MODERN DİL TARTIŞMALARI BAĞLAMINDA HİSAR DERGİSİ’NİN ÖZ TÜRKÇEYE YAKLAŞIMI (1951-1980)

Yıl 2024, Sayı: 9, 11 - 36, 24.06.2024

Fuat Dağtekin

Öz

1951-1980 arası dönem yoğun dil tartışmalarıyla geçmiştir. Bu yılların Erken Cumhuriyet Dönemi olarak tasnif edilen 1923-1950 arası yılların sonrasına denk gelmesi ve yoğunluğun artan bir ivme ile devam etmesinde iktidara henüz gelmiş Demokrat Parti (DP) ile Tek Parti Dönemi’nde iktidar olan Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) oynadığı roller son derece önemlidir. Dolayısıyla bu yoğunluğun ivme kazanmasında politik tutumların tartışma sahasına yansımasanın derin ve yer yer bunaltıcı tesiri göz ardı edilemez. Bu manada basın ve yayın organları, özellikle dergicilik sahası dil tartışmaları için müreccah bir zemin olmuştur. Hisar’ın yazarları dil tartışmaları ekseninde dil muhafazakârlarının temel çıkış noktalarını kaleme aldıkları yazılarda konumlarını belirleyerek neyin savaşını verdiklerini de okuyucuya aktarmıştır. Mehmet Kaplan’ın bir yazısındaki şu cümleler buna örnektir:
“…Bir milletin kültür ve medeniyet değiştirmesi, eski tarih ve kültürünü unutması manasına gelmez. Bütün ileri milletler eski kültürlerini en küçük teferruatına kadar bilirler. Onlarda her nesil, tarihini yeniden yorumlar. Milletler, tarih ve kültürlerinin şuuruna ulaşarak millî varlıklarını muhafaza edebilirler. Eski tarih ve kültürünü unutan bir millet, başka milletlerin sömürgesi hâline gelir.”

Bu makalede “dilde muhafazakâr” olan yazarların Hisar dergisinde öz Türkçeye karşı söylemleri ve yaklaşımları ele alınarak tahlil edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hisar dergisi, öz Türkçe, dilde tasfiyecilik, dil tartışmaları.

