TÜRK MADEN MEVZUATININ 3213 SAYILI MADEN KANUNU'NA KADAR GELİNEN SÜREÇTE TARİHSEL GELİŞİMİ

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 1, 89 - 122, 30.01.2024

Aysema Pelin Şaşmaz

Öz

Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin hemen her dönemde ekonomi ve sanayi politikalarında; madenlerin aranması ve işletilmesi yoluyla ekonomiye kazandırılması, milli servet olarak kabul edilen madenlerin etkin ve verimli işletilirken bir yandan da milli sermayenin kalkınmasına hizmet etmesi gibi hedefler yer almıştır.
Yürütme organı eliyle belirlenen, madencilik faaliyetlerine ilişkin kamu politikalarının hayata geçirilmesinde en önemli araçlardan biri, yasama faaliyetleri yoluyla piyasaların, sanayinin ve yatırımların regüle edilmesi olmuştur. Bu sebeple madenciliğe ilişkin yasalar çıkarıldıkları dönemde benimsenen madenciliğe ilişkin politikalardan ayrı düşünülemez.
Halihazırda yürürlükte olan 3213 sayılı Maden Kanunu’nda, maden hakları, madenlerin aranması ve işletilmesi usulleri, devletin madenler üzerindeki hüküm ve tasarrufu konularında benimsenen pek çok kural, ilke ve uygulama daha önce ülkemizde yürürlükte kalmış yasal metinlerin birikimi ile oluşmuştur. Bu çalışma ile temel amacımız da mer’i maden mevzuatının günümüze kadar gelinen süreçte hangi safhalardan geçtiğini ortaya koyarak bu birikime ışık tutmaktır.

Anahtar Kelimeler

Maden Kanunu, Maden Hukuku, Maden Politikaları.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

The Historical Evolution of Turkish Mining Legislation Prior to Mining Law No. 3213

Öz

In nearly every epoch, the economic and industrial policies of the Republic of Turkey encompass objectives that involve incorporating minerals into the economy through exploration and exploitation. Simultaneously, operating mines that are recognized as national assets, efficiently and effectively, is pursued with the dual aim of fostering the development of the national capital.
The regulation of markets, industry and investments by the legislative branch has always been one of the most important instruments in the implementation of public policies established by the executive branch in relation to mining activities. For this reason, mining-related laws cannot be considered separately from the mining policy adopted at the time of their enactment. The rules, principles and practices regarding the mineral rights and the procedures for exploration and exploitation, as well as the state’s authority and disposal over minerals under the current Mining Law No. 3213 were formed through the accumulation of legal texts that formerly in effect in our country. The main objective of this study is to shed light on this accumulation by showing the stages that current mining legislation has gone through to date.

Anahtar Kelimeler

Mining Law, Mining Legislation, Mining Policies.

