TÜRKMEN DİL ÂLİMİ PIGAM AZIMOV ve KRONOLOJİK KAYNAKÇASI

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 2, 577 - 599, 31.07.2023

Yakup Sarıkaya

Öz

Türkmen Türkçesi üzerine yapılan bilimsel çalışmaların tarihi 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar gitmektedir. Türkmenistan’da Türkmen edebî dilinin araştırılması tarihi, 1917 Ekim Devrimi’nden önce ve sonra olmak üzere iki dönemde ele alınmaktadır. Türkmen Türkçesinin Ekim Devrimi’nden önceki dönemde A. Starçevski, P. Şimkeviç, S. A. Ağabekov, A. B. Alıyev, İ. A. Belyayev ve A. N. Samoyloviç’in yaptığı çalışmalar bulunmaktadır Ekim Devrimi’nden sonraki dönemde ise A. P. Potseluyevki, N. A. Baskakov, A. N. Kononov, V. N. Filyuşina, O. Vepayev, M. Geldiyev, K. Böriyev, G. Sopıyev, H. Deryayev, M. Hıdırov, P. Azımov, H. Baylıyev, M. Ya. Hamzayev, A. Gurbanov, G. Sarıyev, C. Amansarıyev, S. Kürenov, M. Atacanov, B. Çarıyarov, T. Täçmıradov, R. Berdiyev gibi âlimler çalışmalar yapmışlardır.
Ekim Devrimi’nden sonraki dönemde Türkmen Sovyet dil bilimi alanında Türkmen dilcisi Pıgam Azımov’un çalışmaları dikkate değerdir. Pıgam Azımov, Türkmenistan’da Sovyet döneminde yetişmiş ve Türkmen dili üzerine çalışmalar yapmış Türkmen âlimlerden biridir. Azımov, Türkmenistan’da dilciliğinin kurulması ve geliştirilmesinde önemli rol oynamış bir akademisyendir. Azımov, Moskova’daki Sovyet Bilimler Akademisinin Şarkiyat Enstitüsünden “filoloji ilimleri doktoru” unvanını alan ilk Türkmen dilcisidir. Azımov’un, Türkmen dili üzerine bilimsel çalışmalar yapması yanında, filoloji alanında millî kadroların yetiştirilmesi, Türkmen dili ve edebiyatı için standart okul kitaplarının yazılması yolunda emekleri büyüktür.
Azımov, Türkmenistan’da 1936 yılında düzenlenen 1. Lengüistik Kurultayı’ndan itibaren bilimsel faaliyetler içinde bulunmuş, 1994’te elim bir trafik kazasındaki vefatına kadar Türkmen edebî dili, alfabesi, kısaltmalar, yazım kuralları, sentaksı, morfolojisi, leksikolojisi, ağızları, Türkmen dilinin meseleleri, Türkmen dilcileri ve Türkmen edebiyatı gibi birçok konuda çalışmalar yapmıştır. Azımov aynı zamanda Türk Dil Kurumunun muhabir üyeliğini de yapmıştır.
Bu çalışmada meşhur Türkmen dilcisi Pıgam Azımov’un hayatı (1915-1994) ve onun Türkmen Türkçesi üzerine yaptığı çalışmaların kronolojik kaynakçası verilecektir. Kaynakça için Pıgam Azımov hakkında Türkmenistan’da 1990 yılında Soltanşa Atanıyazov tarafından yayımlanan Pıgam Azımov - Biyobibliyografiya kitabı kullanılmıştır. Çalışmamızdaki kaynakçaya Azımov’un yalnız Türkmen dili ve edebiyatıyla ilgili çalışmaları alınmıştır. Çünkü P. Azımov akademisyen olmasının yanı sıra eğitimci, idareci ve teşkilatçı olduğu için yararlanılan kaynakta onun bu alanlarla ilgili çalışmaları da bulunmaktadır. Çalışmanın Türkmenceyle ilgilenen araştırmacılara faydalı olacağı kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Türkmen Türkçesi, Pıgam Azımov, dilci, kronolojik kaynakça

