İRAN SİNEMASINDA SANSÜR: KADIN TEMSİLİNE YÖNELİK ÇÖZÜMLEME

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 1, 20 - 38, 22.11.2024

Sahar Javanshir Ghojehbaglou

Öz

Bu araştırmanın temel amacı, İran sinemasında kadının nasıl temsil edildiğinin ve bu temsilde uygulanan sansürün etkilerini tartışmaktır. Temsil ve sansür konusu, İran İslam Cumhuriyeti’nin kuruluşu sonrasında çekilen iki film üzerinden dönemsel olarak incelenmiştir. Bu filmler “amaçlı örneklem” kapsamında seçilmiştir. Birinci film Shabhaye Zayandehood (Zayandeh-Rood Geceleri) yönetmen ve senarist Mohsen Makhmalbaf tarafından 1990’da, ikinci film 3 Rokh (3 Yüz) ise yönetmen Cafer Penahi tarafından 2018’de çekilmiştir. Filmlerin incelenmesinde betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Bu çalışma İran filmlerinde “kadının temsili”ne odaklanmaktadır. Çalışmanın temel amacı ise, İran filmlerinde kadının nasıl temsil edildiğini analiz etmek ve bu temsilde uygulanan sansürün etkilerini tartışmaktır. Çalışma, devrim sonrasında sansüre uğrayan iki filme dair değerlendirmeleri içermektedir. Bu filmler, sansüre maruz kalmış olmaları nedeniyle, İran toplumunda kadının temsiline ilişkin sansür ve kısıtlamaların etkilerini gözlemlemek için önemli birer örnek olarak seçilmiştir. Dünya sinemasında bireysel hak ve özgürlükleri daha fazla olan Batı sinemasındaki kadın sanatçılar ile fiziksel ve psikolojik engellerle sanatını icra eden İranlı kadın sinema sanatçılarını karşılaştırmak adaletli bir yaklaşım değildir. Sansürleme riski altında sanatını icra etmeye çalışan İranlı kadın sinema sanatçılarının başarılarını küçümsemeye çalışan yaklaşımları bu bakış açısıyla yeniden değerlendirmek gerekir. Sinemada kadınlara aşırı derecede kısıtlamalar getirmek ve sansür uygulamak İran sinemasının gelişimi üzerindeki en büyük engellerden biridir. Sinema sanatının gelişimini engelleyici kısıtlamalar, film izlemenin bir ihtiyaç haline geldiği günümüz İran toplumunda talebi dış yapımlara doğru kaydıracaktır. Bu ise kültürel anlamda yabancılaşmayı beraberinde getirecektir.

Anahtar Kelimeler

Kadın temsili, Sansür, İran sineması

CENSORSHIP IN IRANIAN CINEMA: AN ANALYSIS OF WOMEN'S REPRESENTATION

Öz

The primary purpose of this research is to discuss how women are represented in Iranian cinema and the effects of censorship on this representation. The subject of representation and censorship has been periodically examined through two films shot since the establishment of the Islamic Republic of Iran. These films were selected with “purposive sampling.” The first movie, Shabhaye Zayandeh-Rood (Zayandeh-Rood Nights), by director and screenwriter Mohsen Makhmalbaf, was produced in 1990. The second movie, 3 Rokh (3 Hundred), by director Jafar Panahi was produced in 2018. The descriptive analysis method was used in the analysis of the films. The subject of this study focuses on the “representation of women” in Iranian films. Its primary purpose is to analyze how women are represented in Iranian films and to discuss the effects of censorship on this representation. The study includes evaluations made on two censored films after the revolution. These films have been chosen as essential examples to observe the effects of censorship and restrictions on the representation of women in Iranian society, as they have been subjected to censorship. It is not a fair approach to compare female artists in Western cinema, who have more individual rights and freedoms in world cinema, and Iranian female film artists who perform their art with physical and psychological disabilities. It is necessary to reevaluate the approaches that try to underestimate the success of Iranian female film artists who try to perform their art under the risk of censorship. Excessive restrictions and censorship of women in cinema are one of the biggest obstacles to the development of Iranian cinema. The restrictions that prevent the development of the art of cinema will shift the demand towards foreign productions in today’s Iranian society, where watching movies has become necessary. This will bring about cultural alienation.

