A Examination on the Concept of Wine and its Related Elements in Kurdish Literature - Melayê Cizîrî's Divan, Feqîyê Teyran's Poems and Ehmedê Xanî's Mem û Zîn Example-

Yıl 2024, Sayı: 10, 171 - 199, 28.04.2024

Rozerin Aydın , Kenan Bulut

https://doi.org/10.55106/kurdiname.1454872

Öz

Classical Eastern Literature contains many different concepts and themes of its period. Since the concepts and themes of that period's literature carry very different meanings nowadays, it becomes difficult to understand the poems written in that period nowadays. The concept of wîne and its related elements are among these complex concepts of Eastern Literature.
Classical Kurdish Literature is included in Eastern Literature. Therefore, it has the characteristics of this literature. For this reason, in order to understand the poems of Kurdish Literature poets, especially Melayê Cizîrî, Feqîyê Teyran and Ehmedê Xanî, it is necessary to know in what sense the concepts in question are used.
The aim of this article is to examine the concept of wine and its related elements, which occupy a wide place in Melayê Cizîrî's Divan, Feqîyê Teyran's Poems and Ehmedê Xanî's Mem û Zîn. For this purpose, in the article, firstly, the names and characteristics of wine and its historical development are mentioned. Then, the changing phases of the meanings of figurative and real wine in the history of humanity, literature and Sufism wereemphasized. Then, the concept of wine and the phrases belonging to its elements and the spiral relations of the poets mentioned above are discussed. In the last part of the study, the approaches of Melayê Cizîrî, Feqîyê Teyran and Ehmedê Xanî to these concepts were compared and their similarities and differences were tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Kurdish Literature, Melayê Cizîrî, Feqîyê Teyran, Ehmedê Xanî, Wine

Kürt Edebîyatında Mey Kavramı ve Ona Bağlı Unsurlar Üzerine Bir İnceleme-Melayê Cîzîrî’nin Divan’ı, Feqîyê Teyran’ın Şiirleri ve Ehmedê Xanî’nin Mem û Zîn’i Örneği-

Öz

Klasik Doğu Edebiyatı, içinde bulunduğu dönemin pek çok farklı kavram ve mazmunlarını barındırmaktadır. O dönem edebiyatının kavram ve mazmunları günümüzde çok farklı anlamlar taşıdığından, o dönemde yazılan şiirlerin günümüzde anlaşılması da zorlaşıyor. Mey kavramı ve ona bağlı unsurlar da Doğu Edebiyatının bu komplike kavramları arasında yer almaktadır.
Klasik Kürt Edebiyatı, Doğu Edebiyatının içinde yer almaktadır. Dolayısıyla bu edebiyatın özelliklerini taşımaktadır. Bu nedenle Melayê Cizîrî, Feqîyê Teyran ve Ehmedê Xanî başta olmak üzere Kürt Edebiyatı şairlerinin şiirlerinin anlaşılması için öncelikle söz konusu kavramların hangi anlamlarda kullanıldığının bilinmesi gerekir.
Bu makalenin amacı Melayê Cizîrî’nin Divan’ında, Feqîyê Teyran’ın şiirlerinde ve Ehmedê Xanî’nin Mem û Zîn’inde geniş yer kaplayan mey kavramı ve ona bağlı unsurların incelenmesidir. Makalede bu amaç için ilk olarak meyin adları ve özellikleri ile onun tarihi gelişiminden bahsedilmiştir. Ardından mecazi ve hakiki meyin insanlık, edebiyat ve tasavvuf tarihindeki anlamlarının değişim evreleri üzerinde durulmuştur. Daha sonra mey kavramı ve ona bağlı unsurlara ait tamlamalar ve helezonik ilişkiler üzerinden bahsi geçen helbestvanlerin bu kavramları kullanış tarzları ele alınmıştır. Çalışmanın son kısmında ise Melayê Cizîrî, Feqîyê Teyran ve Ehmedê Xanî’nin bu kavramlara yaklaşım tarzları karşılaştırılarak benzerlikleri ve farklılıkları ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kürt Edebîyatı, Melayê Cizîrî, Feqîyê Teyran, Ehmedê Xani, Mey, Meye Bağlı Unsurlar

