MAZMUN BEYANINDADIR: KLÂSİK TÜRK ŞİİRİNDE MAZMUN ARAYIŞINA KATKILAR

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 4, 1047 - 1070, 31.10.2018

Özer Şenödeyici

https://doi.org/10.20322/littera.459143

Öz

Mazmun sözcüğü, günümüzde edebî bir terim olarak kullanılmaktadır. Ancak bu terim, araştırmacıların üzerinde uzlaşı sağladıkları bir kavram değildir. Eski şairler sözcüğe özel bir anlam yüklememişler, onu genellikle “mana, mefhum” karşılığında kullanmışlardır. Bununla birlikte sözcük, beyitte açıkça görünmeyen, remizli anlam şeklinde de izah edilmiştir. Akademik çalışmaların bazılarında ise, klâsik Türk şiirinin kalıplaşmış istiareleri, yani klişeleri, mazmun olarak nitelenmiştir. Günümüzde mazmun, beyitteki sözcüklerin oluşturduğu çağrışımların işaret ettiği kavram ya da nesne anlamında, bir edebî terim olarak kullanılmaktadır.

Mazmun konusunda yapılan çalışmalarda verilen örnek sayısının kısıtlı olması, ona eski şairlerin rağbet göstermedikleri izlenimini uyandırmaktadır. Hâlbuki mazmun örnekleri, klâsik şiir geleneğine vâkıf okur ve araştırmacıların okumaları ile zenginleşebilir. Bu çalışmada mazmun literatürüne, Emrî Divanı’ndaki tanıklarla katkı sağlanacaktır. Örnek beyitlerdeki mazmunlar izah edilecek, bu esnada karşılaştırmalı bir yöntem izlenecektir. Ayrıca mazmunun terimleşme süreci kronolojik olarak verilecek, konu hakkındaki tartışmalara değinilecektir. Yapılacak yeni mazmun çalışmalarının yöntemine dair tespitler sayesinde, araştırmacıların bu konuya temayül etmeleri kolaylaştırılması; mazmun kavramının daha somut bir düzleme yerleştirilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

mazmun, klâsik Türk şiiri, şerh, istiare

Kaynakça

• CAN Ali (2015). “Kur’ân ve Yeni Ahit’e Göre Şehitlik”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 8/37, s. 1035-1048.
• ÇALDAK Süleyman ve YOLDAŞ Kazım (2000). Şerh-i Müşkilât-ı Ba‘zı Ebyât-ı ‘Urfî - Neşâtî, Malatya: Kubbealtı Yayıncılık.
• ÇAVUŞOĞLU Mehmet ve TANYERİ Mehmet Ali (1987). Zâtî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ÇELEBİ İlyas (2007). “Remil”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 34, s. 555-556.
• DEMİREL Şener (2002). “Mazmun Üzerine Bir Değerlendirme”, Bilig, S. 21, s. 117-142.
• __________ (2007). “Mazmundan İmgeye Yolculuk”, A. Ü. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 2/2, s. 138-151.
• DİLÇİN Cem (1992). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• FATHALİZADE Ali (tarihsiz). “Ortaçağ’da Yakındoğuda Dermi Çelik Üretimi ve Kılıç Yapımı”, Metalurji Dergisi, S. 158, s. 34-43: https://www.metalurji.org.tr/dergi/dergi158/d158_3443.pdf [07.09.2018]
• GÖLPINARLI Abdülbaki (1945). Divan Edebiyatı Beyanındadır, İstanbul: Marmara Kitabevi.
• HARMANCI Esat (2012). “Mazmunun Yolculuğu”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 27, s. 125-142.
• İPEKTEN Halûk (1999). Nâilî Hayatı Sanatı Eserleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARTAL Ahmet (2011). “Türk Edebiyatında Belâgat Çalışmaları ve ‘Tezâd’ ile ‘Telmîh’ Sanatlarına Eleştirel Bir Bakış”, Şiraz’dan İstanbul’a Türk-Fars Kültür Coğrafyası Üzerine Araştırmaları, s. 487-498.
• KAYA Hasan (2013). “Divan Şiirinde Harf ve Kelime Oyunlarına Dair Bir Tasnif Denemesi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S. 48, s. 71-114.
• KÖKSAL M. Fatih (2009). “Seyyid Nesîmî’nin Yayımlanmamış Şiirleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 50, s. 77-135.
• KURT Hasan (2012). “İslâm İnancına Göre Şehitlik”, C. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, S 16/1, s. 189-220.
• KURTOĞLU Orhan (2009). “Klâsik Türk Şiirinde Saçı Geleneği”, Milli Folklor, S. 81, s. 89-99.
• MENGİ Mine (2000). “Mazmun Üzerine Düşünceler”, Divan Şiiri Yazıları, Ankara: Akçağ Yayınları: http://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/4.php [10.09.2018]
• ONAY Ahmet Talât (1999). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Haz. : Cemal Kurnaz, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÖZTOPRAK Nihat (2010). “Divan Şiirinde Giyim Kuşam Üzerine Bir Deneme”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 4, s. 103-154.
• PALA İskender (1999). “Mazmunun Mazmunu”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, Haz.: Mehmet Kalpaklı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• SARAÇ M. Ali Yekta (2002). Emrî Divanı, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• SELÇUK Bahir vd. (2015). Sözle Sihir Arasında Edebî Sanatlar, Editör: Özer Şenödeyici, İstanbul: Kesit Yayınları.
• TARLAN Ali Nihad (1934). Şeyhî Divanı’nı Tetkik, İstanbul: Suhulet Basımevi.
• YAVUZ Yusuf Şevki (2002). “Kıyamet Alâmetleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 25, s. 516-522.
• ZÜLFE Ömer (2008). “Emrî Divanı’nda Harf Oyunları”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, Editörler: Emine Gürsoy Naskali ve Erdal Şahin, İstanbul: Melisa Matbaası.