THE VARIOUS STATES OF ‘FIRE’ IN THE NOVELS OF HALİT ZİYA UŞAKLIGİL

Yıl 2022, Sayı: 6, 151 - 167, 28.12.2022

Süheyla Yüksel

Öz

Halit Ziya Uşaklıgil used ‘fire’ in various functions and to various extents in his novels, starting with Sefile [the Miserable]. The degree of this use may be visualized as a flame figure. ‘Fire’ is occasionally encountered in the first three works, while it is more frequent and meaningful in Ferdi ve Şürekâsı [Ferdi and Partners], Mai ve Siyah [Blue and Black] and Aşk-ı Memnu [Forbidden Love]. The symbol of fire and fire-related elements are rarely included in Nesl-i Ahir [the Final Generation]. While it is not possible to encounter a similar use in Kırık Hayatlar [Broken Lives], the symbol of fire is also not used with a different function in this novel. It is seen that the writer resorted to fire to rather unravel the psychological state of his characters. With their numerous sets of characters, Nesl-i Ahîr and Kırık Hayatlar are not suitable for the elaboration of these breakdowns.
The form of inclusion of ‘fire’ in the novels of Halit Ziya Uşaklıgil may be interpreted based on the writer’s biography, his inspirations for his works, and his journey in his art.
In this article, the various states of ‘fire’ in the novels of Halit Ziya Uşaklıgil are gathered under five categories as “Babasız Tüten Ocak” [Stove Burning without the Father], “Cinselleşmiş Ateş” [Sexualized Fire], “Mum Işığı” [Candlelight], “Yok Edici Gücüyle Ateş” [Annihilating Fire], and “Arındırıcı Gücüyle Ateş” [Cleansing Fire]. In the analyses of the works under these categories, the publication dates of the works are taken into consideration.

Anahtar Kelimeler

fire, candlelight, cleansing, annihilation

HALİT ZİYA UŞAKLIGİL’İN ROMANLARINDA ‘ATEŞ’İN TÜRLÜ HÂLLERİ

Öz

Halit Ziya Uşaklıgil Sefile’den başlayarak romanlarında ‘ateş’i çeşitli fonksiyonlarıyla ve değişen oranlarda kullanmıştır. Bu oran bir alev figürüyle resmedilebilir. İlk üç eserde ‘ateş’ az, Ferdi ve Şürekası, Mai ve Siyah ve Aşk-ı Memnu’da daha fazla ve anlamlıdır. Nesl-i Ahir’de ‘ateş’ ve ateşle ilgili unsurlar çok az yer bulmuştur. Kırık Hayatlar’da belirlenen başlıklara uygun bir kullanıma rastlamak mümkün olmadığı gibi bu romanda ‘ateş’ farklı bir fonksiyonla da işlenmemiştir. Yazarın ‘ateş’e daha çok kahramanlarının psikolojilerini açığa çıkarmak için müracaat ettiği görülmektedir. Nesl-i Ahîr ve Kırık Hayatlar kalabalık şahıs kadrolarıyla bu tahlillerin derinleşmesine müsait değildir.
Halit Ziya Uşaklıgil’in romanlarında ‘ateş’in yer alış şekli yazarın biyografisinden, etkilendiği eserlerden ve sanatında kat ettiği yollardan hareketle yorumlanabilmektedir.
Bu makalede Halit Ziya Uşaklıgil romanlarında ‘ateş’in türlü hâlleri “Babasız Tüten Ocak”, “Cinselleşmiş Ateş”, “Mum Işığı”, “Yok Edici Gücüyle Ateş” ve “Arındırıcı Gücüyle Ateş” olmak üzere beş başlık altında toplanmıştır. Bu başlıklar altında yer alan eserlerin değerlendirilmesinde yayımlanış tarihleri göz önünde bulundurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Halit Ziya Uşaklıgil, roman, ateş, mum ışığı, ocak, arınmak, yok olmak, fire, candlelight, cleansing, annihilation

Kaynakça

• Arslan, Nihayet (2007). Türk Romanının Oluşumu. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Aytaç, Gürsel (2001). Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bachelard, Gaston (1995). Ateşin Psikanalizi. (çev. Aytaç Yiğit). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Bachelard, Gaston (2008). Mumun Alevi. (çev. Ali Işık Ergüden). İstanbul: İthaki.
• Cirlot, J. E. (1971). A Dıctıonary Of Symbols. London: Routlege.
• Çiltaş, Şule (20 Ocak 2020). Manette Salomon Uzanmış Boylu Boyunca Bir Ceset Gibi. https://t24.com.tr/k24/yazi/manette-salomon-uzanmis-boylu-boyunca-bir-ceset-gibi,3553 (Erişim Tarihi: 1.04.2022).
• Ersoy, Necmettin (2007). Semboller ve Yorumları. İstanbul: Dönence Basım ve Yayın Hizmetleri.
• Fromm, Erich (1992). Rüyalar, Masallar, Mitoslar (Sembol Dilinin Çözümlenmesi). (çev. Aydın Arıtan-Kaan H. Ökten). İstanbul: Arıtan Yayınevi.
• Hesiodos (1977). Hesiodos Eseri ve Kaynakları. (çev. Sabahattin Eyüboğlu-Azra Erhat). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Karaca, Şahika (2019). Kötücül Kadın. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Koçak, Orhan (1996). “Kaptırılmış İdeal: Mai ve Siyah Üzerine Psikanalitik Bir Deneme”. Toplum ve Bilim. S. 70. s. 94-150.
• Özdemir, Naziye (2016). “İmparatorluktan Cumhuriyete Türkiye’de Elektriğin Tarihsel Gelişimi (1850-1938)”. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi. S. 3. s. 17-32.
• Parla, Jale (2006). Babalar ve Oğullar (Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Rodoslu Appollonios (2021). Argonautika. (çev. Ari Çokona). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Salt, Alparslan (2010). Neo-Spiritüalist Yaklaşımlarla Ezoterik Bilgilerin Işığında Semboller. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1977). Edebiyat Üzerine Makaleler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (1963). Sanata Dair IV. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Basımevi.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (1969). Kırk Yıl. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevi.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (1991). İzmir Hikâyeleri (Anısal Öyküler). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (1998). Hikâye (haz. Nur Gürani Arslan). İstanbul: YKY.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (2005). Nemide (haz. Ö. Berna Sağıroğlu). İstanbul: Özgür Yayınları.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (2006). Sefile (haz. Ö. Faruk Huyugüzel). İstanbul: Özgür Yayınları.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (2009). Nesl-i Ahîr (haz. Alev Sınar Uğurlu). İstanbul: Özgür Yayınları.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (2013). Mai ve Siyah (haz. Enfel Doğan). İstanbul: Özgür Yayınları.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (2016). Bir Ölünün Defteri (haz. Orhan Oğuz). İstanbul: Özgür Yayınları.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (2020). Aşk-ı Memnu. İstanbul: Can Yayınları.
• Uysal, Zeynep (1996). Metruk Ev. İstanbul: İletişim Yayınları.