İBN ABBÂS’IN FIKIH MEZHEPLERİ ÜZERİNDE ETKİSİ

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 97 - 114, 31.01.2023

Yunus Kocabıyık

Öz

Sahâbî, İslam Hukuku’nun iki ana kaynağı olan Kur’ân ve sünnetin ilk dönemdeki uygulanış şeklini bize ulaştıran öncü nesil kabul edilmektedir. Ancak sahâbîlerin, Kur’ân ve sünnetten aktardıklarının dışında kendi sözleri, fetva ve hükümlerinin sonraki nesiller için bir kaynak olup olmaması meselesi tartışılagelmiştir. Bazı mezhepler, sahâbî kavlini mutlak olarak delil kabul ederken, bazıları ise bu görüşü reddetmiştir. Usûl içerisinde tartışılan bu konunun mezhepler üzerindeki reel yansımasını ortaya koymak, mezheplerin furû meselelerde sahâbî kavlini ne derece kullandıklarıyla tespit edilebilmektedir. ʽAbdullâh b. ʽAbbâs (ö. 68/688), tefsir ilmine kaynaklığı açısından Peygamberimiz’den sonra ismi ilk sayılanlar arasında ve hadis ilminde çok hadis rivayet eden (muksirûn) sahâbîler içerisinde yer almaktadır. Tefsir ve hadis alanındaki bu önemli yerinin yanında fıkhî görüşü bizlere en fazla ulaşan yedi fakîh sahâbî arasında zikredilmektedir. Fıḳıh Uṣûlü bağlamında yapılan ṣaḥâbî ḳavli tartışmasının furûda yansımasını ʽAbdullâh b. ʽAbbâs özelinde tespit etmek ve ʽAbdullâh b. ʽAbbâs’ın hangi İslam Hukuk Ekolü/Ekolleri üzerinde ne şekilde fıkhî bir etkiye sahip olduğuna ışık tutmak çalışmamızın ana hattını oluşturmaktadır. Bu bakımdan çalışmamızın özelde ʽAbdullâh b. ʽAbbâs’ın genelde ise sahâbenin İslam Hukuku içerisinde sahip olduğu otoriteyi ortaya koymak açısından önemli olduğu kanaatindeyiz. İslam hukuk ekolleri içerisinde Hanefî, Şâfiʽî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerinin yanında İbn Ḥazm’ın (ö. 456/1063) ʽAbdullâh b. ʽAbbâs’tan rivayet sayısının fazla olması sebebiyle Zâhirî mezhebini, ayrıca Şîaʽ içerisinden İmâmiyye mezhebini de çalışmamıza dâhil etmeyi uygun gördük.

Anahtar Kelimeler

İbn Abbâs, Fıkıh Mezhepleri, Sahabî Kavli

Ibn Abbas’s Influence on the Schools of Islamic Jurisprudence

Öz

Sahabi is regarded as the pioneer generation that brought us the way the Qur'an and the Sunnah, the two main sources of Islamic Law, were applied in the first period. However, apart from what the companions/ Sahabi conveyed from the Qur'an and the Sunnah, the issue of whether their own words, fatwas and decrees should be a source for the next generations has been discussed. While some sects accepted the Sahabi’s qavl as absolute evidence, others rejected this viewRevealing the real reflection of this issue on sects, which is discussed in the fıqh metholody, can be determined by the extent to which sects use the sahibî kavlî in furu matters. Abd Allah b. Abbas (d. 68/688) is among the first to be named after the Prophet in terms of his source of tafsir science and is among the companions who narrate many hadiths (muksirûn) in the science of hadith. In addition to this important place in the field of tafsir and hadith, his name is mentioned among the seven faqih sahâbîs whose fiqh view reaches us the most. The main framework of our study is to determine the reflection of the ṣaḥâbî ḳavli debate in the context of Fiḳıh Uṣûl in the context of ʽAbdullâh b. ʽAbbâs in the context of ʽ'abd al-'Abbâs and to shed light on which Islamic Law Schools have a fiqh influence. In this respect, we believe that our study is important in terms of Sahabi revealing the authority that ʽ'Abd Allah b. ʽ'Abbas in particular enjoys within the Islamic Law of the Companions in general. In addition to the Hanafi, Shafiʽî, Maliki, and Hanbali sects among the Islamic schools of law, it was deemed appropriate to include the Zahiri sect in our study due to the high number of narrations from Ibn Ḥazm (d. 456/1063) ʽ'Abd al-Allah b. ʽ'Abbas, as well as the Imamiyya sect from within Shiaʽ.

