Bilgi Depolarından Topluluk Merkezlerine: Kütüphanelerin Dönüşümü ve Toplum Odaklı Yenilikler

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 1, 109 - 127, 23.01.2025

Ali Kavak

https://doi.org/10.59116/lamre.1588370

Öz

Bu çalışmada, kütüphanelerin bilgi depolarından toplumsal merkezlere dönüşüm süreci ele alınmaktadır. Dijitalleşme, toplum odaklı hizmet anlayışı ve yenilikçi mekânların kütüphaneler üzerindeki etkileri, literatürden derlenen veriler kapsamında incelenmiştir. Çalışmada, dijital teknolojilerin kütüphane hizmetlerini zenginleştirerek kullanıcı deneyimlerini nasıl dönüştürdüğü, bilgiye erişimi demokratikleştirme sürecine olan katkıları ve özellikle dezavantajlı gruplar için erişilebilirliğin nasıl artırılabileceği tartışılmıştır. Ayrıca, “üçüncü mekân” kavramı çerçevesinde kütüphanelerin bireylerin sosyal, kültürel ve entelektüel ihtiyaçlarına yönelik sunduğu yenilikçi çözümler değerlendirilmiş; makerspace ve dijital üretim laboratuvarları gibi alanların kullanıcıların bilgi üretimine katılımı üzerindeki etkileri vurgulanmıştır. Toplum odaklı kütüphane hizmetleriyle birlikte, yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluşlarıyla yapılan iş birliklerinin toplumsal eşitlik ve sosyal dayanışmaya olan katkıları da ele alınmıştır. Çalışmada derlenen bilgiler, kütüphanelerin geleneksel rollerinin ötesine geçerek bilgiye erişim, sosyal etkileşim ve kültürel mirasın korunması gibi alanlarda çok yönlü yaşam merkezleri haline gelmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, kütüphanelerin hem dijitalleşme sürecine adaptasyonu hem de fiziksel alan tasarımlarındaki dönüşüm stratejileri için somut öneriler sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kütüphanelerin dijital dönüşümü, toplum odaklı hizmetler, üçüncü mekân, yenilikçi kütüphane tasarımı, dijital erişim ve eşitlik

From Information Repositories to Community Centers: Transforming Libraries and Community-Driven Innovations

Öz

This study examines the transformation of libraries from information repositories to community centres. The effects of digitalisation, community-oriented service approach and innovative spaces on libraries are examined within the scope of data compiled from the literature. The study discusses how digital technologies transform user experiences by enriching library services, their contribution to the process of democratising access to information, and how accessibility can be increased, especially for disadvantaged groups. In addition, within the framework of the ‘third space’ concept, innovative solutions offered by libraries for the social, cultural and intellectual needs of individuals are evaluated, and the effects of spaces such as makerspaces and digital production laboratories on users' participation in knowledge production are emphasised. In addition to community-oriented library services, the contributions of cooperation with local governments and non-governmental organisations to social equality and social solidarity are also discussed. The information gathered in the study reveals that libraries should go beyond their traditional roles and become multifaceted life centres in areas such as access to information, social interaction and preservation of cultural heritage. In this context, concrete recommendations are offered for both the adaptation of libraries to the digitalisation process and transformation strategies in physical space design.

Anahtar Kelimeler

Digital transformation of libraries, community-oriented services, third space, innovative library design, digital access and equity

