Okuma Kültürünün İnşası: Evdeki Erken Okuryazarlık Ortamı ve Ebeveynlerin Kütüphane Tutumları (Çankaya İlçesi Örneği)

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 76 - 108, 31.08.2025

Özlem Tok , Mehmet Canatar

Öz

Erken çocukluk dönemi, 0-8 yaş aralığındaki çocuklar için yaşamın en kritik ve gelişimin en hızlı gerçekleştiği evredir. Bu araştırmanın amacı, 3–6 yaş aralığında çocuğu olan ebeveynlerin ev ortamında gerçekleştirdikleri okuryazarlık etkinlikleri ve kütüphane kullanımına yönelik tutumlarının, çocukların okuma kültürü kazanımı üzerindeki etkilerini incelemektir. Nicel araştırma yöntemlerinden tarama modeli kullanılarak yürütülen bu çalışmada, veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından geliştirilen “Evde Erken Okuryazarlık ve Kütüphane Algısı Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini, Ankara’nın Çankaya İlçesinde ikamet eden 389 ebeveyn oluşturmuştur. Elde edilen veriler betimsel istatistiklerle analiz edilmiştir. Araştırma bulguları, ebeveynlerin ev ortamında hikâye okuma, şarkı söyleme, dil oyunları oynama ve etkileşimli kitap okuma gibi okuryazarlık etkinliklerine sıklıkla yer verdiklerini ortaya koymuştur. Bunun yanı sıra, çocukların kitaplara karşı olumlu tutum geliştirdikleri ve okuma kültürünü destekleyici davranışlar sergiledikleri gözlemlenmiştir. Ebeveynlerin kütüphane kullanımına yönelik tutumları ise genel olarak olumlu olmakla birlikte, bazı ailelerde erişim ve farkındalık eksiklikleri dikkati çekmiştir. Sonuç olarak, ev ortamında gerçekleştirilen erken okuryazarlık etkinliklerinin ve ebeveynin kütüphane kullanımına yönelik tutumunun, çocukların okuma kültürü kazanımı üzerinde önemli bir etkisi olduğu belirlenmiştir. Araştırma bulguları doğrultusunda, erken çocukluk döneminde ebeveyn desteğini güçlendirecek eğitim programlarının geliştirilmesi ve kütüphane hizmetlerinin ailelere daha erişilebilir hâle getirilmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Erken okuryazarlık , okuma kültürü , çocuk kütüphaneleri , ebeveyn tutumu , etkileşimli kitap okuma.

Etik Beyan

Bu araştırmanın yapılabilmesi için İstanbul Üniversitesi Etik Kurulu tarafından 22,05.2023 tarihinde 1772942 karar sayılı etik kurul onayı alınmıştır.

Constructing a Reading Culture: The Home Literacy Environment and Parental Attitudes Toward Library Use (The Case of Çankaya District)

Öz

Early childhood, encompassing the ages of 0 to 8, represents the most critical period of life in which development occurs most rapidly. The aim of this study is to examine the impact of parents’ home-based literacy activities and their attitudes toward library use on the development of reading culture among children aged 3 to 6. This research was conducted using a quantitative survey design. As a data collection tool, the “Home-Based Early Literacy and Library Perception Scale” was developed by the researcher. The sample consisted of 389 parents residing in the Çankaya district of Ankara. The data obtained were analyzed through descriptive statistical methods. The findings indicate that parents frequently engage in literacy activities at home, such as storytelling, singing songs, playing language games, and interactive book reading. Additionally, it was observed that children developed positive attitudes toward books and exhibited behaviors supportive of a reading culture. While parents generally displayed positive attitudes toward library use, issues related to accessibility and awareness were noted in some families. In conclusion, both home-based early literacy activities and parental attitudes toward library use were found to have a significant impact on the development of children's reading culture. Based on these findings, it is recommended that educational programs be developed to strengthen parental support in early childhood and that library services be made more accessible to families.

Anahtar Kelimeler

Early literacy , reading culture , children , parental attitude , interactive book reading.

