Osmanlı Đmparatorluğu’nda Sinema ve Propaganda 1908-1922

Yıl 2010, Cilt: 23 Sayı: 1, 1 - 17, 01.06.2010

Özde Çeliktemel Thomen

Öz

Bu çalışmada son dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk belge ve kurmaca filmlerin yapımı ve sinemanın yarı-resmi hayır kurumları aracılığıyla desteklenişi açıklanacaktır. Bu bağlamda temel hedefi sosyal yardımlaşmayı sağlamak olan kurumlardan, Müdafaa-i Milliye Cemiyeti MMC ve Malulin-i Guzzata Muavenet Heyeti’nin Malul Gaziler Heyeti, MGMH film yapımlarından bahsedilecektir. Siyasal değişimin ve ekonomik sıkıntıların yaşandığı kaotik savaş yıllarında, MMC ve MGMH öncelikle sinemayı etkinlik alanları için bir gelir kaynağı olarak görmüş ve özellikle cephe filmleriyle, milli birlik ve dayanışma duyguları pekiştirilmeye çalışılmıştır. Bu yıllarda edebi ve görsel malzemede baskın olan siyasal propaganda unsurunun dönem sinemasında görülmediği yargısından yola çıkılarak, bu yazıda MMC ve MGMH’nin sinemayı etkin ve kapsamlı bir siyasal propaganda aracı olarak kullanmadığı savunulacaktır. Yazının birinci el malzemesini, dönemin sanat, tiyatro ve sinema dergilerinden derlenen makalelerle, çeşitli yabancı günlük gazeteler ve Osmanlı Başbakanlık Arşivi belgeleri oluşturmaktadır.

Film History an Introduction. Second Edition, New York: McGraw-Hill, 7, 9.; Ülkemiz sinema tarihi

Öz

Kaynakça

• Kitaplar Anderson, B. (1995). Hayali Cemaatler Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması. çev.: İskender
• Savaşır, İstanbul: Metis Yayınları. Christodoulou, C. K. (1997). The Manakis Brothers: the Greek Pioneers of the Balkanic
• Cinema. Thessaloniki: Organization for the Cultural Capital of Europe. Ertuğrul, M. (1989). Benden Sonra Tufan Olmasın. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı Yayınları.
• Ferro, M. (1993). Sinema ve Tarih. çev.: Turhan Ilgaz ve Hülya Tufan, İstanbul: Kesit Yayıncılık.
• Köroğlu, E. (2004). Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) Propagandadan
• Milli Kimlik İnşasına. İstanbul: İletişim Yayınları. Özbek, N. (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet Siyaset, İktidar ve Meşruiyet 1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özön, N. (1962). Türk Sineması Tarihi (Dünden Bugüne) 1896-1960. İstanbul: Artist Sinema Ortaklığı Yayınları.
• Özön, N. (1970). İlk Türk Sinemacısı Fuat Uzkınay. Türk Sinematek Yayınları.
• Philips, W. H. (2002). Film an Introduction. Second Edition, Boston & New York: Bedford/St. Martin’s.
• Taylor, R. (1979). Film Propaganda Soviet Russia and Nazi Germany. London & New York
• Harper & Row Publishers. Teksoy, R. (2007). Rekin Teksoy’un Türk Sineması. İstanbul: Oğlak Yayınları.
• Teksoy, R. (2008). Turkish Cinema. çev.: Martin Thomen ve Özde Çeliktemel, İstanbul: Oğlak Yayınları.
• Thompson, K. ve Bordwell, D. (2003). Film History an Introduction. Second Edition, New York: McGraw-Hill.
• Virilio, P. (1989). War and Cinema the Logistics of Perception. çev.: Patrick Camiller
• London & New York: Verso. Derleme Kitapta Bölüm Erdoğan, N. (2006). Narratives of Resistance: National Identity and Ambivalence in the Turkish Melodrama between 1965 and 1975. Dimitris Eleftheriotis ve Gary Needman (Der.)
• Asian Cinemas a Reader and Guide, 229-241, Edinburgh: Edinburgh University Press. Süreli Yayında Makale Cevdet Reşid. (1921). Sinema Hakkında Notlar I. Yarın, Sayı 8, (1 Aralık 1921/1337), 12.
• Cevdet Reşid. (1921). Sinema Hakkında Notlar II. Yarın, Sayı 9, (8 Aralık 1921/1337), 12-13.
• Ertuğrul, M. (1918). Memlekette Sinema Hayatı. Temaşa, Sayı 6, (15 Ağustos 1918/1334), 7.
• İ. G. [İ. Galip Arcan]. (1919). Mürebbiye Filmi. Temaşa, Sayı 17, (1 Haziran 1919/1335), 1
• Ferah. (1914). Almanya Devlet Fahimasının 300 Senelik Tarih-i Askeriyyesine Musavver.
• Sayı: 57, (29 Ocak 1914/1330), yay. haz.: İbrahim Halid, İstanbul: Sancakcıyan Matbaası, 3.
• Temaşa. (1920). Malul Gaziler Sinema Heyeti. Sayı 23, (Haziran-Temmuz 1920/1336), 16
• Kemal Emin. (1919). Bizde Sinemacılık. Temaşa, Sayı 15 (1 Nisan 1919/1335), 1-2.
• Özen, M. (2006). İkinci Meşrutiyet Döneminde Belgesel Sinema ve Propaganda, 1908-1914.
• Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, Sayı 3, Bahar, 91-102. Tilgen, N. (2009). Bugüne Kadar Filmciliğimiz. Kebikeç, Sayı 28, 113-133. Gazete
• Le Moniteur Oriental. (1913). Spectacles et Concerts. 22 Nisan, yay. haz.: N. H. Margaritis, Pera. Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, Dahiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdüriyeti (DH.UMVM), 116/55/1338/CA/14/2; (1922). (DH.UMVM), 96/52/1333/L/11/4; (1917).
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Asayiş Kalemi Evrakı (DH.EUM.AYS), 2/2/1337/C/21/4; (1921). Çevrimiçi Kaynaklar
• Aydın, H. (2008). Sinemanın Taşrada Gelişim Süreci: Konya’da İlk Sinemalar ve Gösterilen
• Filmler (1910-1950). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 19, 61-74. http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/articles/2008/19/HAYDIN.PDF
• (Son erişim tarihi, 10/5/2010)
• Makedon Sinema Bilgi Arşivi web-sitesi http://www.maccinema.com.mk/e_filmovi_r.asp (Son erişim tarihi, 10/5/2010)