Turkmen Language Scholar Pigam Azimov and His Chronological References

Öz

The history of scientific studies on Turkmen Turkish dates back to the second half of the 19th century. The study of the Turkmen literary language in Turkmenistan is discussed in two periods: before and after the 1917 October Revolution. The period before the October Revolution includes Starchevsky, Shimkevic, Ağabekov, Aliyev, Belyayev, and Samoylovich. After the October Revolution, scholars such as Potseluyevski, Baskakov, Kononov, Filyushina, Vepayev, Geldiyev, Boriyev, Sopiyev, Deryayev, Khidirov, Azimov, Bayliyev, Hamzayev, Gurbanov, Sariyev, Amansariyev, Kurenov, Atacanov, Chariyarov, Tachmiradov, Berdiyev etc. conducted studies.
The contributions of the Turkmen linguist Pigam Azimov in Turkmen Soviet linguistics are notable for the post-October Revolution period. Pigam Azimov is one of the Turkmen scholars who grew up in Turkmenistan during the Soviet period and dealt with the Turkmen language. He was a key figure in the growth and establishment of linguistics in Turkmenistan. Azimov was the first Turkmen linguist to receive the title of "doctor of philological sciences" from the Oriental Institute of the Soviet Academy of Sciences in Moscow. Azimov not only carried out scientific studies on the Turkmen language but also made efforts to train national philologists and to write standard textbooks for the Turkmen language and literature.
Azimov, who had been involved in scientific activities since the 1st Linguistic Congress held in Turkmenistan in 1936, passed away in a tragic traffic accident in 1994. During this period, he worked on many subjects such as the Turkmen literary language, alphabet and abbreviations, as well as spelling rules, syntax, morphology, lexicology, and dialects of the Turkmen Language. He also focused on the issues of the Turkmen language, Turkmen linguists, and Turkmen literature. Azimov was also a correspondent member of the Turkish Language Association.
This paper focuses on the life of the famous Turkmen linguist Pigam Azimov (1915-1994) and the chronological bibliography of his studies on Turkmen Turkish. The study is based on the book titled “Pıgam Azimov – Biobibliography” published by Soltansha Ataniyazov in Turkmenistan in 1990. P. Azimov was not only a scholar but also an educator, administrator, and founder, so the resource also includes his contributions in these areas. However, this article only deals with Azimov's works on Turkmen language and literature. We believe that this study will be useful to researchers working on Turkmen Turkish.

Anahtar Kelimeler

Turkmen Turkish, Pigam Azimov, Linguist, Chronological Bibliography.