Anahtar Kelimeler

İbn Abbâs, Fıkıh Mezhepleri, Sahabî Kavli

Kaynakça

• el-Buḫârî, İbn ‘Abdillâh Muḥammed b. İsmâ‘îl (ö. 256/870). (2012) el-Câmi‘u’s-Saḥîḥ, Riyad: Dâru’l-Fârâbî.
• Bulut, Ali. (2005) “Kur’ân Filolojisine Dair İbn Abbas’a Nispet Edilen Üç Eser”, On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 20-21, Samsun. ss. 277-294.
• Cerrahoğlu, İsmail. (1972) “Abdullah İbni Abbâs ve Tefsir İlmindeki Yeri”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, c. 11, sy. 2, Ankara. ss.74-83.
• el-Ceṣṣâṣ, Ebû Bekr Aḥmed b. ʽAlî er-Râzî (ö. 370/980). (1992) Aḥkâmu’l-Ḳur’ân, Beyrût: Dâru’l-İḥyâ.
• el-Cezîrî, ‘Abdu’r-Rahmân b. Muḥammed (ö. 1360/1941). (1986) Kitâbu’l-Fıḳhi ‘alâ’l-Meẕâhibi’l-Erbe‘ati, Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Çakan, İsmail Lütfi – Muhamed Eroğlu. (1988) “ʽAbdullâh b. ʽAbbâs b. Abdülmuttalib”, DİA, İstanbul. I. ss. 76-79.
• el-Fâsî, Taḳıyu’d-Dîn Muḥammed b. Aḥmed el-Ḥasan (ö. 832/1429). (1985) el-‘Iḳdu’s-Semîn, Beyrût: Muessesetu’r-Risâle.
• el-Ḥillî, el-Ḥasan b. Yûsuf b. Mutaḫḫer (ö. 726/1326). (1412) Muḫtelefu’ş-Şî‘a fî Aḥkâmu’ş-Şerî‘a, Ḳum: Merkezu’l-Ebḥâsi ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye.
• İbn ʽAbdilberr, Ebû ‘Umer Yûsuf b. ‘Abdillâh b el-Ḳurṭubî en-Nemerî (ö. 463/1071). (2006) el-İstî‘âb fî Ma‘rifeti’l-Aṣḥâb, Beyrût: Dâru’l-Maʽrife.
• İbn ʽAbdilberr, (1993) el-İstiẕkâr, Ḳâhira: Muessesetu’r-Risâle.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr ‘Abdullâh b. Muḥammed b. İbrâhîm (ö. 235/850). (2006) el-Muṣannef, Riyaḍ: Mektebetu’r-Ruşd.
• İbn Ḥacer, Şihâbu’d-Dîn Ebî’l-Faḍl Aḥmed b. ʽAlî el-‘Asḳalânî (ö. 852/1449). (1326) Tehẕîbu’t-Tehẕîb, Ḥaydarâbâd: Meclisu Dâirati’l-Me‘ârif.
• İbn Ḥacer. (2005) el-İṣâbe fî Temyîzi’s-Ṣaḥâbe, Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʽİlmiyye.
• İbn Ḥazm, Ebû Muḥammed ‘Alî b. Aḥmed b. Sa‘îd (ö. 456/1063). (1349) el-Muḥallâ, Mısır: İdâratu’ṭ-Ṭıbaʽâ’ti’l-Munîriyye.
• İbn Ḥazm. (1347) el-İḥkâm fî Uṣûli’l-Aḥkâm, y.y.: Matba‘atu’s-Sa‘âde.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâi İmâmu’d-Dîn İsmâ‘îl b. ‘Umer el-Ḳureyşî ed-Dımeşḳî (ö. 774/1373). (2007) el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrût: Dâru İbn Kesîr.
• İbn Ḳudâme, Muvaffaḳu’d-Dîn ‘Abdullâh b. Aḥmed (ö. 620/1233). (1997) el-Muġnî, Riyaḍ: Dâru ‘Âlemi’l-Kutub.
• İbn Mâce, el-Ḥâfıẓ Ebî ‘Abdillâh Muḥammed b. Yezîd (ö. 273/887). (1952) es-Sunen, y.y.: Dâru İḥyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye.
• İbn Munẕir, Ebû Bekr Muḥammed b. İbrahîm (ö. 318/930). (2004) el-İşrâf ʽalâ Meẕâhibi’l-‘Ulemâ, Mekke: Mektebetu Mekkete’s-Seḳâfiyyeti.
• İbn Munẕir. (1985) el-Evsaṭ fî’s-Suneni ve’l-İcmâ‘i ve’l-İḫtilâf, Riyâḍ: Dâru Ṭaybeti.