Kaynakça

• Aybar, Yılmaz (1978). “Lügat Paralamak”. Hisar Dergisi. S. 172. s. 9.
• Aybar, Yılmaz (1980). “Kafalar ve Kelimeler”. Hisar Dergisi. S. 269. s. 19.
• Aybar, Yılmaz (1980). “Türkçe Kelimesi Türkçe mi?”. Hisar Dergisi. S. 273. s. 2.
• Aybar, Yılmaz (1980). “Yabancı Dil”. Hisar Dergisi. S. 277. s. 11.
• Bakiler, Yavuz Bülent (1967). “Türk Dili Üzerine Tahsin Banguoğlu ile Bir Konuşma”. Hisar Dergisi. S. 40 s. 8-11.
• Balyemez, Sedat (2021). “Nurullah Ataç’ın Sözcüklerinin Kaynakları”. SEFAD. S. 45. s. 248.
• Batu, Selahattin (1965). “Çirkin Türkçe”. Hisar Dergisi. S. 15. s. 3-5.
• Batu, Selahattin (1965). “Dilde Kördöğüşü”. Hisar Dergisi. S. 17. s. 7-9.
• Batu, Selahattin (1965). “Dili Öldürmeyelim”. Hisar Dergisi. S. 18. s. 3-4.
• Batu, Selahattin (1965). “Kelimelerin Dünyası”. Hisar Dergisi. S. 19. s. 8-9.
• Batu, Selahattin (1965). “Uydurmacılığı Bırakalım”. Hisar Dergisi. S. 20. s. 8-10.
• Batu, Selahattin (1965). “Dil Pelesengi”. Hisar Dergisi. S. 24. s. 5-7.
• Batu, Selahattin (1966). “Halk Ağzı mı, Kültür Dili mi?”. Hisar Dergisi. S. 25. s. 14-16, 31.
• Beyzadeoğlu, Yusuf Ziya (1980). “Atatürk Dil Akademisi”. Hisar Dergisi. S. 274 (199). s. 3-4.
• Buğra, Tarık (1967). “Dil Oyunları”. Hisar Dergisi. S. 45. s. 5.
• Burdurlu, İbrahim Zeki (1954). “Türkçe Yazabilmek”. Hisar Dergisi. S. 48. s. 8-9.
• Burdurlu, İbrahim Zeki (1954). “Düşünce ve Cümle”. Hisar Dergisi. S. 51. s. 12-13.
• Çınarlı, Mehmet (1964). “Yeniden Çıkarken”. Hisar Dergisi. S. 1. s. 3.
• Çınarlı, Mehmet (1965). “Dil Üzerine”. Hisar Dergisi. S. 15. s. 16-18.
• Çınarlı, Mehmet (1965). “Yine Dil Üzerine”. Hisar Dergisi. S. 16. s. 3-4.
• Çınarlı, Mehmet (1966). “Dil Devrimi, Türkçüler ve Atatürk”. Hisar Dergisi. S. 32. s. 3-5.
• Çınarlı, Mehmet (1971). “Uyumak, Uyanmak Üzerine”. Hisar Dergisi. S. 91. s. 3-4.
• Çınarlı, Mehmet (1972). “Dil Konusuna Dönüş”. Hisar Dergisi. S. 100. s. 3-4.
• Çınarlı, Mehmet (1972). “Şiir, Dil ve Millet”. Hisar Dergisi. S. 108. s. 3-4.
• Çınarlı, Mehmet (1976). “Cevap Bekleyen Sorular”. Hisar Dergisi. S. 147. s. 3.
• Çınarlı, Mehmet (1980). “Mahallî Söyleyiş, Yaşayan Türkçe ve Hukuk Dili”. Hisar Dergisi. S. 272. s. 3-4.
• Çınarlı, Mehmet (1980). “Hoşça Kalın”. Hisar Dergisi. S. 277. s. 3-5.
• Çınarlı, Mehmet (1987). “Hisar’dan Hatıralar”. Türk Dili. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. C. 53. S. 425. s. 307.
• Çınarlı, Mehmet (1998). “Hisar”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 18. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 127.
• Çongur, H. Rıdvan (1967). “Radyoda ‘Hisar’ Saati”. Hisar Dergisi. S. 38. s.16-17.
• Dağtekin, Fuat (2022). Türkiye’de Dil Tartışmaları (1950-1983). İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Dağtekin, Fuat (2022). “Modern Dil Tartışmaları Bağlamında Türk Dili Dergisinin Osmanlı Türkçesine Yaklaşımı (1951-1960)”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S. 28. s. 23-63.
• Emiroğlu, Öztürk (2009). “Kaynağını Gelenekten Alan Hisarcılar”. Turkish Studies. S. 4. s. 1309.
• Hacıeminoğlu, M. Necmettin (1966). “Radyonun Dili Üzerine”. Hisar Dergisi. S. 35. s. 14-15.
• Hacıeminoğlu, M. Necmettin (1967). “Gene Radyonun Dili Üzerine”. Hisar Dergisi. S. 37. s. 12-15.
• Hacıeminoğlu, M. Necmettin (1967). “Sanatkâr, Düşünür, Mütercim ve Dil”. Hisar Dergisi. S. 39. s. 14-15.
• Hacıeminoğlu, M. Necmettin (1972). “Uydurmacıların Asıl Maksadı”. Hisar Dergisi. S. 105. s. 10-11.
• Kaplan, Mehmet (1952). “Dil Hakkında”. Hisar Dergisi. S. 30. s. 3-4.
• Kaplan, Mehmet (1952). “Batı Medeniyeti ve Kök Bilgi”. Hisar Dergisi. S. 31. s. 6-7.
• Kaplan, Mehmet (1953). “Eski Kültürü Öğrenmek Zarureti”. Hisar Dergisi. S. 33. s. 4-5.
• Kaplan, Mehmet (1965). “Dil ve Kültür”. Hisar Dergisi. S. 22. s. 3.