Kaynakça

• Abu-Rabia, S. ve Yaari, I. (2012). Parent’s attitudes and behavior, the learning environment, and their influence on children’s early reading achievement. Open Journal of Modern Linguistics, 2(4), 170–179. https://doi.org/10.4236/ojml.2012.24022
• Altun, D., Erden, F. T. ve Hartman, D. K. (2021). Preliterate young children’s reading attitudes: Connections to the home literacy environment and maternal factors. Early Childhood Education Journal, 50, 1–12. https://doi.org/10.1007/s10643-021-01177-2
• Altunbay, M., ve Üstten, A. (2020). İlköğretim öğrencilerinin kitaplık ve kütüphane kullanımı üzerine bir araştırma. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(3), 108–123. https://doi.org/10.16916/aded.746742
• Anggraini, N. (2021). Peranan Orang Tua Dalam Perkembangan Bahasa Anak Usia Dini. Metafora: Jurnal Pembelajaran Bahasa Dan Sastra, 7(1), 43–54. https://doi.org/10.30595/mtf.v7i1.9741
• Araujo, F. J. D., Damasceno, E., Da Silva, S., Melo Júnior, H. G., Oliveira, P. da S., Lima, J. J. S., Narciso, R. ve Sá, N. C. (2024). Learning spaces in informal education: Analysis of non-formal environments as catalysts for the learning process. Revista Contemporânea, 4(2), e3322. https://doi.org/10.56083/RCV4N2-029
• Arıcı, A. F. (2005). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin okuma durumları (beceri-ilgi alışkanlık-eğilim) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Aslan, D. (2024). Etkileşimli kitap okuma programının ebeveyn davranışları ve ebeveyn-çocuk etkileşimi üzerindeki etkileri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 12(2), 254–275. https://doi.org/10.16916/aded.1302614
• Aygün, H. E. (2021). İlkokul öğrencilerinin okuduğunu anlama becerisi ile okuma kaygısı arasındaki ilişkide okuma alışkanlığının aracı rolü. Millî Eğitim, 50(232), 299–318. https://doi.org/10.37669/milliegitim.746081
• Baeg, J. H., Choi, W., Lee, D. J. ve Lee, J. (2012). The impact of the public library on early reading achievement: Using the Early Childhood Longitudinal Study (ECLS) 1st grade student sample. Proceedings of the 12th ACM/IEEE-CS Joint Conference on Digital Libraries içinde (ss. 538–540). https://doi.org/10.1145/2132176.2132279
• Balcı, A. (2009). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin okuma alışkanlık ve ilgileri üzerine bir araştırma [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Bayis, S. (2010). 4, 5, 6 ve 7. sınıf ilköğretim öğrencilerinin okuma ve kütüphane kullanım alışkanlıklarının incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Berk, L. E. (2013). Bebekler ve çocuklar: Doğum öncesinden orta çocukluğa. Nobel Yayıncılık.
• Bus, A. G., Van Ijzendoorn, M. H. ve Pellegrini, A. D. (1995). Joint book reading makes for success in learning to read: A meta-analysis on intergenerational transmission of literacy. Review of Educational Research, 65(1), 1–21. https://doi.org/10.3102/00346543065001001
• Cevher, N. (2015). Ankara’daki halk kütüphanesi çocuk bölümlerinin çocukların okuma alışkanlığındaki rolü [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Chen, Q. (2024). The importance of home literacy environments in terms of children’s reading attitudes: A study of Chinese Grade 5 students. Journal of Education and Educational Research, 8(1), 144–151. https://doi.org/10.54097/fyfse108
• Comrey, A. L. ve Lee, H. B. (1992). A first course in factor analysis (2. bsk.). Lawrence Erlbaum Associates.
• Çetinkaya, S. Ç. (2004). Afyon merkezindeki ilköğretim 8. sınıf öğrencilerinin okuma alışkanlığı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Doiron, R. ve Asselin, M. (2011). Promoting a culture for reading in a diverse world. International Federation of Library Associations and Institutions, 37(2), 109–117. https://doi.org/10.1177/0340035211409847
• Er, S. ve Biçakçi, M. Y. (2020). Interactive story reading and language development in early years. M. Y. Biçakçi (Ed.), Handbook of Research on Prenatal, Postnatal, and Early Childhood Development içinde (ss. 345–367). IGI Global. https://doi.org/10.4018/978-1-7998-2952-2.ch019
• Erdoğan, N. I. (2016). Erken çocukluk döneminde çocuk-ebeveyn birlikte okuma etkinliklerinin incelenmesi. Kastamonu Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(3), 1071-1086. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kefdergi/issue/22607/241647