Kaynakça

• Alaca, E. (2019). Halk kütüphaneleri: Geçmişten geleceğe yönelimler ve yeni roller. Türk Kütüphaneciliği, 33(1), 71-81. https://dergipark.org.tr/en/pub/tk/issue/45335/568042
• Altay, A. (2018). Bilgi Toplumu’na geçiş sürecinde kütüphaneleri yeniden düşünmek ve tasarlamak. Uluslararası Sosyal Bilimlerde Yeni Yaklaşımlar ve Eğilimle Kongresi Tam Metin bildiri Kitabı içinde (ss. 1- 13). Kocaeli Üniversitesi yayınları.
• Bailin, K. (2011). Changes in academic library space: A case study at the University of New South Wales. Australian Academic & Research Libraries, 42(4), 342-359. https://doi.org/10.1080/00048623.2011.10722245
• Barniskis, S. C. (2023). Serious and casual leisure in public library makerspaces: The two-audience conundrum and research agenda. Library & Information Science Research, 45(2), 101241. https://doi.org/10.1016/j.lisr.2023.101241
• Baryshev, R. A., Tsvetochkina, I. A., Babina, O. I., Kasyanchuk, E. N. ve Manushkina, M. M. (2020). Transformation of university libraries during the digital era Journal of the Siberian Federal University Humanities, 13(7), 1073-1089. https://cyberleninka.ru/article/n/transformation-of-university-libraries-during-the-digital-era
• Bayter, M. ve Yıldırım, K. (2023). Dijital kütüphaneler ve sosyal medyanın sentezi: Bilgi paylaşımında yenilikçi güç. Library Archive and Museum Research Journal, 4(2), 185-200. https://doi.org/10.59116/lamre.1328838
• Bilandzic, M. ve Foth, M. (2013). Libraries as coworking spaces: Understanding user motivations and perceived barriers to social learning. Library hi tech, 31(2), 254-273. https://doi.org/10.1108/07378831311329040
• Breen, M., Waters, J., & O’Shea, L. (2023). Taking a lead on digital literacy for students—A case study from the library at the University of Limerick. New Review of Academic Librarianship, 29(1), 11-32. https://doi.org/10.1080/13614533.2022.2039243
• Calhoun, K. (2014). Exploring digital libraries: foundations, practice, prospects. Facet Publishing.
• Chan, D. L. ve Spodick, E. F. (2015). Transforming libraries from physical to virtual. D. Baker ve W. Evans (Eds), Digital Information Strategies: From Applications and Content to Libraries and People içinde (ss. 103-129). Chandos Puplishing.
• Chapman, A., Kelly, B., Nevile, L. ve Heath, A. (2006). Personalization and accessibility: integration of library and web approaches. L. Carr, D. De Roure, A. Iyengar (Eds), Proceedings of the 15th international conference on World Wide Web içinde (ss. 871-872). Association for Computing Machinery. https://doi.org/10.1145/1135777.1135920
• Chowdhury, G., Poulter, A. ve McMenemy, D. (2006). Public Library 2.0: Towards a new mission for public libraries as a “network of community knowledge”. Online Information Review, 30(4), 454-460. https://doi.org/10.1108/14684520610686328
• Curry, R. (2017). Makerspaces: a beneficial new service for academic libraries? Library review, 66(4/5), 201-212. https://doi.org/10.1108/LR-09-2016-0081
• Curry, R. (2023). Insights from a cultural-historical HE library makerspace case study on the potential for academic libraries to lead on supporting ethical-making underpinned by ‘Critical Material Literacy’. Journal of Librarianship and Information Science 55(3). 763-781. https://doi.org/10.1177/09610006221104796
• Danchikov, E. A., Prodanova, N. A., Kovalenko, Y. N. ve Bondarenko, T. G. (2021). Using different approaches to organizing distance learning during the COVID-19 pandemic: opportunities and disadvantages. Linguistics and Culture Review, 5(S1), 587-595. https://doi.org/10.21744/lingcure.v5nS1.1444