Anahtar Kelimeler

Woman representation, censorship, Iranian cinema

Kaynakça

• KAYNAKÇA Aktaş C. (1998). Şark’ın Şiiri İran Sineması. İstanbul: Nehir Yayınları.
• Amini A. https://www.dw.com/fa-ir (Erişim tarihi: 5.5.2019).
• Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi. İstanbul: Ana Yayıncılık, Cilt: 19.
• Caner, M. (2017). İran Cumhurbaşkanlığı Seçimleri. İstanbul: Turkuvaz Haberleşme ve Yayıncılık.
• Dabashi, H. (2008). İran: Ketlenmiş Halk. Birinci Baskı. İstanbul: Metis Yayınevi.
• Gaziyan, H. (2007). “İran Sineması Sanayinde Kriz ve Hükümetin Rolü: 1979 Sonrası İran Sinemasında Kadınlar”,
• Tapper, R. (2007). Yeni İran Sineması Siyaset, Temsil ve Kimlik. İstanbul: Kapı Yayınevi.
• Devictor, A. (2007). Klasik Araçlar, Özgün Hedefler: İran İslam Cumhuriyetinde Sinema ve Kamu Politikası (1979-1997): Yeni İran Sineması: Siyaset, Temsil ve Kimlik içinde. (Der. R. Tapper). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Gök, C. (2007). “Sinema ve Gerçeklik”. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Journal of Social Sciences, 1(2), 112-123.
• Soltanigardfaramerzi, M. (2004). “زنان در سینمای ایران”. Honerhaye Ziba, 18, 98-87.
• Hagigi, A (2007). “Devrim Sonrası İran’da Politika ve Sinema: Gergin Bir İlişki. Temsil ve Kimlik” içinde (s. 136-145).
• R. Tapper (ed.), Yeni İran Sineması: Siyaset, Temsil ve Kimlik (s.107-135). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Jamshidanejad, F. (2013, 7 9). دردسرهای تئاتری بودن؛ هشت سال فرازو نشیب در تئاتر ایران. BBC News Farsça: https://www.bbc.com/persian/arts/2013/08/130731_l41_theatre_ahmadinejad_era (Erişim tarihi: 11.12.2019). Mehrabi, M. (1992). Tarikh Sinemaye İran. Yedinci Baskı, Tahran: Otaghe Chap.
• Nafisi H. (1995). İran’da İslamize Film Kültürü. Çev: Emrah Özen. 25. Kare Sanat ve Kültür Dergisi, 18, 58-69.
• Naficy H. (1995). Iranian Cinema under the Islamic Republic, American Anthropologist, New Series, 97(3), 548-558.
• Nazokkar, J. (2011). Nagshe Zan Dar Edebiyat Sinemaye İran. Tahran: Nashre Gatre.
• Ramazanpur, A. A. (2009, 7 9). سختی هفته های آخر برای سیف الله داد. BBC Farsça: https://www.bbc.com/persian/iran/2009/07/090728_wmj-ar-daad (Erişim tarihi: 11.12.2019).
• Öztürk, S. (2019). “Sinemada Temsil Anlayışına Reddiye”. Sinefilozofi Dergisi, 4(7), 3-9.
• Sepasi, M. (2019, 4 3). جايگاه زن در سينماي بعد از انقلاب. Rasekhoon: https://rasekhoon.net/article/show/155650 (Erişim tarihi: 11.12.2019).
• Sarıkaya, Y. (2012). Geçmişten Günümüze İran. Tarihi Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı, https://www.tasav.org/media/k2/attachments/dpa_rapor_2_gecmisten_gunumuze_Iran_sarikaya_son.pdf (Erişim tarihi: 11.12.2019).
• Tahbaz, M. (1397, 4 4). سینمای ایران در سال ۹۶؛ ناامیدی در «دولت امید». Radio Farda: https://www.radiofarda.com/a/iran-cinema-96/29120858.html (Erişim tarihi: 11.12.2019).
• Tapper, R. (2007). Yeni İran Sineması: Siyaset, Temsil ve Kimlik. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Taşkın, Y. (2008). Devrim Sonrası İran’da Siyaset: Aktörler, Stratejiler ve Gelecek. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. (39), 21-53.
• Uğur, U. (2017). İran Yeni Dalga Sineması ve Majid Majidi’nin “Cennetin Çocukları” Filmi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 7(2), 333-342.
• Yıldırım, A ve Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, 9. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yorulmaz, B. (2012). “Türk Sineması Örneği”. Yayınlanmamış Makale, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Yorulmaz, B. (2015, 8 26). Dünya Sinemasında Manevi Değerlere Saygı: Hollywood, İran ve Türk Sineması Örneği. Sosyal Bilimler: https://www.sosyalbilimler.org/dunya-sinemasinda-manevi-degerlere-saygi-hollywood-iran-ve-turk-sinemasi-ornegi (Erişim tarihi: 11.12.2019).
• Zarinpanah, S. (2007, 6 9). مرور کارنامه سوسن تسلیمی در گفتگو با خودش. BBC Farsça: https://www.bbc.com/persian/arts/story/2007/06/070607_oh_taslimi.shtml (Erişim tarihi: 11.12.2019).
• تحلیل پرویز امینی از توقیف فیلم «خانه پدری». (2018, 6 8). IUS News: https://iusnews.ir/fa/news-details/333033/تحلیل-پرویز-امینی-از-توقیف-فیلم-«خانه-پدری»/ (Erişim tarihi: 11.12.2019).
• چهل سال سینمای ایران: از مخالفت با فحشا تا نوزایی ستارگان. (219, 2 12). Euro New Farsça: https://farsi.euronews.com/2019/02/11/review-of-four-decades-iranian-cinema (Erişim tarihi: 11.12.2019).
• سينمای ايران در دوره اصلاحات. (2005, 8 2). BBC Farsça: https://www.bbc.com/persian/arts/story/2005/08/050802_pm-khatami-cinema.shtml (Erişim tarihi: 11.12.2019).
• یک روز با سینمای ایران و سینماگران ایرانی در نروژ. (2013, 4 5). BBC Farsça:
• https://www.bbc.com/persian/arts/2013/04/130425_l41_cinema_iranian_seminat_norway (Erişim tarihi: 11.12.2019).
• https://aftabnews.ir/fa/news/ (Erişim tarihi: 11.12.2021).
• https://www.isna.ir (Erişim tarihi: 6.29.2023).
• https://www.honaronline.ir/بخش-اخبار-6/68295-سوسن-تسلیمی-بازیگری-که-می-توانست-ستاره-بماند-به-بهانه-اکران-فیلم-باشو-غریبه-کوچک Khalilifard.