POZİTİVİST ANLAYIŞIN SON DÖNEM OSMANLI DÜŞÜNCESİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİNE BİR ÖRNEK: ABDULLAH CEVDET

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 205 - 218, 02.07.2019

Mürsel Tekin

Öz

XIX. yüzyılın
ilk yarısında A.Comte tarafından sistemleştirilen pozitivizm akımı, deneye ve
gözleme dayalı bilginin, tek geçerli bilgi türü olacağı varsayımından yola
çıkan bir düşünce sistemidir. Pozitivizmi hazırlayan nedenlerin başında Fransız
İhtilali ve aydınlanma düşüncesi yer almaktadır. Pozitivizmin Osmanlı
düşüncesine girişi, devletin en buhranlı dönemini yaşadığı XIX. Yüzyıla denk
gelir. Islahat hareketlerinin hız kazandığı, buna bağlı olarak batıcılık
düşüncesinin iyiden iyiye hissedildiği bu yüzyılda, batı kaynaklı düşünce
akımları da Osmanlı düşüncesinde kendilerine yer bulmaya başlamışlardır.
Batılaşma çerçevesi içerisinde Fransa’ya gönderilen öğrenciler ve tercüme
eserler vasıtasıyla kendisini ortaya koyan pozitivizm, dönemin birçok
düşünürünü etkilemiştir. Pozitivizmden etkilenen düşünürlerden birisi olarak
Abdullah Cevdet, siyasi ve kültürel birçok alanda düşüncelerini bu doğrultuda
dile getirmiştir. Cevdet’in düşünceleri başta yaşadığı dönem olmak üzere,
kendisinden sonra da günümüze kadar ulaşmış ve pozitivist-materyalist cenahta
kendisine yer bulmuştur. Halifelik müessesesini bünyesinde barındıran bir
imparatorluk olarak Osmanlı’nın, pozitivist-materyalist görüşleri benimseme
eğiliminde çok da istekli bir eğilim sergilemediği düşünülmektedir. Tüm
eleştirilere ve kabullenememelere rağmen Abdullah Cevdet ve pozitivist
fikirleri son dönem Osmanlı düşüncesinde sağladığı fikri dinamizm sebebiyle,
düşünce dünyamız açısından olumlu bir etkiye sahip olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Pozitivizm, Osmanlı Düşüncesi, Abdullah Cevdet

Kaynakça

• AĞAOĞLU, S. (1998). Babamın Arkadaşları, İstanbul, İletişim Yayınları.BACON, F. (1999). Novum Organum, (Çev.) AKKAŞ, S. Ö., Ankara, Doruk Yayınları.BOLAY, S. H. (2008). Türkiye’de Ruhçu ve Maddeci Görüşün Mücadelesi, Ankara, Nobel Yayın Dağıtım.BOLAY, S. H. (2007). Türk Düşüncesinde Gezintiler, Ankara, Nobel Yayın Dağıtım.CEVDET, A. (2009). Fünun ve Felsefe Sanihaları, (Yayına Haz.) YANIK, N.-UTKU, A., Konya, Çizgi Kitabevi.CEVDET, A. (2008). İçtihad’ın İçtihadı, (Yayına Haz.) GÜNDÜZ, M., Ankara, Lotus Yayınevi.CEVİZCİ, A. (2013). 17. Yüzyıl Felsefesi, İstanbul, Say Yayınları.CEVİZCİ, A. (2010). Felsefe Sözlüğü, İstanbul, Paradigma Yayıncılık.COMTE, A. (2001). Pozitif Felsefe Kursları, (Çev.) ATAÇAY, E., İstanbul, Sosyal Yayınları.COMTE, A. (1986). Pozitivizm İlmihali, (Çev.) ERMAN, P., İstanbul, Milli Eğitim Basımevi.CORNFORTH, M. (2009). Pozitivizme ve Pragmatizme Karşı Felsefeyi Savunmak, (Çev.) OK, T., İstanbul, Evrensel Basın Yayın.DAVAL, R. (1968). Fransız Düşünce Tarihi, (Çev.) ANGIN, A., İstanbul, Bahar Matbaası.DESCARTES, R. (2000). Metot Üzerine Konuşma, (Çev.) MESUT, İ. E., Erzurum, Babil Yayınları.KARACA, N. (2008). Pozitivizmin Erken Cumhuriyet Dönemine Etkisi, Ankara, Anı Yayıncılık.KAYGI, A. (1992). Türk Düşüncesinde Çağdaşlaşma, Ankara, Gündoğan Yayınları.KORLAELÇİ, M. (2002). Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi, Ankara, Hece Yayınları.LEVİS, B. (2010). Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev.) BOĞAÇ, B. T., Ankara, Arkadaş Yayınevi.MERİÇ, C. (1998). Jurnal 1, İstanbul, İletişim Yayınları.ÖZBİLGEN, E. (1994). Pozitivizmin Kıskacında Türkiye, İstanbul, Ağaç Yayıncılık.ÖZÜGÜL, O. (1991). Pozitivizm Ya Da Mantık Olarak Felsefe, İstanbul, Us Yayıncılık.IŞIN, E. (1985). “Osmanlı Materyalizmi”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c.2, sf.363, İstanbul, İletişim Yayınları.URAL, Ş. (2006). Pozitivist Felsefe, İstanbul, Say Yayınları.ÜLKEN, H. Z. (2010). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul, Ülken Yayınları.VON ASTER, E. (2004). Fransız İhtilali’nin Siyasi ve Sosyal Fikirleri, (Çev.) ŞENEL, Ş., Ankara, Phoenix Yayınevi.WEBER, A. (1998). Felsefe Tarihi, (Çev.) ERALP, H. V., İstanbul, Sosyal Yayınları.