DI KILAMÊN DENGBÊJAN DE RENGVEDANA AFATÊN SIRUŞTÎ Û NEXWEŞIYAN

Yıl 2022, Sayı: 6, 93 - 104, 30.04.2022

Murat Çelik

https://doi.org/10.55106/kurdiname.1083159

Öz

Kurte
Bîra çandî ya kurdan piranî xwe dispêre wêjeya devkî û bêguman cureyeke girîng ya edebiyata devkî jî kilamên dengbêjan in. Loma bûyerên civakî û siruştî bi kilamên dengbêjan hatine vegotin û bi bal nifşên nû ve hatine veguheztin. Bi vî awayî kilam bûne navgîneke girîng ya pêkanîn û parastina bîra civakî. Di vê nivîsê de hat nirxandin ku erdhej, xela û nexweşî di kilaman de bi çi awayî bûne mijar, bi kîjan ziman û hestê hatine gotin, dengbêjan çawa qala bûyerên siruştî kirine. Di encamê de derket holê ku kilamên li ser êş, afat û bobelatan tevî cih û dîroka wê hatine qalkirin û vegotineke edebî û bi piranî jî zimanekî jinane serdest e.

Abstract
The cultural memory of the Kurds is largely based on oral literature. One of the most important genres of oral literature is the kilams of dengbêjs. Therefore, in addition to social events; natural disasters have also been the subject of dengbêj kilams and handed down to the next generations. In this way, kilams have become an important tool for keeping and protecting collective memory. This article focused on how and with what feelings the subjects such as earthquake, famine, and disease were issued in kilams and the way dengbêjs featured the events. As a result, it was determined that a literary language was used as well as information about time and place was given while conveying natural disasters and diseases in kilams. Meanwhile, it was also seen that a female-specific expression was dominant.

Anahtar Kelimeler

kilam, dengbêj, disaster, famine, earthquake, disease

DI KILAMÊN DENGBÊJAN DE RENGVEDANA AFATÊN SIRUŞTÎ Û NEXWEŞIYAN

Öz

Abstract
The cultural memory of the Kurds is largely based on oral literature. One of the most important genres of oral literature is the kilams of dengbêjs. Therefore, in addition to social events; natural disasters have also been the subject of dengbêj kilams and handed down to the next generations. In this way, kilams have become an important tool for keeping and protecting collective memory. This article focused on how and with what feelings the subjects such as earthquake, famine, and disease were issued in kilams and the way dengbêjs featured the events. As a result, it was determined that a literary language was used as well as information about time and place was given while conveying natural disasters and diseases in kilams. Meanwhile, it was also seen that a female-specific expression was dominant.

Anahtar Kelimeler

kilam, dengbêj, disaster, famine, earthquake, disease

Kaynakça

• Akyol, Hîlmî (2007). Antolojiya Dengbêjan, (cild 1). Stenbol. Weşanên Şaredariya Bajarê Mezin a Amedê.
• Artun, Erman (2010). Türk Halkbilimi. İstanbul. Kitabevi Yayınları.
• Binetarî, Remezan (2015). “Pêşengê Folklora Kurdî Mela Mehmûdê Bazîdî”. Folklora Kurdan, (2): 29-32.
• Celalî, Murad (2016). Mela Mehmûdê Bazîdî û ‘Adat û Rusûmatnameʼê Tewayifê Ekradiye. Stenbol. Nûbihar.
• Çelik, Duygu (2016). Dengbêjliğin Erilliği ve Küçük Kadın Dengbêjler. Kadın Hayatlarını Yazmak: Oto/Biyografi, Yaşam Anlatıları, Mitler ve Tarih Yazımı Uluslararası Sempozyum Bildiri Kitabı. 19–20 Nisan 2014. İstanbul. 641-647.
• Çifçi, Tekin (2015). Di Kılamên Evînî yên Dengbêjan De Temaya Jinê. Teza Lîsansa Bilind ya Çapnebûyî. Mardin Artulu Üniversitesi. Yaşayan Diller Enstitüsü.
• Çifçi, Tekin (2015). “Di Çarçoveya Çanda Devkî De Di Nav Civaka Kurdan De Dengbêj û Saziya Dengbêjiyê”. International Journal of Kurdish Studies, 1 (1): 110-124.
• Gennep, Arnold van (2011). Folklor, çev. Pertev N. Boratav. İstanbul. Tarih Vakfı Yayınları.
• Kardaş, Canser (2012). “Tarihsel Olayların Dengbêjler Aracılığıyla Sözlü Kültüre Aktarılması”. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1 (1): 199-206.
• Kardaş, Canser (2013). Dengbêjlik Geleneği ve Âşık Edebiyatı ile Karşılaştırılması. Teza Doktorayê ya Çapnebûyî. Fırat Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Marûf, Ewrehmanî Hacî (1973). “Çend Wuşeyek Derbarey Komelêy Destnuwîse Kurdiyekanî Aleksander Jaba”. Beyan, (10): 8-10.
• Nikitin, Bazil (1991). Kürtler -Sosyolojik ve Tarihi İnceleme- 1-2, çev. Hüseyin Demirhan-Cemal Süreyya. İstanbul. Deng Yayınları.
• Pîrbal, Ferhad (2000). Mela Mehmûdî Bayezîdî (1799-1860) Yekemîn Çîroknûs û Pexşannûsî Kurd. Arbil. Weşanên Aras.
• Yıldırım, Kadri-Pertev, Ramazan û yê din: (2013). Ji Destpêkê Heta Niha Folklora Kurdî. İstanbul. Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• https://www.gazeteduvar.com.tr/kultur-sanat/2017/05/19/100-yil-oncesinin-turkce-kurtce-ve-ermenice-kayitlari-yayinlandi/ [19.05.2017].
• Dengbêj Kerem Santor, Erdheja Wan-Erdîşê ya 23 Cotmeha 2011an, https://youtu.be/Js9Lq9bMFmo [18.08.2012].
• Dengbêj Nûroyê Meter, Erdheja Wanê, https://www.youtube.com/watch?v=Vq5Ag-Al9Xs&feature=youtu.be [25.11.2017].
• Dengbêj Keremê Kor, Gulê û Feyat- Xela, https://www.youtube.com/watch?v=-kzI3gc-goY&feature=youtu.be [25.11.2017].