KUTADGU BİLİG’DE DEVLET YÖNETİMİ

Yıl 2016, Cilt: 6 Sayı: 1, 419 - 438, 20.02.2016

Tuncay Açık

Öz

Türk-İslâm kültür ve fikir hayatının önemli eserlerinden biri olan Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib tarafından insana iki dünyada da mutlu olmasının yollarını göstermek amacıyla yazılmıştır. Kültürümüzün mihenk taşlarını oluşturan eserlerden biri olan Kutadgu Bilig, hükümdar ve idarecilere verdiği öğütler itibariyle bir nasihatname, ülkenin yönetimi ile ilgili tespitleri açısından bir siyasetname kitabıdır. Eser, iyi bir devlet yönetimi ve yönetici nasıl olmalı sorusuna yanıt aramıştır. Yusuf Has Hacib eserinde dönemin siyasal, sosyal, ekonomik konuları ile ilgili önemli bilgiler vermiştir. Karahanlılar döneminde yazılmış olan bu eserde Yusuf Has Hacib, devleti ve halkı Allah tarafından kendisine verilen bir emanet olarak gören hükümdarın görevini yerine getirirken adalet, liyakat, şefkat, merhamet, sadakat, cömertlik, istişare gibi konulara dikkat etmesini tavsiye etmiştir. Biz de çalışmamızda Kutadgu Bilig’i referans alarak Türk devlet düşüncesinin temel öğelerini (kut, hâkimiyet, devlet=il, istiklâl), hükümdar (bey) da olması gereken özellikleri, devlet görevlilerinin sahip olması gereken vasıfları, beyin halka karşı sorumluluklarını, ideal devlet yönetiminin nasıl olması gerektiğini anlatan bir çalışma yaptık.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib, adalet, devlet yönetimi

The State Admınıstration in Kutadgu Bilig

Öz

Kutadgu Bilig is one of the important works of the Turkish-Islamic Cultural and Ideological life, was written by Yusuf Has Hacib to show the ways of happiness in both worlds. Kutadgu Bilig is one of the Works that constitute the milestones of our culture, and is a book of advice because it gives advice to the rulers and administrators, and also a book of politics because it determines the issues on the administration of the country. It searched for an answer to the question how good the state management and executives should be. Yusuf Has Hacib gave important information on political, social and economic issues of those times in his work. In this work, which was written during the Karahanlılar Era, Yusuf Has Hacibadvised the rulers to pay attention to issues such as justice, qualifications, affection, mercy, loyalty, generosity, and consultation while ruling over the state and the people, which is an entrusted duty to them given by Allah. In our study, we examined and determined the properties that must be owned by a ruler, the basic elements of the Turkic State idea (happiness, dominance, state-province, independence), the characteristics that must exist in a state officer, the responsibilities of the rulers towards the people, and how a ruler must govern the state in an ideal manner by taking
the Kutadgu Bilig as the reference.  

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib, justice, the state administration

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu, A. (2014). Sorularla Eski Türk Tarihi. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Alıcı, M. (2011). “Kutadgu Bilig’de Dini Öğeler”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi osman Paşa üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitisü. Tokat.
• Arat, R. (1993). “Kutadgu Bilig”, MEB. İslam Ansiklopedisi, C.6, s.1038-1047.
• Arsal, S. M. (2014). Türk Tarihi ve Hukuk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1974). Türk Dili Tarihi I-II, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çağatay, S. (1967). “Kutadgu Bilig’de Odgurmuş’un Kişiliği”, Türk Dil Kurumu Yayınları. Belleten: 3, s. 266-268
• Dilâçar, A. (1972). Kutadgu Bilig İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan, N. (2002a). “Kutadgu Bilig’in Devlet Felsefesi I”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Der- gisi. S: 12, s. 127-158.
• Doğan, N. (2002b). “Kutadgu Bilig’in Devlet Felsefesi II”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S: 13, s. 77-94.
• Eraslan, K. (1986). “Yusuf Has Hâcib”, MEB. İslam Ansiklopedisi, C. 13, MEB. s. 438-440.
• Ercilasun, A. (2002). “İlk Müslüman Türk Devletlerinde Dil ve Edebiyat”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, C.5, s. 759-783.
• Genç, R. (2002). Karahanlı Devlet Teşkilatı. Ankara: TTK Yayınları,
• Has Hâcib, Y. (1996). “Kutadgu Bilig”, (Çeviren: Fikri Silahdaroğlu), Ankara: Kültür Bakanlığı Ya- yınları, 1000 Temel Eser Dizisi/163.
• Has Hacib, Y. (2005), Kutadgu Bilig (Çeviren: R. R. Arat), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• İnalcık, H. (2000). “Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri” Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, İstanbul, Eren Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1970). “Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri”, İstanbul Üniversitesi Tarih Ens- titüsü Dergisi. S: 1, s.1-39.
• Kafesoğlu, İ. (2000). Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kandır, M. (2000). “Kutadgu Bilig’e Göre Türklerde Devlet Yönetimi”, Yeni Türkiye, Mayıs-Hazi- ran, s. 9-19.
• Kaşgarlı, S.(2004). Uygur Türkleri Kültürü Ve Türk Dünyası. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Kavcar, C. (1975). “Kutadgu Bilig”, Türk Ansiklopedisi, s.387-389.
• Kazmaz, S.(2000). Hukuk ve Devlet Yönetimi Açısından Kutadgu Bilig: Kutadgu Bilig Üzerine Hu- kuki Bir İnceleme. Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları.
• Koca, S. (2002). “Eski Türklerde Devlet Geleneği ve Teşkilatı”, Türkler, C. 2, Yeni Türkiye yayınları: s.823-844.
• Köprülü, F. (1980). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Levend, A.S. (1969). Yazılışının 900. Yıldönümünde Basından Yankılar: Kutadgu Bilig, Türk Dili, C. XX, Yıl: 18, S: 211, s.1-6.
• Memiş, E. (2003). Türk Kültür Tarihi, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Öğel, B.(1982). Türklerde Devlet Anlayışı, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Taneri, A. (1993). Türk Devlet Geleneği, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Toğan, Z.V.(1981). Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Turan, O.(2000). Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Uluçay, Ç. (1977). İlk Müslüman Türk Devletleri, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Üşenmez, E. (2013a). İslami dönem Türk edebiyatının ilk eseri Kutadgu Bilig Fergana nüshası tıpkı- basım. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Üşenmez, E. (2013b). İslami dönem Türk edebiyatının ilk eseri Kutadgu Bilig Avusturya nüshası tıpkıbasım. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Üşenmez, E. ve Uçar, E. (2014). İslami dönem Türk edebiyatının ilk eseri Kutadgu Bilig Kahire nüshası tıpkıbasım. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Yazıcı, N. (2006). İlk Türk- İslam Devletleri Tarihi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.