Kaynakça

• Alp, İ. (1975). Madenciliğimizin yasal sorunları. Türkiye Madencilik Bilimsel ve Teknik 4. Kongresi, Ankara: TMMOB Maden Mühendisleri Odası Yayını.
• Akdağ, M. (1979a). Türkiye’nin iktisadi ve içtimai tarihi 1243-1453. Cilt. I., İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Akdağ, M. (1979b). Türkiye’nin iktisadi ve içtimai tarihi 1453-1559. Cilt. II., İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Akgündüz, A. (1991). Osmanlı kanunnâmeleri ve hukukî tahlilleri, I. Kitap: Osmanlı hukukuna giriş ve Fâtih devri kanunnâmeleri. İstanbul: FEY Vakfı Yayınları.
• Aktan, H. (1986). İslâmda madenlerin hukuki statüsü. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Altunbay, M. (2010). Osmanlı döneminde bir maden işletmesinin tarihi süreci: sidrekapsı, (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Anıl, M. N. ve Merey, N. (1942). Türkiye’de maden mevzuatı, Cilt. I, İstanbul: Tan Matbaası.
• Arnold, E. C. (1922). The law of accession of personal property. Columbia LawReview,22(2), 103-120.
• Avcıoğlu, D. (1996). Türkiye’nin düzeni (dün-bugün-yarın). İstanbul: Yaylacık Matbaası.
• Balcı, E. (1994). Osmanlı maden rejiminde nizamnameler dönemi ve imtiyazlar, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Başgil, A.F. (1946). Hukukun ana mesele ve müesseseleri siyasi ve sivil hukuk üzerine etütler. İstanbul: Hak Kitapevi-İsmail Akgün Matbaası.
• Başkaya, F. (2015). Devletçilikten 24 Ocak kararlarına: Türkiye ekonomisinde iki bunalım dönemi. İstanbul: Öteki Yayınevi.
• Berkes, N. (1969). 100 soruda Türkiye iktisat tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Bilgin, A. C. (1972). Türkiye’de ve dünyada madencilik. Ankara: Baylan Basım ve Ciltevi.
• Bilsel, M. C. (1998). Lozan, C.II., İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Boratav, K. (2003). Türkiye iktisat tarihi 1908-2002. Ankara: İmge Kitabevi.
• Boratav, K. (2006). Türkiye’de devletçilik, Ankara: İmge Kitabevi.
• Boratav, K. (2008). İktisat tarihi (1908-1980). İçinde S. Akşin (Edt.), Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908-1980. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Bulutoğlu, K. (1970). Türkiye’de yabancı sermaye. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Cin, H. ve Akgündüz, A. (2017). Türk hukuk tarihi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Çağatay, N. (1943). Osmanlı İmparatorluğunda maden işletme hukuku, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 2(1), 117-126.
• Demir, A. (1980). Türkiye'de Cumhuriyet Döneminde Enerji Politikaları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi.35(1), 107-127.
• Demir, A. (1982). Birinci ve ikinci sanayi planlarında enerji konusu. İçinde Prof. Dr. Reşat Aktan’a Armağan (s.127-142), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Dönmez, A. (Edt.) (2019) Bir İngiliz konsolosunun gözünden Kırım Savaşı sonrası Osmanlı Devleti ve Osmanlılarda reform sorunu, İçinde Osmanlı modernleşmesi reform çağında çözüm arayışları. (s.235-284). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Eroğlu, N. (2007). Atatürk Dönemi İktisat Politikaları (1923-1938), Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 23(2), 63-73.
• Faroqhi, S. (2004). Krizler ve değişim, 1590-1699. İçinde H. İnalcık ve D. Quatert (Edt.), (Çev: H. Berktay). Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi, 1600-1914. (Cilt. II, s.543-757). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Faroqhi, S. (2009). İktisat tarihi (17. ve 18. Yüzyıllar), İçinde S. Akşin (Edt.), Türkiye tarihi 3, Osmanlı Devleti 1600-1908, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Fındıkgil, Y. (1966). Maden hukuku. İstanbul: İTÜ Matbaası.
• Genç, M. (2009). Osmanlı İmparatorluğunda devlet ve ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Göğer, E . (1979). Maden hukuku. Ankara: Sevinç Matbaası.
• İnalcık, H. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi, 1300-1660. H. İnalcık ve D. Quatert (Edt.), (Çev: H. Berktay). (Cilt. I,). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• İnsel, A. (1996). Düzen ve kalkınma kıskacında Tükiye: kalkınma sürecinde devletin rolü, (Çev: A. Sönmezay), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İzbırak, R. (1945). Türkiye’de madencilik. AÜDTCF Dergisi, 3(2), 213-226.
