Destan; alp tipleri, kadın motifleri, mitolojik ve İslami ögeler açısından bizlere geniş bir araştırma alanı yaratmaktadır. Albastı -bazı Türk sahalarında “alkarısı, albıs, alp bastı, al avrat, kayış ayak, albarstı” diye de anılabilmektedir- iyeler âleminden sayılmakta ve Türklere ait korku anlatılarında sıkça yer almaktadır. Türkler, eski inanç bağlamında düşünüldüğünde çeşitli hastalık ve ölümleri bu tür ruhlara bağlamış ve korunmak için çeşitli yöntemler uygulamışlardır. Bu inançlar destanlara, efsanelere konu olmuştur. Genellikle atlar/ beygirler ile lohusa kadınları rahatsız ettiği öne sürülen Albastı; Şan Kızı Destanı’nda iffetli Müslüman kadınları kaçıran, onların bekâretine göz koyan kötü bir alp olarak anlatılmıştır. Bu çalışmamızda da Türklerin inanç sistemi bağlamında önemli bir yere sahip olan Albastı’nın Şan Kızı Destanı’nda nasıl işlendiği ortaya koyulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Albastı, Şan Kızı Destanı, Alp

Kaynakça

• Akın, Bülent (2012). “Alpamış Destanı’nda Hz. Ali Tasavvuru”. Milli Folklor. S. 96. s. 19-28.
• Altınkaynak, Erdoğan (2003). “Yeraltı Diyarının Kartalı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi. S. 26. s. 135-163.
• Aydoğdu, Betül (2006). “Şan Kızı Destanı Hakkında Bir Değerlendirme”. Türklük Bilimi Araştırmaları. S. 19. s. 257-268.
• Beydili, Celal (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. (çev. Eren Ercan). Ankara: Yurt Kitap Yayınları.
• Ekici, Metin (2016). “Türk Kültüründe Al Renk”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. C. 2. S. 16. s. 103-107.
• Ergun, Metin (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi. (haz. Ahmet Bican Ercilasun ve Fikret Türkmen). C. I. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• İnan, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Tarih Kurumu Basımevi.
• Küçük, Mehmet Alparslan (2017). “Geleneksel Türk Dini İnanışlarından Mitolojiye: Ölüm/Obur Ruhlar”. Gazi Türkiyat. S. 20. s. 25–53.
• Küçük, Mehmet Alparslan (2020). “Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Geleneğinde ‘Don Değiştirme’”. Bilig. S. 94. s. 97-122.
• Küçük, Salim (2010). “Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı”. Bilig. S. 54. s. 185-210.
• Mikail-Baştu İbn Şams Tebir (1991). Şan Kızı Destânı. (çev. Avidan Aydın). Ankara: Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri. Ögel, Baheddin (2010). Türk Mitolojisi. C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Öger, Adem-Kübra Yıldız Altın (2016). “Uygurlarda Şamanizmden İslama Kötü Ruhların Dönüşümü”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi. S. 7. s. 14-25.
• Ölker, Perihan (2016). “Hz. Fatıma Destanı”. Sefad. S. 36. s. 350-355.
• Şimşek, Esma (2017). “Türk Kültüründe Alkarısı İnancı ve Bu İnanca Bağlı Olarak Anlatılan Efsaneler”. Akra Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi. C. 5. S. 12. s. 100-110.
• Tekin, Fatma (2020). “Kazan-Tatar Türklerinin Halk Anlatılarında ‘Öteki Dünya’lar: Yeraltı, Su altı, Gökyüzü ve Kara Orman”. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi. S. 20. s. 320-337.
• Topsakal, İlyas (2019). İdil Bulgarları ve İslamiyet. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Tunç, Zekiye (2020). “Dede Korkut Kitabı’nda Şamanik Unsurlar”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. C. 8. S. 25. s. 142-163.
• Turdimov, Şamirza (1999). “Türk Dünyasında Albastı”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. C. 3. S. 2. s. 260-265.
• Türker, Rıza (2008). Anadolu ve Türk İnanışları’na Ait Ögelerin, Son Dönem Türk Korku Sineması’nda Hikâye Olarak Kullanılması “Alkarısı İnancı”. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Uçak, Salih (2013). “Şan Kızı Destanı’nda Alplerin Yaratılışı ve Alp Tipi Üzerine Bir Değerlendirme”. Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi. S. 4. s. 130-135.