ŞİTÂİYYE’NİN DESTAN TÜRÜNE YANSIMASI OLARAK AHMED KUDDÛSÎ DİVANI’NDA BİR KIŞ DESTANI

Yıl 2020, , 519 - 540, 31.08.2020

Hasan Kavruk , Ramazan Sarıçiçek

https://doi.org/10.20322/littera.752491

Öz

Kış mevsimi Klasik Türk şiirinde bahar kadar olmasa da en çok işlenen konulardandır. Özellikle teşbip bölümlerinde kış mevsiminin işlendiği kasidelere şitâiyye denilmektedir. Şairler zaman zaman kış mevsiminin zorlu şartlarından hareketle kalıplaşmış hayalî kış tasvirlerine müracaat etseler de bunlardan birçoğu gerçek yaşanan olayların ya kişinin iç âlemine yansıması ya da doğrudan tasviri niteliğindedir. Bu bölümlerde insanların kış karşısındaki acizliği, zayıflığı, çaresizliği dile getirilir. Bu yönüyle Klasik Türk şiiri aslında yaşadığımız gerçeklerin de tasvir edildiği bir sanat alanıdır.

Kış mevsiminin anlatılması sadece Klasik Türk şiirine mahsus değildir. Halk şairlerinin de mutasavvıf şairlerin de şiirlerinde zaman zaman bu konuları işledikleri görülmektedir. Bu durum bazen duyguların ifadesi için bir vesile olsa da, genellikle bir zaman tespiti ya da tarihî bir ana şahitlik etme manasını da taşımaktadır. Halk edebiyatında toplum zihninde önemli, derin, kalıcı izler bırakan olayların ele alındığı bu tarz şiirlere destan denilir. Malum olduğu üzere destanlar genellikle zaferden ziyade felaketleri ve bu felaketlerin getirdiği acıları, yoklukları, işkenceleri anlatır. Kendisi mutasavvıf bir şair olan Ahmed Kuddusî Hazretleri’nin Divanı’nda yer alan bir şiir de 1248/1833 kışının zorluklarını anlatmaktadır. Şair bu şiirinde yaşanan şiddetli kışın zorluklarını anlatırken tabiattaki değişiklikleri de tasvir eder. Bu tebliğde Divan’da 31. Numarada yer alan ve kış tasvirinin yapıldığı 6+5=11’li hece vezniyle yazılan bu şiiri klasik edebiyattaki şitâiyye nazım türünden hareketle incelemeye çalışılacaktır.

Bu çalışmada betimsel tarama yöntemi kullanılacaktır. Bu çalışmayla Klasik bir şair ile mutasavvıf bir şairin kış mevsimine bakışlarındaki farlılıkların ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Kuddûsî Divanı, Klasik Türk Edebiyatı, kaside, teşbip, şitâiyye

Teşekkür

Çalışma daha önce Kahramanmaraş'ta bir sempozyumda sözlü bildiri olarak sunulmuştur. Ancak yayınlanmamıştır.

Kaynakça

• Akkuş, Metin (2013). Klâsik Türk Şiirinin Anlam Dünyası. Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Aksoy, Hasan (2010). “Şitâiyye”md., İslâm Ansiklopedisi. C. 39. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Artun Erman (2014). Ansiklopedik Halk Bilimi / Halk Edebiyatı Sözlüğü. Adana.
• Banarlı, Nihad Sami (1976). Şiir ve Edebiyat Sohbetleri 1. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Canım, Rıdvan (2010). Divan Edebiyatında Türler, Ankara: Grafiker Yay.
• Cunbur, Müjgan (1985) Karacaoğlan. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1977). Yahyâ Bey Dîvân Tenkidli Basım, İstanbul.
• Çavuşoğlu, Mehmed-Tanyeri, M. Ali (1990). Üsküblü İshâk Çelebi Dîvân Tenkidli Basım, İstanbul.
• Çetin, Kamile-Dikmen, Melek (2016). “İlhâmî Divanı’nda Kış Tasvirleri ve Bir Mazmun Olarak Lahana”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C: 9, S. 45, http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt9/sayi45_pdf/1dil_edebiyat/cetin_kamile.pdf (13.06.2020)
• Çotuksöken, Yusuf-Koz, Sabri (1977). “Destân” md. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 2, İstanbul: Dergâh Yay.
• Dikmen, Hamit, (1991) Seyyid Vehbî ve Divanının Karşılaştırmalı Metni. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Dilçin, Cem (1983). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK Yay.
• Doğan, Ahmet (2002). Ahmed Kuddusî Divanı. Ankara: Akçağ Yay.
• Dörtbudak, Mehmet Veysi (2003). Kıratoğlu Emin Dîvânı. İzmir: Akademi Kitabevi.
• Erkal, Abdulkadir (2011). “Divan Edebiyatında Hazaniyye ve Nev’î’nin ‘Hazaniyye-i Latîfe’ İsimli Kasidesi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 18: 107-152.
• Esen, Ahmet Şükrü (1991). Anadolu Destanları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 226-232.
• Kadıoğlu, İdris (2005). Diyarbekirli Lebîb Hayatı Edebî Kişiliği ve Dîvânı, Malatya. 163.
• Kaplan, Mehmet (1975). Şiir Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yay.
• Komisyon (1982). "Kuddusi Ahmed Efendi", Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 5, İstanbul: Dergâh Yay. 429-430.
• Köksal, Hasan (1978). Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Toker Yay.
• Macit, Muhsin (1997). Nedîm Divanı. Ankara: Akçağ Yay.
• Kutlar, Fatma Sabiha (2017). Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade-mustafa-sami-divanipdf.pdf?0 (13.06.2020)
• Oğuz, Öcal (1988). Yozgatlı Hüznî. Ankara: KTB Yay.
• Okmak, Özgür (2007). Ahmed Bâdî Dîvânı: İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Okuyucu, Cihan (1994). Cinânî Hayatı-Eserleri-Divanının Tenkidli Metni. Ankara: AKM TDK Yay.
• Onay, Ahmet Talât (1996). Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i. Ankara: Akçağ Yay.
• Sarıçiçek Ramazan-Acar Kadir (2017). “Erzincanlı Fâik Osman ve Hâlid Bey Destânı”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/ 19: 124-144.( http://www.e-dusbed.com/Dusbed/ArchiveIssues/Detail/737eaa40-1bbb-e711-80fb-00224d68272d ) (13.06.2020)
• Tahirül-Mevlevî (1973). Edebiyat Lugati. İstanbul.
• Tarlan, Ali Nihad (1963). Necati Beg Divanı, İstanbul: MEB Yay.
• Turgutlu Mehmet (2008). Enderunlu Halîm Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Uludağ, Süleyman-Köksal, Mustafa Asım (2002). “Kuddûsî Ahmed Efendi”, md. İslâm Ansiklopedisi. C. 26. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 315-316.
• Yekbaş, Hakan (2009). “Tırnakçı-zâde Mehmed Sa’îd Zîver Bey ve Mensur Şitâiyyesi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 3: 147-184.
• Yurttaş, M. Nurullah (2007). Feyzî Halil Bey Divânı: Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eserleri ve Divânı’nın İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Kocatepe Üniversitesi.