YIKIM ESTETİĞİ BAĞLAMINDA GAUTIER, TANPINAR VE ORHAN PAMUK’TA YANGIN SEYRETME ZEVKİ

Yıl 2022, , 1931 - 1945, 31.07.2022

Derya Kılıçkaya

https://doi.org/10.20322/littera.1090480

Öz

Theophile Gautier 1852’de, Marsilya’dan bir vapura biner. Önce İzmir’i gezer, ardından İstanbul’a gelir. İstanbul’da kaldığı yetmiş gün boyunca üzerine yerli kıyafetler giymek ve şehrin ücra mahallelerinde gezmek suretiyle yerli hayatın tadına varır, insanların içine karışır. Onların zevk ve kültürünü deneyimler. Bu zevklerden biri de yangın seyretmedir. Ahmet Hamdi Tanpınar, Gautier’i okumuş ve özümsemiş bir aydın olmakla birlikte, iyi bir yangın seyircisidir. Buna dair ipuçlarını hem Beş Şehir’de hem de bazı kurmaca eserlerinde, paragraf aralarında vermiştir. Orhan Pamuk ise hem iyi bir Gautier hem de iyi bir Tanpınar okuyucusu olmasının yanı sıra, aynı zamanda yangın seyretmeyi kendine zevk edinmiş bir kimsedir. İstanbul Hatıralar ve Şehir adlı eserinin yanı sıra, Masumiyet Müzesi’nde de bu tuhaf zevke dair izlenim ve duygularını paylaşır. Bir insanın, yangın gibi bir felaketten zevk alması, onu izlerken mutlu olması, başta anlaşılacak bir şey değildir. Ancak çoğu insan, belki de nefsine uyarak yangın seyri sırasında, hayatın sıradan hâlinden uzaklaşıldığından ya da kendisine o anda bir zarar gelmemiş olmasının verdiği rahatlık ve güvence ile bu tip felaketlerden hoşlanır. Bunlardan, bir suçluluk duygusu eşliğinde estetik bir zevk de duyar. Güzel sanatlarda “yıkım estetiği” adı verilen bu estetik, dehşetin seyirlik bir imgeye dönüşmesinden başka bir şey değildir. Bu yazıda, önce yıkım estetiğinin ne olduğundan bahsedilerek bu üç yazardaki yangın seyretme zevkini anlamak için gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yıkım Estetği, Yangın, Seyir

Teşekkür

Bu makaleyi, 11 Nisan 2020’de 22 yaşında koronadan kaybettiğim İTÜ Uçak Mühendisliği son sınıf öğrencisi kardeşim Emircan Kılıçkaya’ya ithaf ediyorum.

Kaynakça

• Alpan, Aytek Soner (2021). “ ’Bir Felâket Olan Yangın Meğer Pek Hayırlı Bir Sabahın Aydınlığı imiş’: Tatavla Nasıl ‘Kurtuldu’?”, Toplum ve Bilim 158: 223-250.
• Aynur, Hatice (2020). “Tatavlalı Mahremî’nin Şehnâme’sinde Suriçi İstanbul’u”, YILLIK: Annual of Istanbul Studies 2: 143-150.
• Belenli, Tuğba (2020). “İstanbul Boğazı’nda Yaşanan En Büyük Çevre Felaketi: İndependenta-Evriali Çarpışması ve Etkileri (15 Kasım 1979)”, Turkish Studies – History 15 (2): 365-389.
• Erden, Burcu (2016). Yıkıntı ve Şiddet İmgelerinin Estetik Bağlamda Sanat Yapıtına Taşınması. Sanatta Yeterlik Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Erciyeş Tosun, Aslı (2021). “Fotoğraf ve Yıkım Estetiği: 11 Eylül 2001 İkiz Kuleler Saldırı Fotoğrafları Örneği”, ODÜSOBİAD 11(2): 629-646.
• Esin, Taylan (2018). “Felaketleri Yönetmek: Osmanlı Kent Yangınlarının Kullanımları (16-18. Yüzyıl)”, Kebikeç 45: 297-327.
• Gautier, Theophile (2018). İstanbul Dünyanın En Güzel Şehri. İstanbul: Profil Kitap.
• Kaplan, Mehmet (2002). Şiir Tahlilleri 2 Cumhuriyet Devri Türk Şiiri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kuzucu, Kemalettin (2009). “Osmanlı Döneminde Vefa Yangınları ve Semt Topoğrafyasına Etkileri”, Bir Semte Vefa, haz. N. Bilge Özel İmanov ve Yunus Uğur. İstanbul: Klasik Yay. 572-573.
• Namık Kemal (Tarihsiz). Cezmi Tarihe Müstenit Bir Hikâye. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özel, Mustafa (2021). Roman Diliyle Siyaset. İstanbul: Küre Yayınları.
• Pamuk, Orhan (2008). Masumiyet Müzesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pamuk, Orhan (2021). İstanbul Hatıralar ve Şehir. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Sakaoğlu, Necdet (1994). “Yangınlar-Osmanlı Dönemi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi C. 7. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yay. 428.
• Schild, Rivka Geron (2014). “19. Yüzyılda Kentsel Dönüşümün Meşruiyeti Olarak Yangın”, Doğu Batı Düşünce Dergisi 68: 128.
• Selçuk, Bahir vd. (hzl.) (2019). Şâir-i Mâder-zâd İsmâil Safâ Bütün Şiirleri. İstanbul: Hiperyayın.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1998). İki Ateş Arasında. İstanbul: İyi Şeyler Yayıncılık.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2017). Beş Şehir. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2017). Mahur Beste. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tarihte Bugün (1968). http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/152989/001526218006.pdf?sequence=2
• Teoman, Tamer (2006). 19. yy. Seyyahlarına Göre İstanbul’da İktisadi ve Sosyal Hayat. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.