• Kuruç, B. (2011). Mustafa Kemal döneminde ekonomi büyük devletler ve Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kuruç, B. (1988). Belgelerle Türkiye iktisat politikası, birinci cilt, (1929-1932). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• McGowan, B. (2004). Ayanlar Çağı, 1699-1812, İçinde H. İnalcık ve D. Quatert (Edt.), (Çev: H. Berktay). Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi, 1600-1914. (Cilt. II, s.759-884). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Montesquieu. (2017). Kanunların ruhu üzerine. (Çev: B. Günen). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Onar, S.S. (1966). İdare hukukunun umumi esasları, Cilt. II, İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Ortaylı, İ. (2012). Türkiye teşkilat ve idare tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.
• Öcal, Y. (2018). 19. yüzyılda Osmanlı madencilik sektörünün sorunları. OTAM, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (44), 189-220.
• Refik, A. (1989). Osmanlı devrinde Türkiye madenleri (957-1200). İstanbul: Enderun Kitapevi.
• Semiz, Y. (2019). Meşrutiyet dönemi iktisadi düşünce politikasında yenileşme hareketleri, İçinde A. Dönmez (Edt.) Osmanlı modernleşmesi reform çağında çözüm arayışları. (s.353-389). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Seyitdanlıoğlu, M. (2015). Tanzimat dönemi osmanlı sanayii. İçinde H. İnalcık ve M. Seyitdanlıoğlu (Edt.), (Çev: H. Berktay). Tanzimatdeğişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. (s.711-728). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tamzok, N. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminden çok partili döneme madencilik politikaları, 1861-1949. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi,63(4). 179-204.
• Taştekin, S. (2020). Osmanlı maden hukukunda “taharri hakkı” ve maden nizamnamelerindeki tekâmülü. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi.5(2), 1003-1028.
• TBMM Tutanak Dergisi (1954a), Ek: S. Sayısı. 304, “Maden Kanunu layihâsı”, 1/422, D:9, YY:4, C:29, B:55.
• TBMM Tutanak Dergisi (1954b), D:9, YY:4, C:29, B:55.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2016). İktisadi politikaları ve uygulamalarıyla ikinci dünya savaşı Türkiyesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekin, A. S. (2019). Klasik dönem Osmanlı Devleti iktisadi ve içtimai düzeninde vergi sistemi. Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi, 1(1), 52-71.
• Telli, S. (1989). İdare Hukuku ve Uluslararası Hukuk Açısından Madenler, Ankara: S Yayınları.
• Terzi, M. H. (2021). Mustafa Kemal Atatürk dönemi Türkiye madenciliği.Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, (104), 115-172.
• Tezcan, C. (2005). Tekalif-i harbiye ve tekalif-i milliye örneklerinde savaş dönemleri mâli politikaları, (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Tezel, Y. S. (2015). Cumhuriyet Döneminin iktisadi tarihi (1923-1950). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tızlak, F., (1993). XIX. yüzyılın ilk yarısında Anadolu madenleri. İçinde Prof. Dr. Bayram Kodaman'a Armağan (s.291-305), Samsun: Akademi Kitabevi.
• Tızlak, F. (1996). XIX. yüzyılın ortalarında osmanlı maden yatakları, Belleten, 60(229), 703 – 718.
• Toprak, Z. (2009). İktisat tarihi. İçinde S. Akşin (Edt.), Türkiye tarihi 3, Osmanlı Devleti 1600-1908. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Toprak, Z. (1995). Türkiye’de ekonomi ve toplum (1908-1950), milli iktisat-milli burjuvazi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Toprak, Z. (2019), Türkiye’de milli iktisat 1908-1918. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Turan, M. (1981). Madenciliğimizin tarihsel gelişimi, Türkiye Madencilik Bilimsel ve Teknik 7. Kongresi Tebliğler Kitabı, Ankara: Maden Mühendisleri Odası Yayınları.
• Türk, H. S. (1981). Madenlerin devletleştirilmesi. Türkiye Madencilik Bilimsel ve Teknik 7. Kongresi Tebliğler Kitabı, Ankara: Maden Mühendisleri Odası Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1995a). Osmanlı tarihi, Cilt. I., Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1995b). Osmanlı tarihi, Cilt. II., Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Ülken, Y. (1981). Atatürk ve iktisat iktisadi kalkınmada etkinlik sorunu ve eklektik model. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yalçın. Ü. (2015). Anadolu madencilik tarihine toplu bir bakış. MT Bilimsel Yer Altı Kaynakları Dergisi, 5(9), 3-13.
• Yenal, O. (2010). Cumhuriyet’in iktisat tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Williams, J. P. (2012). Global trends andt ribulations in mining regulation. Journal of Energyand Natural ResourcesLaw, 30(4), 391-422.
• Wertime, T.A. (1973). The beginnings of metallurgy: a new look.Science, New Series, 182(4115), 875-887.
• Quataert, D. (2004). 19. yüzyıla genel bakış: ıslahatlar devri 1812-1914. İçinde H. İnalcık ve D. Quatert (Edt.), (Çev: H. Berktay). Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi, 1600-1914. (Cilt. II, s. 885-1052). İstanbul: Eren Yayıncılık.