BİR YARIŞMA OLARAK NAZİRE: 16. YÜZYILDA ÖDÜLLÜ BİR NAZİRE MÜSABAKASI

Yıl 2022, Sayı: 5, 35 - 60, 14.06.2022

Hasan Kaplan

Öz

Nazire en genel tanımıyla bir şiiri model alarak onun benzerini yahut ondan daha iyisini söyleme işidir. Nazirenin işlevlerinden biri, usta şairlerin şiirlerini model alan şairin bunlarla aynı vezin, kafiye ve söyleyiş biçimi içinde benzer şiirler ortaya koyarak yetişmesini sağlamaktır. Belli bir yetkinliğe ulaştığına inanan şairler, özgün ve başarılı şiirler yazdıklarını, bunlara kimsenin nazire diyemeyeceğini söyleyerek meydan okumuşlardır. Meydan okumalara cevap verme ihtiyacıyla nazire tam bir müsabakaya dönüşmüş, hatta bunun için bazı şairler ortaya ödül dahi koymuşlardır. Bu şairlerden birisi de Gubârî’dir.

Şuara tezkirelerinin aktardığına göre Gubârî, Sultan Süleyman’la ilgili şiir yazıp diğer şairleri nazire demeye davet etmekte, olayı nazire müsabakasına dönüştürmektedir. Şairin bu tavrını bir arşiv belgesi de teyit etmektedir. Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi Topkapı Sarayı Müzesi Arşivinde TS.MA.e fonunda 324 dosya ve 27 gömlek numaralı 23 varaktan oluşan belgede Gubârî’nin düzenlediği, Bâkî ve Nevâlî’nin dâhil olduğu nazire müsabakasından bahsedilmektedir. Muhibbî’ye nazire olarak kaleme alınmış bazı şiirleri içeren belgede Muhibbî’nin “aynına” redifli gazeline söz konusu şairler nazire demiştir. Gubârî, davet kıtasında “Âlem padişahının bu şiirine kimse yetişeyim diye nazire söylemesin; doğrusu biz çalıştık kadir olmadık” diyerek padişahla arasında şiir üzerine bir hadise geçmiş olduğunu aktarmaktadır. Şiirden Muhibbî’nin caize olmak üzere Gubârî’ye elli filori vererek onu görevlendirdiği anlaşılmaktadır. Çalışmada önce nazire kavramı üzerinde durulmuş, sonra müsabakaya dâhil olan şairlerin birbirleriyle ve Sultan Süleyman’la olan münasebetleri incelenmiştir. Müsabaka hakkında bilgi verilerek nazire yarışmasında söylenen şiirler, nazirenin işlevleri de dikkate alınarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