Di Edebîyata Kurdî de Vekolînek li Ser Têgiha Meyê û Hêmanên Girêdayî Wê -Mînak Dîwana Melayê Cizîrî, Helbestên Feqîyê Teyran, Mem û Zîna Ehmedê Xanî

Öz

Edebîyata klasîk a Rojhilatê gelek têgih û mezmûnên cur bi cur ên wê demê vedihewîne. Ji ber ku têgih an mezmûnên edebîyata wê demê di çaxa îroyîn de xwedî wateyên cur bi cur in, fêmkirina helbestên wê demê hatine nivîsandin jî di çaxa îroyîn de dibe zehmet. Têgiha meyê û hêmanên wê jî li nav van têgihên aloz ên edebîyata Rojhilatê de cih digirin.
Edebîyata Kurdî ya klasîk jî li nav edebîyata Rojhilatê cih digre. Loma taybetîyên vê edebîyatê di nav xwe de dihewîne. Ji ber vê sedemê di serî de ji bo fêmkirina helbestên Melayê Cizîrî, Feqîyê Teyran û Ehmedê Xanî û helbestvanên din ên edebîyata Kurdî divê ewilî bên zanîn ku ev têgihên ku behsa wan hatine kirin bi çi maneyan tên bikaranîn
Armanca vê gotarê dahûrînek e li ser têgiha meyê û hêmanên girêdayî wê yên ku di Dîwana Melayê Cizîrî, helbestên Feqîyê Teyran û Mem û Zîna Ehmedê Xanî de xwedî cihekî berfireh in. Ji bo vê armancê di gotarê de ewilî behsa nav û taybetîyên meyê û pêşveçûna dîroka wê hatîye kirin. Dûv re di dîroka mirovayîyê, edebîyat û tesewufê de li ser merheleyên guherîna wateyên meya mecazî û heqîqî hatîye rawestan. Piştî vê jî ji ser nîşandana ravek û têkilîyên helezonîk ên li ser meyê û hêmanên sereke yên wê ve terza bikaranîna her sê helbestvanan hatîye analîzkirin. Di dawîya xebatê de jî bi awayekî berawirdî wekhevî û cudahîyên terza bikaranînên Melayê Cizîrî, Feqîyê Teyran û Ehmedê Xanî li gel van têgahan hatîye pêşkêşkirin

Anahtar Kelimeler

Edebîyata Kurdî, Melayê Cizîrî, Feqîyê Teyran, Ehmedê Xanî, Mey, Hêmanên Girêdayî Wê