• Eskidemir Meral, S. ve Uçar Çabuk, F. (2023). Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Kütüphaneye İlişkin Görüşleri ve Deneyimleri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 12, 1052-1074. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1343108
• Fletcher, K. L. ve Reese, E. (2005). Picture book reading with young children: A conceptual framework. Developmental Review, 25(1), 64–103. https://doi.org/10.1016/j.dr.2004.08.009
• Genova, T., Gadzhakova, N. ve Eftimova, S. (2024). Parental approaches to reading to 0- to 7-year-old children: Choices, experiences and impact. Pedagogical Forum, Year Twelfth, 7–61. https://doi.org/10.15547/pf.2024.023
• Georgiou, G. K., Inoue, T. ve Parrila, R. (2021). Developmental relations between home literacy environment, reading interest, and reading skills: Evidence from a 3-year longitudinal study. Child Development, 92(5), 2053–2068. https://doi.org/10.1111/cdev.13589
• Gönen, M. S., Yıldız, E., Bilgen, Z. ve Türe-Köse, H. B. (2022). Okul öncesi dönem çocuğu olan ebeveynlerin okuryazarlık durumları: Karma yöntem çalışması. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 10(1), 32-59. https://doi.org/10.16916/aded.1003135
• Grover, V., Snow, C. E., Evans, L. ve Stromme, H. (2023). Overlooked advantages of interactive book reading in early childhood? A systematic review and research agenda. Acta Psychologica, 239, 103997. https://doi.org/10.1016/j.actpsy.2023.103997
• Güneş, F. (2017). Okuma gücü ve ilgisi. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 3(3), 119 – 128. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/366371
• Hanedar, R. T. (2011). 8. sınıf öğrencilerinin kitap okuma alışkanlıkları ve okuduğunu anlama becerileri üzerine bir araştırma [Yaımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Hsu, M.-C. ve Chen, C.-P. (2013). Analysis of motivation triggers in interactive digital reading for children. International Journal for Infonomics, 6(3), 669–675. https://doi.org/10.20533/iji.1742.4712.2013.0077
• İnan, D. D. (2005). İlköğretim I. kademe öğrencilerinin okuma alışkanlıklarının incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Jechura, J. B., Wooldridge, D. G., Bertelsen, C. D. ve Mayers, G. (2016). Exploration of early-childhood learning environments. The Delta Kappa Gamma Bulletin, 82(3), 9. https://www.proquest.com/openview/712ca7200529c4e317c0f1b24cfe713e/1?cbl=47978&pq-origsite=gscholar
• Johnsson-Smaragdi, U. ve Jönsson, A. (2007). Book reading in leisure time: Long-term changes in young peoples’ book reading habits. Scandinavian Journal of Educational Research, 50(5), 519–540. https://doi.org/10.1080/00313830600953600
• Kakırman Yıldız, A. (2016). Okul öncesi dönem çocuklarının okuma alışkanlığı kazanmasında rol model olarak aile. Mavi Atlas, 7, 95–112. https://doi.org/10.18795/ma.94919
• Karasar, N. (2007). Bilimsel araştırma yöntemi (17. bsk.). Nobel Yayın Dağıtım.
• Katrancı, M., ve Yetgin, A. (2019). Ebeveynlerin, çocukların okuma ve kütüphane kullanma alışkanlıkları ile çocuk kütüphanesine yönelik görüşleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(3), 1817–1839.
• Kaynar, İ. (2007). Ortaöğretim öğrencilerinin okuma alışkanlığı ve iletişim becerileri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yeditepe Üniversitesi.
• Keleş, Ö. (2006). İlköğretim 4. ve 5. sınıf öğrencilerinde kitap okuma alışkanlığının incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Kurulgan, M., ve Çekerol, A. (2008). Öğrencilerin okuma ve kütüphane kullanma alışkanlıkları üzerine bir araştırma. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 81–96. https://arastirmax.com/tr/system/files/dergiler/222/makaleler/8/2/arastirmax-ogrencilerin-okuma-kutuphane-kullanma-aliskanliklari-uzerine-bir-arastirma.pdf
• Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (2020). Bebek ve çocuk kütüphaneleri. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://kygm.ktb.gov.tr/TR-308336/bebek-ve-cocuk-kutuphaneleri.html
• Lee, M. ve Yeo, K. (2014). Influence of home literacy environment on children reading attitude. Journal of Education and Practice, 5(8), 119–138. https://www.iiste.org/Journals/index.php/JEP/article/download/11648/11991
• Lopez, M. E., Caspe, M., ve McWilliams, L. (2016). Public libraries: A vital space for family engagement. Harvard Family Research Project. https://www.ala.org/sites/default/files/2024-05/Public-Libraries-A-Vital-Space-for-Family-Engagement_HFRP-PLA_August-2-2016.pdf
