ÜREME ÇAĞINDAKİ KADINLARIN SERVİKS KANSERİNE YÖNELİK BİLGİ TUTUM VE DAVRANIŞLARIN SAĞLIK İNANÇ MODELİNE DAYALI İNCELENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 3, 314 - 321, 24.12.2024

Mehmet Ali Şen , Eda Yakıt Ak

Öz

Amaç: Bu çalışma, üreme çağındaki kadınların serviks kanserine yönelik bilgi, tutum ve davranışlarının Sağlık İnanç Modeli çerçevesinde değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda, kadınların serviks kanseri hakkındaki bilgi düzeylerinin ve erken tanı hizmetlerinden yararlanma durumlarının belirlenmesi hedeflenmiştir.
Gereç ve Yöntemler: Çalışma, Kasım 2023 tarihinde çevrimiçi anket yöntemi ile 18-49 yaş aralığındaki 334 kadın ile gerçekleştirilmiştir. Veriler, geçerliliği ve güvenilirliği kanıtlanmış Rahim Ağzı Kanseri ve Pap Smear Testi Sağlık İnanç Modeli Ölçeği ile toplanmıştır. Tanımlayıcı verilerin analizinde sayı, yüzde, ortalama, standart sapma ve lojistik regresyon analizi kullanıldı. İstatistiksel anlamlılık değeri 0.05 olarak alınmıştır.
Bulgular: Kadınların %51.5'inin serviks kanseri hakkında hiç bilgisinin olmadığı, %20.1'inin pap smear testini bildiği ve %80.2'sinin pap smear testi yaptırmadığı saptandı (p<0.05). Kadınların ölçeğin alt faktörlerinden duyarlılık (7.91±2.19), önemseme (23.61±5.10), sağlık motivasyonu (9.87±2.40) ve engel algısı (37.28±8.92) puanlarının orta düzeyde ve yarar algısı (32.74±5.00) alt faktörü puanlarının ise yüksek düzeyde olduğu saptandı. Ölçekten alınan ortalama puanların yaş, eğitim durumu, gelir durumu ve ilk çocuğu doğruma yaşı gibi faktörlerden etkilediği belirlendi (p<0.05). Yapılan lojistik regresyon analizinde serviks kanseri hakkında bilgi sahibi olmayı evli olmanın 5.198 kat, eğitim durumundaki artışın 1.741 kat, gelir durumundaki artışın 2.457 kat, serviks kanseri yakınlarının olmasının 5.005 kat ve jinekolojik muayene yaptırmış olmanın 1.438 kat artırabileceği saptandı (p<0.05).
Sonuç: Kadınların serviks kanseri hakkında yetersiz bilgiye sahip olmasının tarama hizmetlerinden yararlanmanın önünde ciddi bir engel olduğunu ortaya koymaktadır. Bu bulgular, toplum tabanlı eğitim programlarının geliştirilmesi gerektiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Servikal kanser, pap smear, risk faktörleri, sağlık inanç modeli

Investigation of Reproductive Age Women's Knowledge, Attitudes and Behaviors Towards Cervıcal Cancer Based on Health Belief Model

Öz

Objective: In this study we aimed to evaluate the knowledge, attitudes, and behaviors of reproductive-age women towards cervical cancer within the framework of the Health Belief Model, aiming to identify barriers and facilitators for effective screening practices.
Material and Methods: The study was conducted in November 2023 with 334 women aged 18-49 years by online survey method. The data were collected with a Data Collection Form and Cervical Cancer and Pap Smear Test Health Belief Model Scale which was validated and reliable .. Number, percentage, mean, standard deviation, and logistic regression analysis were used to analyze descriptive data. The statistical significance level was chosen as 0.05.
Results: The results revealed that 51.5% of the participants had no knowledge about cervical cancer, 20.1% were aware of the pap smear test, and 80.2% had not undergone a pap smear test It was found that women had medium-level scores for sensitivity (7.91±2.19), caring (23.61±5.10), health motivation (9.87±2.40), and barrier perception (37.28±8.92) sub-factors of the SIM Scale and high-level scores for benefit perception (32.74±5.00) sub-factor. It was determined that the mean scores obtained from the scale were affected by factors: Age, educational status, income status, and age at the first childbirth (p<0.05). Logistic regression statistical analysis showed that being married was linked to a 5.198-fold increase in knowledge about cervical cancer, higher educational qualifications were linked to a 1.741-fold increase, higher income status was linked to a 2.457-fold increase, having relatives with cervical cancer was linked to a 5.005-fold increase, and having gynecological examination was linked to a 1.438-fold increase in knowledge about cervical cancer (p<0.05).
Conclusion: Our findings indicate that the lack of awareness about cervical cancer among women poses a significant barrier to screening services. Community-based educational initiatives are essential to improve knowledge and uptake of cervical cancer screening among women of reproductive age.