• İbn Ruşd, Ebu’l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed (ö. 595/1198). (2004) Bidâyetu’l-Muctehid ve Nihâyetu’l-Muḳtaṣıd, Beyrût: Muessesetu’r-Risâle.
• İbn Sa‘d, Muḥammed b. Menî‘ ez-Zuhrî (ö. 230/845). (2001) Kitâbu’t-Tabaḳâti’l-Kebîr, Ḳâhira: Mektebetu’l-Ḫancî.
• İbnu’l-Cevzî, Cemâlu’d-Dîn Ebî’l-Ferc (ö. 597/1201). (1989) Ṣıfatu’s-Ṣafve, Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• İbnu’l-Esîr, ‘İzzu’d-Dîn Ebû’l-Ḥasan ‘Alî b. Muḥammed el-Cezerî (ö. 630/1233). (1280) Usdu’l-Ġâbe fî Ma‘rifeti’s-Ṣaḥâbe, y.y.: Matba‘atu’l-Vehbiyye.
• İbnu’l-Humâm, Kemâlu’d-Dîn Muḥammed b. ‘Abdilvâhid b. ‘Abdilḥamîd es-Sivâsî el-İskenderî (ö. 861/1457). (2003) Şerḥu Fetḥu’l-Ḳadîr ‘alâ’l-Hidâyeti Şerḥu Bidâyeti’l-Mubtedî, Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• el-Ḳal‘acî, Muḥammed Ravvâs. (1996) Mevsû‘atu Fıḳhi ‘Abdillâh b. ‘Abbâṣ, Beyrût: Dâru’n-Nifâs.
• el-Ḳarâfî, Şihâbu’d-Dîn Ebû’l-‘Abbâṣ Aḥmed b. İdrîs (ö. 684/1285). (1994) ez-Zehîra, Beyrût: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî.
• el-Kuleynî, Ebû Ca‘fer Muḥammed b. Ya‘ḳub (ö. 328/940). (2005) Furû‘u’l-Kâfî, Beyrût: Muessesetu’l-A’lemî.
• Mâlik, Ebû ‘Abdillâh b. Enes (ö. 179/795). (1997) el-Muvaṭṭa’, Beyrût: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî.
• Muslim, Ebû’l-Ḥuseyn Muslim b. Haccâc el-Ḳuşeyrî (ö. 261/875). (2006) Saḥîḥu Muslim, Riyâḍ: Dâru Ṭaybe.
• en-Necefî, Muḥammed Ḥasan (ö. 1266/1850). (t.y.) Cevâhiru’l-Kelâm fî Şerḥi Şerâi‘i’l-İslâm, Beyrut: Dâru İḥyâi't-Turâsi'l-‘Arabî.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Şeref (ö. 745/1344). (2007) el-Mecmû‘, Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• es-Saḥnûn, İbn Sa‘îd et-Tenûhî (ö. 240/855). 81323) el-Mudevvenetu’l-Kubrâ, Ḳâhire: Matba‘atu’s-Sa‘âde.
• es-Seraḫsî, Ebû Bekir Muḥammed b. Aḥmed (ö. 490/1096). (2001) Kitâbu’l-Mebsûṭ, Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Sezgin, Fuâd. (1991) Târ’iḫu’t-Turâsi’l-‘Arabî, Riyâḍ: Câmi‘atu’l-İmâm Muḥammed b. Su‘ûd el-İslâmiyye.
• eş-Şafi‘î, Muḥammed b. İdrîs (ö. 204/820). (2001) el-Umm, Beyrût: Dâru İḥyâi’l-Turâsi’l-‘Arabî.
• eş-Şirbinî, Şemsu’d-Dîn Muḥammed b. Muḥammed el-Ḫatîb (ö. 977/1570). (2006) Muġni’l-Muḥtâc ilâ Ma‘rifeti Me‘ânî Elfâẓi’l-Minhâc, Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• et-Ṭûsî, Ebû Ca’fer Muḥammed b. el-Ḥasan b. ‘Alî (ö. 460/1068). (t.y.) el-Mebsûṭ fî Fıḳhi’l-İmâmiyye, Ṭahran: Matba‘atu’l-Ḫaydariyye.
• ez-Zehebî, Şemsu’d-Dîn Muḥammed Aḥmed b. ʽOsmân (ö. 748/1348). (1986) Siyeru E‘lâmi’n-Nubelâ’, Beyrût: Muessesetu’r-Risâle.
• ez-Zuḥaylî, Muḥammed Vehbî (ö. 1436/2015). (2007) el-Muʽtemed fî Fıḳhi’ş-Şâfiʽî, Şâm: Dâru’l-Ḳalem.