• Majid, S. (2018). Leisure Reading Behaviour of Young Children in Singapore. Reading Horizons: A Journal of Literacy and Language Arts, 57 (2). Retrieved from https://scholarworks.wmich.edu/reading_horizons/vol57/iss2/5
• Malhi, P., Bharti, B. ve Sidhu, M. (2017). Reading achievement of Indian children: Role of home literacy environment. Journal of the Indian Academy of Applied Psychology, 43(1), 49. https://psycnet.apa.org/record/2017-10283-006
• Mol, S. E., ve Bus, A. G. (2011). To read or not to read: A meta-analysis of print exposure from infancy to early adulthood. Psychological Bulletin, 137(2), 267–296. https://doi.org/10.1037/a0021890
• Mustonen, R., Torppa, R. ve Stolt, S. (2024). Parental linguistic support in a home environment is associated with language development of preschool-aged children. Acta Paediatrica. https://doi.org/10.1111/apa.17257
• Neuman, S. B. ve Celano, D. (2011). Access to print in low-income and middle-income communities: An ecological study of four neighborhoods. Reading Research Quarterly, 36(1), 8–26. https://doi.org/10.1598/RRQ.36.1.1
• Neuman, S. B. ve Moland, N. (2016). Book deserts: The consequences of income segregation on children’s access to print. Urban Education, 54(1), 126–147. https://doi.org/10.1177/0042085916654525
• Oinam, A. C. ve Thoidingjam, P. (2019). Lifelong learning and library: A must know facts for learners. Journal of International Trends in Library and Learning, 2(2), 107–113. https://doi.org/10.20533/JITLL.2633.7681.2019.0016
• Öztürk, B. (2020). Okuma kültürü oluşturmada çocukların edebiyat çevresini genişletmeye yönelik uygulamalar: İngiltere örneği. Kastamonu Education Journal, 28(5), 2112-2124. doi: 10.24106/kefdergi.787822
• Öztürk, C. (2017). Araştırma yöntemleri ve proje hazırlama (4. bsk.). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Padlick-Field, K. (2011). The impact of the home environment on children’s attitudes towards literacy. http://reflectivepractitioner.pbworks.com/f/Padlick-FieldCapstone-Final.pdf
• Palupi, W., Hafidah, R. ve Karsono, K. (2019). Song and movement as media of early childhood language development. Early Childhood Education and Development Journal, 1(1), 12–19. https://doi.org/10.20961/ECEDJ.V1I1.33020
• Peixoto, C., Cadima, J. ve Leal, T. (2022). Mothers’ educational level and literacy beliefs: Associations with home literacy experiences. International Journal of Early Years Education, 30(2), 167–183. https://doi.org/10.1080/09669760.2022.2025580
• Persad, B. M. (2002). The effects of the linguistic experiences, reading habits, involvement between Latino parents and their student children, and native language use in the home on academic performance through high school [Yayımlanmamış doktora tezi]. Alliant International University.
• Prasetyaningtyas, H., Nurhattati, N. ve Kamaludin, K. (2024). Systematic Literature Review: Peran Kepala Sekolah dalam Membangun Budaya Baca melalui Gerakan Literasi di Sekolah. Journal on Education, 7(2), 8891–8897. https://doi.org/10.31004/joe.v7i2.7782
• Ratka-Pauler, A., Birnbaum, L. ve Kroner, S. (2024). The role of parents’ beliefs regarding their children’s literacy acquisition. Frontiers in Education, 9. https://doi.org/10.3389/feduc.2024.1330091
• Redig, J. (2018). Does daily exposure through the use of nursery rhymes better support students’ phonological awareness skill development? https://nwcommons.nwciowa.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1095&context=education_masters
• Reese, E., ve Cox, A. (1999). Quality of adult book reading affects children’s emergent literacy. Developmental Psychology, 35(1), 20–33. https://doi.org/10.1037/0012-1649.35.1.20
• Reese, E., Leyva, D., Sparks, A. ve Grolnick, W. (2010). Maternal elaborative reminiscing increases low-income children's narrative skills relative to dialogic reading. Early Education and Development, 21(3), 318–342. https://doi.org/10.1080/10409289.2010.481552
• Schauble, L., Beane, D. B., Coates, G. D., Martin, L. M. W. ve Sterling, P. V. (2013). Outside the classroom walls: Learning in informal environments. Learning in informal environments içinde (ss. 17–36). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203053515-7