• Demir, G. (2017). Oldenburg’un üçüncü mekân paradigması bağlamında kütüphane mekânının sorgulanması. Bilgi Dünyası, 18(2), 195-223. https://doi.org/10.15612/BD.2017.628
• Demir, G. ve Güneş, A. Kültürel boyutu ile “makerspace” yapılanmaları: Kütüphanelerin rolü. NOSYON: Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi, (6), 52-71. https://dergipark.org.tr/en/pub/nosyon/issue/59192/809492
• Goulding, A. (2016). Public libraries in the 21st century: Defining services and debating the future. Londra: Routledge.
• Grodecki, K. ve Goulding, A. (2023, March). Digital Experiences in Physical Spaces: Virtual Reality and Public Libraries in Aotearoa New Zealand. I. Sserwanga, A. Goulding, H. Moulaison-Sandy, J.T. Du, A. L.Soares, V. Hessami ve R. D. Frank (Eds), International Conference on Information içinde (ss. 157-170). Cham: Springer Nature Switzerland. https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-031-28032-0_13
• Gröschel, C., Dalsgaard, P., Klokmose, C. N., Korsgaard, H., Eriksson, E., Bats, R., Tabard, A., Ducros, A. ve Serholt, S. E. (2018). PARTICIPATE: Capturing knowledge in public library activities. Extended Abstracts of the 2018 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems içinde (ss. 1-6). Association for Computing Machinery. https://dl.acm.org/doi/abs/10.1145/3170427.3188605
• Gurajena, C., Mbunge, E. ve Fashoto, S. (2021). Teaching and learning in the new normal: Opportunities and challenges of distance learning amid COVID-19 pandemic. Available at SSRN 3765509. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3765509
• Güneş, A. (2017). Yaratıcı kütüphane hizmetleri: Yaratıcı mekanlar (makerspace). Ö. Külcü (Ed.) Kamusal Alan Olarak Bilgi Merkezleri ve Yenilikçi Yaklaşımlar içinde (ss. 99-126). İstanbul: Hiperyayın
• Güneş, A. ve Canatar, M. (2020). Halk kütüphanelerinde bebek kullanıcılara yönelik hizmetler. Bilgi ve Belge Araştırmaları, (13), 55-80. https://doi.org/10.26650/bba.2020.13.03
• Houston, C. R. (2021). Makerspaces your School Library: Consider the possibilities! IASL Conference Proceedings (Bali, Indonesia): Enhancing Students' Life Skills through the School Library, Bali, Indonesia, 2013. https://doi.org/10.29173/iasl7841
• Huvila, I., Holmberg, K., Kronqvist-Berg, M., Nivakoski, O. ve Widén, G. (2013). What is librarian 2.0? New competencies and roles of librarians in the web 2.0 environment. Journal of Librarianship and Information Science, 45(4), 298-306. https://eric.ed.gov/?id=EJ1034848
• Inciso, A. A. C. (2021). Higher education during COVID-19 pandemic: Distance education and online learning. International Journal of Research Publications, 70(1), 60-65.
• Jinendran J. S. ve Kumar B. P. (2023). Visualizing the academic library of the future based on collections, spaces, technologies, and services. International Journal of Information Science and Management (IJISM), 21(1), 219-243. https://doi.org/10.22034/ijism.2023.700794
• Jochumsen, H., Julsrud, T. E., Mia, M., Solum, E. E. E. B., Guillen-Royo, M., Førde, A. ve Bakkevoll, S. E. (2023). UPSCALE: Upscaling sustainable collaborative consumption using public libraries. Nordic Journal of Library and Information Studies, 4(1), 94-105. https://doi.org/10.7146/njlis.v4i1.138194
• Johnson, C. A. (2010). Do public libraries contribute to social capital?: A preliminary investigation into the relationship. Library & information science research 32(2), 47-155. https://doi.org/10.1016/j.lisr.2009.12.006 Karasar, N. (1999). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar. İlkeler, Teknikler, Ankara: Nobel Yayınevi.
