BAŞARISIZLIKLA SONUÇLANAN BİR GİRİŞİM: TAYYARE VE MOTOR TÜRK ANONİM ŞİRKETİ (TOMTAŞ)

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 120 - 132, 30.06.2018

Muzaffer Deniz

Öz

Türkiye havacılık alanına daha
kuruluş yıllarında ilgi göstermeye başlamıştır. Bu konuda da devletin kurucusu
Mustafa Kemal’in yakın ilgisi etkili olmuştur. Mustafa Kemal’in “İstikbal
göklerdedir. Göklerini koruyamayan uluslar, yarınlarından asla emin olamazlar”
veciz sözünde bu durum özetlenmiştir. Havacılık alanına erken ilgi ile birlikte
bu konuda ileri gitmiş ülkeler ve konuyla ilgili kurumlar incelenmiştir. Bu
bağlamda İngiltere, Fransa ve Almanya’ya uzmanlardan oluşan kurullar
gönderilmiştir. Sonuçta Almanya’nın Dessau şehrinde kurulu Junkers Uçak Şirketi
(Junkers Flugzeugewerke AG) bu iş için uygun görülmüştür. Bu firma ile Türk
Hükümeti arasında görüşmeler başlamış ve sürdürülen görüşmeler sonunda
Türkiye’de ortak bir uçak ve uçak motoru fabrikası kurulması
kararlaştırılmıştır. Yer olarak da Kayseri belirlenmiş, kısa sürede fabrika
inşaatı başlamış ve 1926’da hizmete açılmıştır. Ancak daha kuruluş aşamasında
Junkers firması ile finansman konuları üzerinde tartışmalar yaşandığı gibi
Junkers firması mali sıkıntılar yaşamaya başlamıştır. Junkers’in mali
sıkıntılarına Alman Dışişleri Bakanlığı da alışılmayan bir şekilde maddi destek
sağlamaya çalışmışsa da sonuçta malî sorunlar çözümlenememiş ve iki yıllık
faaliyetinden sonra TOMTAŞ iflas etmek durumunda kalmıştır. Böylece Türkiye’nin
büyük umutlar bağladığı havacılık alanındaki ilk girişimi başarısızlıkla
sonuçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Havacılık, Junkers

Kaynakça

• Akten zur Deutschen Auswärtigen Politik 1918-1945/Alman Dışişleri Politik Belgeleri 1918-1945 (ADAP), seri A, Bd XIII, belge no 37).
• ADAP. Seri A, Bd XII, belge no 31
• ADAP. Seri A, Bd XIII, belge no 155
• ADAP. Seri A, Bd XIII, belge no 194
• ADAP. Seri A, Bd XIII, belge no 195
• ADAP. Seri A, Bd XIII, belge no 217
• ADAP. Seri A, Bd XIII, belge no 52
• ADAP. Seri A, Bd XIV, belge no 182
• ADAP. Seri A, Bd XIV, belge no 31
• ADAP. Seri A, Bd XIV, belge no 40
• ADAP. Seri B, Bd III, belge no 136
• ADAP. Seri B, Bd III, belge no 155
• ADAP. Seri B, Bd III, belge no 244
• ADAP. Seri B, Bd III, belge no 25
• Akşam, 8 Ekim 1926.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivleri (BCA), “Tayyare Bayramının Kutlandığı”, yer no: 30-10-0-0/189-286-9, tarih: 27.01.1927
• BCA, “Avrupa’dan Satın Alınmasına Karar Verilen 16 Adet Brege Uçağının Pazarlıkla Satın Alınması”, yer no: 30-18-1-1/9-26-10, tarih: 19,05.1924.
• BCA, “Hükümetin Bir Tayyare Fabrikası Kurmak Amacıyla Junkekrs Şirketi ile Yapacağı Sözleşmenin İmzası İçin, Maliye Vekili Hasan Bey’e Yetki Verilmesi”, yer no: 30-18-1-1/15-50-20, tarih: 05.08.1925.
• BCA, “Merkezi Ankara Olmak Üzere Tayyare ve Motor TAŞ İç Tüzüğü’nün Tasdik Edilerek Kurulmasına İzin Verilmesi”, yer no: 30-18-1-1/16-67-6, tarih: 25.10.1925.
• BCA, “Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi’nin teşekkül şeklini gösterir TC Hükümeti İle Junkers Şirketi Arasında Yapılan Sözleşme”, yer no: 30-18-1-1/26-63-2, tarih: 20.11.1927
• BCA, “Türkiye’de Hava Nakliyat ve Uçak Fabrikası Kurulması Hususunda Junkers ve Frankoromen [Franco-Roumanie] Şirketlerinin Tekliflerinin Değerlendirilmesi”, yer no: 30-18-1-1/10-41-48, tarih: 27.08.1924.
• BCA, yer: 230-0-0-0/8-26-23, tarih: 18.12.1924.
• Dervişoğlu, F. (2014). “İstikbalini Göklerde Arayan Ülke ve Türk Havacılık Sahasında Alman Menfaatleri Işığında Bir Ortaklık: Tomtaş”, Cumhuriyet International Journal of Educaiton (CIJE), S. 3 (3), s. 68-82.
• Erenli, M. (1985), “Atatürk ve Havacılık”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 2(4): 215-244.
• Gediz, E. (1988). “Türk Havacılık Sanayinin Tarihçesi”, Uçantürk, Ankara Haziran 1988.
• Göze Kaya, D-Durgun, A. (2009) “1923-1938 Dönemi Atatürk’ün Maliye Politikaları: Bütçe ve Vergi Uygulamaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi SBE Dergisi, 19: 233-249.
• İkdam, 8 Ekim 1926,
• Koçak, C. (2103). Türk-Alman İlişkileri (1923-1939). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Okar, A. (2004), Türkiye’de Tayyarecilik 1920-1924. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları 2004.
• Son Saat, 8 Ekim 1926,