Kaynakça

• Adak, A. & Baluken, Y. & Acar, H. (2014). Gora Feqiyê Teyran. Nûbihar Akademî, 1, 111-120.
• Adak, A. (2014) Destpêka Edebîyata Kurdî ya Klasîk. İstanbul: Nûbihar.
• Akçınar, S. (2017). Melayê Cizîrî Dîvanı’nda zülüf sembolünün tahlili. Mukaddime, 8(özel sayı 1), 133-152.
• Aşçı, G. (2014). Sâkînâmelerde şarap. Zaningeha Çukurovayê: Teza Masterê.
• Bahadır, S. C. (2012). 16. Yüzyıl klasik Türk şiirinde şarap ve şarapla ilgili unsurlar. Zaningeha İstanbulê: Teza Doktorayê.
• Cavalieri, D. & McGovern, P. E. & Hartl, D. L. & Mortimer, R. û Polsinelli, M. (2002). Evidence for S. Cerevisiae fermentation in ancient wine. Journal of Molecular Evolution, 57, 226-232.
• Cîhanî, P. (2013). Şîroveya Mem û Zîna Ehmedê Xanî. İstanbul: Nûbihar.
• Çaldak, S. (2010). Câmî’nin El-Kasidetü’l-Hamriyye şerhi. S. Çaldak ve İ. H. Tuğluk (ed.). Ulusal Eski Türk Edebîyatı Sempozyumu (15-16 Mayıs 2009): Bildiriler Kitabı içinde (s.173-182). Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2015). Osmanlıca- Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Doru, M. N. (2013). Melayê Cizîrî’nin Düşüncesinde Hakikat ve Mecaz’ın Ontolojik ve Epistemolojik Boyutu. İslami İlimler Dergisi, 8(1), 207-217.
• Ehmedê Xanî. (2008). Mem û Zîn. (Bi Kurdiya Îro: Jan Dost). İstanbul: Weşanên Avesta.
• Gündüz, H. Seyhan, M. (2015). Qur’ana Pîroz û Meala wê ya Kurdî. İstanbul: Weşanên Serokatiya Karûbarên Diyanetê
• Kanar, M. (2015). Farsça Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
• Kaya, B. (2017). Feqîyê Teyran’ın Şêxê Sen’an şiirinin içerik açısından incelenmesi. Zaningeha Dicleyê: Teza Masterê.
• Korkmaz, V. (2019). Berawirdîyek li ser Destana Memê Alan û Mem û Zîna Ehmedê Xanî ji Alîyê Binyad û Honakê ve. Zanîngeha Mardîn Artukluyê: Teza Masterê.
• Koyuncu, H. (2014). Di hin Dîwanên Kurdî de bandora tesewufê. Zaningeha Bîngolê: Teza Teza Masterê. Li, H. & Wang, H. & Li, H. & Goodman, S. & Lee, P.V.D. & Xu, Z. & Fortunato, A. û Yang, P. (2018). The worlds of wine: old, new and ancient. Wine Economics and Policy, 7, 178-182.
• Mela Ehmedê Zivingî. (2013). Gerdeniya Gewherî.İstanbul: Avesta.
• Melayê Cizîrî. (2018). Dîwan (metnê Kurdî & Türkçe çevirisi). (Çev. O. Tunç). İstanbul: Nûbihar.
• Milan, M. B. (2019). Hêmanên Îranî yên dîrokî û mîtolojîk di Mem û Zîn’a Ehmed’ê Xanî û Dîwana Melayê Cizîrîde. Zanîngeha Mardîn Artukluyê: Teza Masterê.
• Orkin, Ş. (2015). Di berhemên Feqîyê Teyran de hêmanên Tesewufî. Zanîngeha Alparslan a Muşê: Teza Lîsansa Bilind
• Orkin, Ş. û Erdoğmuş, H. (2018). Melayê Cizîrî Dîvânı’nda Âşık Tipi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(5), 735-746.
• Pala, İ. (2017). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Qelîzade, H. (2008). Bade ve mey ve teabîrê an der şi’rê ‘İrfanî Farisî. Fesilnamê Texsîsî ‘İrfanî, 23, 147-185. Qur’ana Pîroz û Meala Wê ya Kurdî (2015). (Amadekarên Mealê: Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin). Ankara: Weşanên Serokatiya Karûbarên Dîyanetê.
• Sadînî, M. X. (2017). Feqiyê Teyran jîyan berhem û helbestên wî. İstanbul: Nûbihar.
• Saraç, Y. (2000). Tasavvuf edebîyatında içki kavramına giriş ve Yunus Emre. İlmî Araştırmalar Dil, Edebîyat, Tarih İncelemeleri, 10, 135-154.
• Şengül, S. (2016). Melayê Cizîrî ve diwan okuma geleneği. Uluslarası Kıbrıs Folklor ve Edebîyat Dergisi, 86, 181-202.
• Töre, S. (2015). Translation and ıdeology: A study of paratexts of Turkish translations of the Kurdish mesnevi Mem û Zîn in the Republican period. Zanîngeha Boğaziçi: Teza Masterê.
• Turan, A. (2012). Melayê Cizîrî Divanı ve Şerhi. İstanbul: Nûbihar.
• Varlî, Ebdullah M. 82002). Dîwan û Jînewarî ya Ahmed ê Xanî (Cilda 1.). Ankara: Weşanên Sipan.
• Yoldaş, K. (2009). Şeyhülislâm Yahyâ Dîvanı’nda aşk şarabı. Selçuk Üniversitesi Edebîyat Fakültesi Dergisi, 22, 139-152.