• Kaplan, Mehmet (1967). “Dilde Aşırılık ve İtidale Dair”. Hisar Dergisi. S. 47. s. 4-5.
• Kaplan, Mehmet (1968). “Osmanlı ve Osmanlıca”. Hisar Dergisi. S. 54. s. 5-6.
• Kaplan, Mehmet (1972). “Osmanlıca”. Hisar Dergisi. S. 105. s. 5.
• Kaplan, Mehmet (1972). “Eski Dilden Yeni Dile”. Hisar Dergisi. S. 106. s. 9-11.
• Kaplan, Mehmet (1973). “Dil ve İnsan”. Hisar Dergisi. S. 109. s. 6-8.
• Kaplan, Mehmet (1973). “Osmanlı, Osmanlıca, Osmanlıcılık”. Hisar Dergisi. S. 116. s. 3.
• Kaplan, Mehmet (1975). “Dil ve Edebiyat”. Hisar Dergisi. S. 136. s. 5-7.
• Kaplan, Mehmet (1975). “Ortak Dil, Kültür Dili ve İlmî Terimler”. Hisar Dergisi. S. 141. s. 3-4.
• Kaplan, Mehmet (1976). “Dilde Zenginlik ve Fakirlik”. Hisar Dergisi. S. 148. s. 5.
• Karaer, Mustafa Necati (1964). “Sanatçının Dili”. Hisar Dergisi. S. 3. s. 8-9.
• Karaer, Mustafa Necati (1964). “Türkçede Yabancı Kelimeler”. Hisar Dergisi. S. 2. s. 15.
• Korkmaz, Zeynep (2007). “26 Eylül ve Dilimizi Türkçeleştirme Yolundaki Gelişme Süreçleri”. Türk Dili Üzerine Araştırmalar III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kukul, M. Halis (1979). “Yine Dil Meselesi”. Hisar Dergisi. S. 263. s. 17.
• Kukul, M. Halis (1980). “Mefhumlar Anarşisi”. Hisar Dergisi. S. 268. s. 14.
• Külebi, Cahit (1953). “Düşünü Üzerine”. Hisar Dergisi. S. 36. s. 3.
• Meriç, Cemil (1970). “Ümrandan Uygarlığa”. Hisar Dergisi. S. 70. s. 5-7.
• Nazım, Mehmet (1967). “Öztürkçe Masalı”. Hisar Dergisi. S. 38. s. 3.
• Nazım, Mehmet (1967). “TDK’nın Otopsisi”. Hisar Dergisi. S. 40. s. 26-27.
• Nazım, Mehmet (1967). “TDK’nın Otopsisi”. Hisar Dergisi. S. 43. s. 14-15.
• Nazım, Mehmet (1967). “Biraz Utanmaz mısınız?”. Hisar Dergisi. S. 45. s. 19.
• Nazım, Mehmet (1967). “Türkçeyi Sevmek”. Hisar Dergisi. S. 46. s. 6.
• Ozansoy, Munis Faik (1951). “Dil Meselesi”. Hisar Dergisi. S. 12. s. 3.
• Ozansoy, Munis Faik (1952). “Dilcilik Oyunu”. Hisar Dergisi. S. 29. s. 3.
• Ozansoy, Munis Faik (1953). “Nesrimiz”. Hisar Dergisi. S. 40. s. 3.
• Ozansoy, Munis Faik (1954). “Dilde Soysuzlaşma”. Hisar Dergisi. S. 52. s. 3.
• Ozansoy, Munis Faik (1964). “Dilde Ölçü”. Hisar Dergisi. S. 4. s. 3.
• Ozansoy, Munis Faik (1964). “Sarsak Cümleler İnmeli Mısralar”. Hisar Dergisi. S. 8. s. 3.
• Ozansoy, Munis Faik (1965). “Özleştirme Değil Bulandırma”. Hisar Dergisi. S. 19. s. 3-4.
• Ozansoy, Munis Faik (1966). “Dile Saygı”. Hisar Dergisi. S. 26. s. 3.
• Ozansoy, Munis Faik (1966). “Yarına Karşı Sorumluluğumuz”. Hisar Dergisi. S. 34. s. 3.
• Ozansoy, Munis Faik (1968). “Yine Dil Konusu”. Hisar Dergisi. S. 57. s. 3.
• Özakman, Turgut (1964). “Tarih Şuuru ve Dil Üstüne”. Hisar Dergisi. S.4. s. 9.
• Özakman, Turgut (1964). “Gene Dil Sorunumuz”. Hisar Dergisi. S. 9. s. 14-15.
• Özakman, Turgut (1966). “Radyonun Dili Üzerine”. Hisar Dergisi. S. 36. s. 6-7.
• Sevin, Nurettin (1965). “Türkçenin Ses Zenginliği”. Hisar Dergisi. S. 16. s. 16-17.
• Sevin, Nurettin (1965). “Gelişen Türkçede Zevk İnceliği”. Hisar Dergisi. S. 19. s. 16-18.
• Sevin, Nurettin (1973). “Bilmek mi Bilmemek mi?”. Hisar Dergisi. S. 117. s. 9-10.
• Sevin, Nurettin (1975). “Sahne Dili”. Hisar Dergisi. S. 137. s. 14-16.
• Timurtaş, Faruk Kadri (1964). “Dil ve Dilde Devrim”. Hisar Dergisi. S. 4. s. 11.
• Timurtaş, Faruk Kadri (1964). “Dilde Yenilik ve Yeni Kelimeler Meydana Getirilişi”. Hisar Dergisi. S. 5. s. 12.
• Timurtaş, Faruk Kadri (1964). “Dil Davasının Esas Noktaları”. Hisar Dergisi. S. 8. s. 7.
• Timurtaş, Faruk Kadri (1965). “Dil Davasının Çözümü”. Hisar Dergisi. S. 14. s. 18/26.
• Timurtaş, Faruk Kadri (1965). “Gerçek Dil Bayramı”. Hisar Dergisi. S. 23. s. 7-9.
• Uzer, Suat (1953). “Mehmet Kaplan’la Bir Konuşma”. Hisar Dergisi. S. 34. s. 10-11.
• Yıldız, Abdullah (2018). Hisar Dergisi Şairlerinin Şiirlerinde Halk Bilimi Unsurları. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.