Anahtar Kelimeler

Cervical cancer, pap smear, risk factors, health belief model

Kaynakça

• GLOBACAN. Accessed date/Erişim Tarihi: 15 Nisan 2024: https://gco.iarc.fr/today/data/factsheets/cancers/23-Cervix-uteri-fact-sheet.pdf
• Aldohaian AI, Alshammari SA, Arafah, DM. Using the Health Belief Model to assess beliefs and behaviors regarding cervical cancer screening among Saudi women: a cross-sectional observational study. BMC.2019;19(1):6
• Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı. Accessed date/Erişim Tarihi: 15 Nisan 2024: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/kanser-db/Dokumanlar/Istatistikler/Kanser_Rapor_2018.pdf
• Ferdous J, Khatun S, Ferdous NE, Sharmin F, Akhter L, Keya KA. Attitude and practice of cervical cancer screening among the female doctors of Bangabandhu sheikh Mujib Medical University. Bangladesh Med J. 2016;45:66–71.
• Fotedar V, Fotedar S, Thakur P, Sharma M, Sharma A. Awareness about cervical cancers among health workers in Shimla district, Himachal Pradesh, India. Int J Reprod Contrac Obstet Gynecol. 2017;6:4419–4423.
• Arslan HN, Oruc MA. Results from a cervical cancer screening program in Samsun, Turkey. BMC. 2022;22(1):331.
• World Health Organization (WHO). Accessed date/Erişim Tarihi: 18 Ağustos 2024: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/376492/9789240091658-eng.pdf?sequence=1
• T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Daire Başkanlığı. Accessed date/Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2024: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/kanser-db/Dokumanlar/Raporlar/Ulusal_Kanser_Kontrol_Plani_2013_2018.pdf
• Akalın A. Human Papilloma Virus (HPV) enfeksiyonu ve HPV aşısında güncel yaklaşımlar. Androl Bul. 2022;24:133−139.
• Gözüm S, Çapık C. Sağlık davranışlarının geliştirilmesinde bir rehber: Sağlık İnanç Modeli. DEÜHYOE. 2015;7(3):230-237.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). Accessed date/Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2024: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=The-Results-of-Address-Based-Population-Registration-System-2020-37210&dil=2
• Hacıhasanoğlu Aşılar R, Köseler S, Yıldırım A. Kadınların servikal kanser ve ''pap smear'' testine ilişkin bilgi, inanç ve davranışları. Turkiye Klinikleri J Nurs Sci. 2015;7(2):102-111.
• Champion VL. Instrument refinement for breast cancer screening behaviors. Nurs Res. 1993;42(3):139-143.
• Guvenc G, Akyuz A, Açikel CH. Health Belief Model Scale for Cervical Cancer and Pap Smear Test: psychometric testing. J Adv Nurs. 2011;67(2):428-437.
• United Kingdom National Health Service (NHS). Accessed date/Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2024: https://www.nhs.uk/conditions/cervical-cancer/
• Polat A, Kalkım A. Sağlık inanç modeli bileşenleri ile kadınların serviks kanseri ve pap smear tarama testi bilgilerinin ve tarama testi davranışlarının incelenmesi. IDUHeS. 2023;6(1):149-159.
• Kazankaya F, Er Güneri S, Ertem G. Kadınların pap smear testi yaptırma durumlarının sağlık inanç modeli yaklaşımı ile değerlendirilmesi. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi. 2023; 8(1):137-144.
• Chou PC, Chen HC, Yeh CL, Hsu LC, Lo YH. Improving the pap smear screening rate for cervical cancer in a health management center: a quality ımprovement program. Hu li za zhi The Journal of Nursing. 2023;70(4):77–86.
• Aygun O, Gokdemir O, Bulut U, Yaprak S, Ozcakar N. Evaluation of women’s beliefs about pap smear screening using the health belief model scale. J Ist Faculty Med. 2020;83(4) :421-426.
• Ceki L, Ozdemir A. Assessment of undergoing a pap smear screening test and knowledge levels of women aged 21-65 years based on the health belief model: A Cross-sectional study. Turkiye Klinikleri J Nurs Sci. 2021;13(4):858-868.
• Çınar IO, Kara E. Evaluation of awareness of cervical cancer and pap spear test of working women by health belief model. Bezmialem Sci. 2020;8(2):113-119.
• Dsouza JP, Van Den Broucke S, Pattanshetty S, Dhoore W. Exploring the barriers to cervical cancer screening through the lens of ımplementers and beneficiaries of the national screening program: a multi-contextual study. APJCP. 2020;21(8):2209–2215.
• Uludağ G, Gamsızkan Z, Sungur MA. Kadınların serviks kanseri ve taraması ile ilgili sağlık inançlarının değerlendirilmesi. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 2020;10(3):357-362.