• Semmel, M. L. (2010). The LSIE report and IMLS: Supporting learning in the informal environments of museums and libraries. Curator: The Museum Journal, 53(2), 155–162. https://doi.org/10.1111/j.2151-6952.2010.00016.x
• Senechal, M. ve LeFevre, J. (2002). Parental involvement in the development of children’s reading skill: A five-year longitudinal study. Child Development, 73(2), 445–460. https://doi.org/10.1111/1467-8624.00417
• Shin, H. Y. ve Kim, M. S. (2008). Parents’ attitudes towards emergent literacy, home literacy activity and children’s vocabulary, concepts about print in low-income families. Korean Journal of Child Studies, 29(4), 199–212. http://www.koreascience.or.kr/article/ArticleFullRecord.jsp?cn=ODHHBP_2008_v29n4_199
• Sturges, M., Bhamani, S. ve Hasnain, A. (2023). Exploring Parental Attitude and Practices towards Story Book Reading. JECCE, 5(2). https://doi.org/10.30971/jecce.v5i2.418
• Sulzby, E. (1985). Children's emergent reading of favorite storybooks: A developmental study. Reading Research Quarterly, 20(4), 458–481. https://www.jstor.org/stable/747854
• Suna, Ç. (2006). İlköğretim öğrencilerinin okuma ilgi ve alışkanlıklarının analitik olarak incelenmesi ve değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Sur, E. (2022). Okuduğunu anlama becerisini etkileyen çeşitli değişkenler: Bir meta analiz çalışması. Millî Eğitim, 51(233), 301–322. https://doi.org/10.37669/milliegitim.941696
• Şahin, A., İşcan, A. ve Maden, S. (2009). İlköğretim öğrencilerinin okul kütüphaneleri ve sınıf kitaplıklarını kullanma durumları (Erzurum ili örneği). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(2), 183–196.
• Şeref, İ. ve Şahin, A. (2022). Okuma kültürü edindirme sürecine yönelik bir eylem araştırması. Türk Kütüphaneciliği, 36(1), 120–137. https://doi.org/10.24146/tk.1035151
• Thomas, N., Leybaert, J. ve Colin, C. (2021). Improving parent–child interactions through interactive reading workshops. European Review of Applied Psychology, 71(4), 100669. https://doi.org/10.1016/J.ERAP.2021.100669
• Tinti, F. (2018). La musica e lo sviluppo linguistico in età prescolare. International Journal of Developmental and Educational Psychology. Revista INFAD de Psicología, 4(1), 311–320. https://doi.org/10.17060/IJODAEP.2018.N1.V4.1147
• Tok, Ö. ve Canatar, M. (2023). Evde erken okuryazarlık ve kütüphane algıları ölçeğinin ön analiz uygulamasının geçerlik ve güvenirlik çalışması. Bilgi ve Belge Araştırmaları, 19, 41-72. https://doi.org/10.26650/bba.2023.19.1290351
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2022). İlçe düzeyinde sosyoekonomik gelişmişlik göstergeleri: Ankara ili, Çankaya ilçesi verileri. https://data.tuik.gov.tr/
• Ungan, S. (2008). Okuma alışkanlığımızın kültürel altyapısı. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 218–228.
• Velandia, N. A. (2014). La lectura conjunta y la interacción entre adultos y niños de 3–5 años. Panorama, 8(14), 34–46. https://doi.org/10.15765/PNRM.V8I14.503
• Vrinda, R., Baiju, A. ve Rajendran, D. (2022). Parental perspectives on shared reading practices at home. Journal of the Indian Speech & Hearing Association, 36(1), 7–13. https://doi.org/10.4103/jisha.jisha_3_22
• Wang, M. (2023). The impact of parent-child reading on children’s language development. Frontiers in Humanities and Social Sciences, 3(10), 81-87. https://doi.org/10.54691/fhss.v3i10.5687
• Wasik, B. A. ve Bond, M. A. (2001). Beyond the pages of a book: Interactive book reading and language development in preschool classrooms. Journal of Educational Psychology, 93(2), 243–250. https://doi.org/10.1037/0022-0663.93.2.243
• Whitehurst, G. J. ve Lonigan, C. J. (1998). Child development and emergent literacy. Child Development, 69(3), 848–872. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.1998.tb06247.x
• Wu, Q. ve Hindman, A. H. (2025). The relations between parents’ beliefs, parents’ home reading practices, and their children’s literacy development in kindergarten. Child & Youth Care Forum, 54, 187-205. https://doi.org/10.1007/s10566-024-09813-9
• Yalman, F. (2020). Kütüphanede Verilen 'Kitapların Eğlenceli Dünyası' Eğitim Programının Çocukların Erken Okuryazarlık Becerilerine Etkisinin İncelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Karabük Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karabük.
• Yavuzer, H. (1997). Ana, baba ve çocuk. Remzi Kitabevi.