• Kari, K. (2020). Digital transformation of information and its impact on libraries. World Journal of Innovative Research (WJIR), 9(1), 26-30. https://www.wjir.org/download_data/WJIR0901033.pdf
• Kavak, A. (2023). Toplum 5.0 Perspektifinde kütüphane 5.0: Teknoloji ve insan merkezli yeni nesil kütüphane hizmetleri. Bilgi Yönetimi, 6(2), 280-309. https://doi.org/10.33721/by.1343297
• Klinenberg, E. (2018). Palaces for the people: How social infrastructure can help fight inequality, polarization, and the decline of civic life. Crown.
• Kocadere, S. A. ve Baş, Ö. G. D. T. (2017). Kütüphanelerde oyunlaştırma: Örnekler ve öneriler. Ö. Külcü (Ed.) Kamusal Alan Olarak Bilgi Merkezleri ve Yenilikçi Yaklaşımlar içinde (ss. 127 -154). İstanbul: Hiperyayın.
• Leguina, A., Mihelj, S. ve Downey, J. (2021). Public libraries as reserves of cultural and digital capital: Addressing inequality through digitalization. Library & Information Science Research, 43(3), 101103. https://doi.org/10.1016/j.lisr.2021.101103
• Lischer-Katz, Z. ve Cook, M. (2022). Virtual reality and the academic library of the future. Transactions of the American Philosophical Society, 110(3), 185-210. https://www.jstor.org/stable/45420507
• Mann, L. (2018). Making a place for makerspaces in information literacy. Reference & User Services Quarterly, 58(2), 82-86. https://www.jstor.org/stable/26588782
• Moorefield-Lang, H. M. (2014). Makers in the library: case studies of 3D printers and maker spaces in library settings. Library Hi Tech, 32(4), 583-593. https://doi.org/10.1108/LHT-06-2014-0056
• Moyo, L. M. (2004). Electronic libraries and the emergence of new service paradigms. The Electronic Library, 22(3), 220-230. https://doi.org/10.1108/02640470410541615
• Murray, S. (2009). The library: An illustrated history. New York: Skyhorse Publishing.
• Nagle, S. B. (2021). Maker services in academic libraries: A review of case studies. New Review of Academic Librarianship, 27(2), 184-200. https://doi.org/10.1080/13614533.2020.1749093
• Noh, Y. (2015). Imagining library 4.0: Creating a model for future libraries. The Journal of Academic Librarianship, 41(6), 786-797. https://doi.org/10.1016/j.acalib.2015.08.020
• Odabaş, H. ve Akkaya, M. A. (2020). Bilgi merkezlerinde mekân değişen beklentiler ve mimari anlayış ışığında yönelimler. İstanbul: Hiperlink.
• Odabaş, H. ve Donbay, U. (2022). Samsun’da kitap kafelerin ürün pazarlama stratejilerinde iç mekân tasarımı ve estetiğin etkisi. Bilgi Dünyası, 23(2), 141-172. https://doi.org/10.15612/BD.2022.695
• Odabaş, H., Akkaya, M. A. ve Polat, C. (2020). Kent kültürü ve yaşamında yenilikçi kütüphaneler ve kütüphane hizmetleri. Arşiv Dünyası, 7(1), 26-44. https://dergipark.org.tr/en/pub/ad/issue/55174/741500
• Oldenburg, R. (1999). The great good place: Cafes, coffee shops, bookstores, bars, hair salons, and other hangouts at the heart of a community. Da Capo Press.
• Roncevic, M. (2013). E-book Platforms for Libraries (Vol. 49, No. 3). American Library Association. Rukancı, F. ve Anameriç, H. (2004). Bilgi Toplumu ve Toplumun Bilgilenmesinde Kütüphanelerin Rolü. S. Arslantekin ve F. Özdemirci (Yay. Haz.). Kütüphaneciliğin Destanı Uluslararası Sempozyumu Bildiriler içinde (s. 330-338). Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü.
• Savaya, R. ve Gardner, F. (2012). Critical reflection to identify gaps between espoused theory and theory-in-use. Social work, 57(2), 145-154. https://academic.oup.com/sw/article-abstract/57/2/145/1938438