nazire, nazire müsabakası, Muhibbî, Gubârî, Bâkî, Nevâlî

Kaynakça

• Açıkgöz, Namık (2017). Riyâzü’ş-Şuara. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-191371/riyazi-riyazus-suaratezkiretus-suara.html (Erişim Tarihi: 05.05.2022).
• Akkuş, Metin (2018). Nefi Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-206118/nefi-divani.html (Erişim Tarihi: 05.05.2022).
• Altok, Zeynep (2012). “Nazire Mecmûalarına Tarihselci Bir Yaklaşım”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı. (haz. Hatice Aynur vd.). İstanbul: Turkuaz Yayınları. s. 135-155.
• Alvan, Türkân (2020). “Klasik Türk Şiirinde Dolab-nâme Hakkında Mülahazalar”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. C. 60. S. 2. s. 443-476.
• Atalar, Münir (1991). Osmanlı Devletinde Surre-i Hümâyûn ve Surre Alayları. Ankara: DİB Yayınları.
• Atik Gürbüz, İncinur (2011). Vâsık İlâhîzâde Mehmed Emîn Dîvân. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Banarlı, Nihad Sâmi (2007). Edebiyat Sohbetleri. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Bayak, Cemal (2016). “Mehmed İzzî’nin Muhibbî’nin Şiirlerine Yazılan Nazireler Mecmuası”. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Vol. 11/4. s. 207-242.
• Bilkan, Ali Fuat (2011). Nâbî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi TS.MA.e 324/27.
• Dilçin, Cem (1986). “Gazel”. Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri). S. 415-416-417. s. 78-248.
• Donuk, Suat (2017). Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Feldman, Walter (1997). “Imitatio in Otoman Poetry: Three Ghazals of the Mid-Seventeenth Century”. The Turkish Studies Association Bulletin. S. 21. s. 41-58.
• İnalcık, Halil (1996). “Filori”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 13. İstanbul: TDV Yayınları. s. 106-107.
• İpekten, Haluk (1970). Nâ’ilî-i Kadîm Dîvân. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-247199/naili-i-kadim-divani.html (Erişim Tarihi: 05.05.2022).
• İpekten, Halûk-Kut, Günay-İsen, Mustafa-Ayan, Hüseyin-Karabey, Turgut (2017). Sehî Beg Heşt-Bihişt. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78460/tezkireler.html (Erişim Tarihi: 11.05.2022).
• İsen, Mustafa (2017). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194288/kunhul-ahbarin-tezkire-kismi.html (Erişim Tarihi: 11.05.2022).
• Kalpaklı, Mehmet (2006). “Osmanlı Şiir Akademisi: Nazire”. Türk Edebiyat Tarihi. Editör: Talat Sait Halman vd.. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. s. 133-137.
• Kaplan, Hasan (2015). “Bâkî’yi Yenilemeye Çalışan Bir Şair Ümîdî ve Bâkî’ye Nazireleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C. 8. S. 38. s. 221-263.
• Kaplan, Hasan (2017). “Divan Edebiyatında İntihal: Alıntı mı Çalıntı mı?”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. Y. 5. S. 40. s. 39-98.
• Kaplan, Hasan (2021). “Bâkî-İktidar Münasebeti ve Bu Münasebete Çok Yönlü Bir Bakış”. Es-seyf ve’l-kalem: Şiir ve Kültürel İktidar. Editör: M. Esat Harmancı vd.. Ankara: İKSAD Global Yayıncılık. s. 47-96.
• Kaplan, Yunus (2014). “Gubârî, Abdurrahman Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gubari-abdurrahman-efendi (Erişim Tarihi: 13.05.2022).
• Karacan, Turgut (1991). Bosnalı Alaeddin Sabit Divan. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Kılıç, Filiz (2018). Meşâ’irü’ş-şu’arâ. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-210485/asik-celebi-mesairus-suara.html (Erişim Tarihi: 11.05.2022).
• Kutlar Oğuz, Fatma Sabiha-Koncu, Hanife-Çakır, Müjgan (2017). Kâfile-i Şu’arâ. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196469/mehmed-tevfik-kafile-i-su39ara.html (Erişim Tarihi: 11.05.2022).
• Köksal, Fatih (2006). Sana Benzer Güzel Olmaz Divan Şiirinde Nazire. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köksal, Fatih (2013). “Nevâlî, Nasûh, Nasûhî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nevali-nasuh-nasuhi-efendi (Erişim Tarihi: 13.05.2022).
• Kurnaz, Cemal (2007). Osmanlı Şair Okulu. Ankara: Birleşik Yayınevi.
• Küçük, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı. Ankara: TDK Yayınları.
• Macit, Muhsin-Hasan Kaplan (2014). “Bâkî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/baki (Erişim Tarihi: 13.05.2022).
• Pakalın, Mehmet Zeki (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. İstanbul: MEB Yayınları.
• Parmaksızoğlu, İsmet (1950). “Abdurrahman Gubârî’nin Hayatı ve Eserleri”. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi. C. 1. S. 1-2. s. 347-356.
• Solmaz, Süleyman (2018). Gülşen-i Şuʻarâ. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-201251/ahdi-gulsen-i-suara.html (Erişim Tarihi: 11.05.2022).
• Sungurhan, Aysun (2017a). Tezkiretü’ş-şuʻarâ. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194494/kinalizade-hasan-celebi-tezkiretus-s-uara.html (Erişim Tarihi: 11.05.2022).
• Sungurhan, Aysun (2017b). Beyânî Tezkiresi (Tezkiretü’ş-Şuʻarâ). Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194495/beyani-tezkiresi-tezkiretus-suara.html (Erişim Tarihi: 11.05.2022).
• Şahin Öztaş, Esma (2022). Bâkî Dîvânı’nda Osmanlı Toplum Hayatı. İstanbul: Yelkenli Kitabevi.
• Şentürk, Ahmet Atillâ (2019). Osmanlı Şiir Kılavuzu 3. İstanbul: OSEDAM.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1997). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Tarlan, Ali Nihat (1997). Necati Beg Divanı. İstanbul: MEB Yayınları.
• Tolasa, Harun (2002). 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Turan, Şerafettin (1992). “Bayezid, Şehzade”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: TDV Yayınları. s. 230-231.
• Yavuz, Kemal-Orhan Yavuz (2016). Muhibbî Dîvânı Bütün Şiirleri. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Yılmaz, Kadri Hüsnü (2018). “Divan Şairlerinin Meydan Okumaları ve Kendi Şiirlerine Nazire İstekleri”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. C. 7. S. 3. s. 1660-1678.