Kaynakça

• Agabekov, S. (1904). Uçebnik turkmenskogo nareçiya s prilojeniyem sbornika poslovits i pogovorok turkmen Zakaspiyskoy oblasti. Aşkabat.
• Aşirov, T. - Muhammedov, G. (2019). Sovyet Türkmenistanı’nda Türkmen dili tarihi üzerine araştırmalar: K. Böriyev örneği, Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi, 3 (1), 122-132.
• Aşirov, T. (2020). Belyayev, İ. A. (1915) Grammatika Turkmenskogo Yazıka. Ashabad. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 6 (1), 114-121.
• Aşirov, T. - Dinç, S. (2022). Türkmen edebî dilinin yazımı üzerine TSSC II. Dilbilim Kurultayı’nın kararları. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi, 6 (1), 297-307.
• Atanıyazov, S. (1990). Pıgam Azımov – Biobibliyografiya. (Redaktör: A. Yazberdiyev), Aşgabat: Ilım Neşriyatı. (Bu kitabın ilk baskısı 1984’te yapılmıştır).
• Azımov, P. - Baylıyev, H. (1959). Türkmen dilinin grammatikası (II. Bölüm Sintaksis), Aşgabat: Türkmen Dövlet Okuv Pedneşir.
• Azımov, P., Hıdırov, M. N. ve Sopıyev, G. (1960). Häzirki zaman Türkmen dili. Aşgabat: Maksim Gorki Devlet Üniversitesi.
• Azımov, P., Sopıyev, G. ve Garayev, N. (1961). Türkmen diliniň orfografiyası ve punktuatsiyası. Aşgabat.
• Azımov, P. (1969). Türkmen diliniň meseleleri. Aşgabat: Ilım Neşriyatı.
• Azımov, P., Sopıyev, G. ve Çöňňäyev, Y. M. (1974). Türkmen dili. Aşgabat: Türkmenistan Neşriyatı.
• Azımov, P. A. (1975), Türkmen dili araştırmalarının tarihçesi üzerine (Rusçadan Çeviren: Kemal Ortaylı). I. Türk Dili Bilimsel Kurultayında Sunulan Bildiriler, (1972'den ayrıbasım). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını, 265-277.
• Azımov, P., (1985a). Gısgaltmalarıň Rusça-Türkmence sözlügi. Aşgabat: Ilım Neşriyatı.
• Azımov, P., (1985b). Ömür menzilleri (Avtobiyografik povest ve yatlamalar). Aşgabat: Türkmenistan Neşriyatı.
• Azımov, P., (1987). Ömür menzilleri (Avtobiyografik povest ve yatlamalar), Üsti Yetirilen İkinci Neşriyat. Aşgabat: Ilım Neşriyatı.
• Azımov, P. ve Çarıyarov, B. (1989). Türkmen diliniň orfografik sözlügi. Aşgabat.
• Belyayev, İ. A. (1915). Grammatika Turkmenskago yazıka. Ashabad: Tipografiya İ.İ.Aleksandrova.
• Dinç, S. (2013). Türkmen Türkçesi üzerine bir “Kaynakça” denemesi, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2(1), 166-180.
• Gökçe, A. (1998). Türk Dil Kurumunun muhabir üyesi Prof. Dr. Soltanşa Ataniyazov’un öz geçmişi ve ilmî çalışmaları, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 5, 485-492.
• Halmıradov, M. (2017). Alımın ılmı hazınası, Türkmen Gündogarı Gazeti, 04.07.2017 https://www.tkamm.gov.tm/tm/content/5555
• Hudayberdi, Nazar (2011), Bir Türkmen – Bir Ikbal: Pıgam Azımow, Azatlık Radyosu, 5 Sentýabr(Eylül) 2011. https://www.azathabar.com/a/24317704.html 26.04.2020
• Karayanık, S. (1999). Türkmence üzerine bir bibliyografya denemesi, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 7, 229-231.
• Muhıyev, H. ve Kürenov, S. (1988). Türkmen dilçileri. Aşgabat: Mağarıf Neşriyatı.
• Samoyloviç, A. N. (1903). Opıt lengvistiçeskogo issledovaniya tekinskogo govora turkmenskogo dialekta. SPb.
• Sarıkaya, Y. (2020). Sovyet devri Türkmen dilcisi ve yazarı Hıdır Deryayev, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (2) , 671-680.
• Söyegov, M. (1993). On çınar (İlkinci Türkmen dilçileri ve edebiyatçıları hakında oçerkler). (Redaktör: Pıgam Azımov), Aşgabat: Kuyaş Neşriyatı.
• Şimkeviç, P. (1898). Praktiçeskoye rukovodstvo dlya oznakomleniya s nareçiyem Tyurkmen Zakaspiyskoy oblasti. Aşhabat.
• Toprak, F. (2019). Piğam Azımov, Türkiye dışındaki Türk dünyası Türkologları, Dilciler, Cilt: 1. (Editör: Ahmet Buran), Ankara: Akçağ Yayını, 1, 581-586.
• Yelharaz, (2020). Görnükli Türkmen dilçisi – Pygam Azymow, http://www.yelharaz.com/gornukli-turkmen-dilcisi-pygam-azymow/ 26.04.2020.