• Seal, R. A. (2015). Library spaces in the 21st century: Meeting the challenges of user needs for information, technology, and expertise. Library Management, 36(8/9), 558-569. https://doi.org/10.1108/LM-11-2014-0136
• Sivri, E. (2023). Kütüphanelerde yapay zekânın geleceği: Farklı alanlardaki potansiyel uygulamalar ve yeni kullanım alanları oluşturma. Library Archive and Museum Research Journal, 4(2), 175-184. https://doi.org/10.59116/lamre.1299783
• Stooke, R. ve McKenzie, P. J. (2009). Leisure and work in library and community programs for very young children. Library Trends, 57(4), 657-675. https://muse.jhu.edu/article/269283
• Suen, R. L. T., Chiu, D. K. ve Tang, J. K. (2020). Virtual reality services in academic libraries: deployment experience in Hong Kong. The Electronic Library, 38(4), 843-858. https://doi.org/10.1108/EL-05-2020-0116
• Tikkinen, S. ve Korkeamäki, R. L. (2023). The paradox of collaboration in the partnership between primary schools and public libraries. Educational Studies, 49(5), 730-748. https://doi.org/10.1080/03055698.2021.1884048
• Toplu, M. (2010). Kil tabletlerden elektronik yayıncılığa kütüphanecilik felsefesinin gelişimi ve dönüşümü. Türk Kütüphaneciliği, 24(4), 644-684. https://dergipark.org.tr/en/pub/tk/issue/48858/622485
• Tuğlu Karslı, U., Özker, S. (2021). Kütüphaneden öğrenme merkezine: Bilgi çağında dönüşümü kütüphane mekânları üzerinden okumak. IDA: International Design and Art Journal, 3(2), 272-283.
• Ugwuanyi, C. F., Okwor, R. N. ve Ezeji, E. C. (2011). Library space and place: Nature, use and impact on academic library. International Journal of Library and Information Science, 3(5), 92-97. https://www.academia.edu/download/30523515/ugwuanyi_et_al.pdf
• Vasileiou, M., Rowley, J. ve Hartley, R. (2012). The e-book management framework: The management of e-books in academic libraries and its challenges. Library & information science research, 34(4), 282-291. https://doi.org/10.1016/j.lisr.2012.06.005
• Ward, S. M. ve Richardson, R. A. (2016). Use and cost analysis of e-books: Patron-driven acquisitions plan vs. librarian-selected titles. S. M. Ward, R. S. Freeman ve J. M. Nixon (ed.). Academic E-Books Publishers, Librarians, and Esers içinde (ss. 127-144). Academic E-Books.
• Wheeler, T. R., Delgado, D., Albert, P. J., Ben Maamar, S. ve Oxley, P. R. (2022). Transforming and extending library services by embracing technology and collaborations: A case study. Health Information & Libraries Journal, 39(3), 294-298. https://doi.org/10.1111/hir.12439
• Wiegand, W. A. (2015). Part of our lives: A people's history of the American public library. UK: Oxford University Press.
• Wiegand, W. A. ve Davis, D. G. (1994). Encyclopedia of library history. Londra: Routledge.
• Yalçınkaya, B. (2022). Çocuk kütüphanelerinin teknoloji odaklı gelişimi: kütüphanelerde video oyunu oynayabilir miyiz? 3. Uluslararası Çocuk Kütüphaneleri Sempozyumu, Gaziantep, Türkiye, 26 - 29 Mayıs.
• Yavuz, C. (2021). Kütüphane tasarımında yenilikçi mekânlar: yaratıcı alanlar olarak makerspace hareketinin incelenmesi. International Journal of Social and Humanities Sciences, 4(2), 63-86. https://dergipark.org.tr/en/pub/ijshs/issue/57028/809477
• Yılmaz, A., Kaptan, N. ve Ünlü, A. U. (2021). Ankara’daki halk kütüphanesi çocuk bölümleri ve çocuk kütüphanelerinin bina, güvenlik donanımı ve malzeme niteliklerinin incelenmesi. Türk Kütüphaneciliği, 35(3), 410-435. https://doi.org/10.24146/tk.931520
• Young, R. (2012). More than just books: The role of public libraries in building community and promoting civic engagement. National civic review, 101(4), 30-33. http://www.wiley.com