CHOMSKY’NİN EVRENSEL DİLBİLGİSİ KURAMI TEMELİNDE ÇAĞDAŞ TÜRK LEHÇELERİNDE SIFAT-FİİLLİ YAPILARIN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 51 - 70, 31.12.2020

Ferhat Karabulut Tuba Arı Özdemir

https://doi.org/10.20322/littera.648365

Öz

Her
dilin kendine has biçimbilimsel ve söz dizimsel yapıları vardır. Bu yapılar
bazen başka dillerle benzerlik gösterebilir. Buna Chomsky İlkeler (Principles) adını verir. Baz yapılar ise sadece belli bir
dile aittir. Bu yapılara ise Chomsky değiştirgenler (parameters) adını verir. Yani İlkeler, her dilde
karşımıza çıkan ve evrensel özellik gösteren kurallardır. Değiştirgenler de dillerdeki farklılıkları ve dillere özel kuralları işaret
eder. Bununla birlikte ilkeler ve değiştirgenler
kuralı aynı dilin lehçeleri ve hatta ağızları arasında da söz konusu
olmaktadır. Başka bir deyişle her dilin de kendi içinde (alt kollarında) hem
ilkeler yani dil içi evrensellikler
hem de değiştirgenler kaçınılmaz olarak mevcuttur. Dilin çağdaş lehçeleri için
söz konusu olan ilkeler ve değiştirgenler kuralı, kuşkusuz, her dilin tarihi ve
çağdaş dönemi karşılaştırıldığında da söz konusudur.

Dillerin
veya herhangi bir dilin yapısal analizlerinde Chomsky’nin Evrensel Dilbilgisi Kuramı önemli ipuçları verir. Yine Chomsky
kuramlarının önemli kavramları olan derin
yapı ve yüzey yapı çok önemlidir.
Bir dilin analizinin tam olarak yapılabilmesi için, o dilin hem tarihsel
yapısının hem de lehçeler arasında meydana gelen yapıların birlikte ele
alınması gerekir. Underhill, Chomsky kuramları temelinde, Türkçedeki sıfat
fiilleri iki gruba ayırmış ve bunlara özne
sıfat fiiller ve nesne sıfat fiiller
adını vermiştir.

Bu
çalışmada; Türk Dilinin (Çağdaş Türk Lehçelerinin) en önemli yapılarından olan
sıfat-fiilli yapılar Chomsky kuramları temelinde ele alınmış ve karşılaştırmalı
bir analiz yapılmıştır. Çalışmada,
Underhill’in yöntemi benimsenmiş ve -An
ve -DIK sıfat-fiil yapısı ile
kurulmuş cümleler esas alınmıştır. İlk olarak sıfat fiilli cümleler Türkiye
Türkçesi’nde tespit edilmiştir. İkinci olarak bu cümleler yazı dili olarak
kullanılan 18 Türk lehçesinde bu lehçenin ana dil konuşurlarına sorularak
yeniden kurgulanmıştır. Üçüncü olarak bu cümleler Underhill’in özne sıfat-fiil
ve nesne sıfat-fiil ayrımına dayanarak analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk lehçeleri, Sıfat Fiil, Sıfat Fiili Yapı, Chomsky, Evrensel Dilbilgisi, Underhill

Destekleyen Kurum

Manisa Celal Bayar Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

2017-137

Teşekkür

Çalışmayı destekleyen Manisa Celal Bayar Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi'ne teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Bayraktar, N. (2000). Orta Türkçede Fiilimsiler. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bayraktar, N. (2004). Türkçede Fiilimsiler. Ankara: TDK.
• Chomsky, N. (1965). Aspects Of The Theory Of Syntax. Cambridge: MIT.
• Chomsky, N. (2002). Syntactic Structures. Berlin- Newyork: Mouton de Gruyter.
• Csató, Éva (1996). A Typological Review of Relative Clause Constructions in Some Turkic Languages. Proceedings of 5th International Conference on Turkish Linguistics. August 15-17 (1990) (ed.). Bengisu Rona. Ankara: Hitit.
• Eraslan, K. (1980). Eski Türkçede İsim Fiiller. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ergin, M. (2004). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak.
• Erkman-Akerson, Fatma ve Şeyda Özil (1998). Türkçede Niteleme Sıfat İşlevli Yan Tümceler. İstanbul: Simurg.
• Gökdağ, B. A. (1993). Oğuz Grubu Türk Şivelerinde Sıfat-Fiiller. Yayımlanmamış Doktor Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Haig, Goeffry (1998). Relative Constructions in Turkish. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Karabulut, F. (2003). Relative Clause Constructions in Kazakh. Yayımlanmamış Doktora Tezi. ABD: University of Wisconsin, Madison.
• Karabulut, F. (2006). Türk Diline Kuramsal Yaklaşımlar (Taşınımlı-Dönüşümlü Dilbilgisi ve Yönetim ve Bağlama Kuramı Işığında Kazak Türkçesi ve Türkiye Türkçesi’nde Edilgen Oluşumların ve Sıfat Fiilli Yapıların İncelenmesi). I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Kitabı. (ss. 1255-1270). Düzenleyen: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü. Çeşme. 9-15 Nisan 2006.
• Karabulut, F. (2007). Ad Öbeği Taşınımı ve Boşluk Kuramı Bağlamında Fiilimsili Yapıların Adlandırılması ve Sınıflandırılması Meselesi. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi (UTEK) (ss. 261-298). İstanbul: İKÜ.
• Karabulut, F. (2009). Köktürkçenin Sıfat Fiilli Yapı Tipolojisi. Bilig, 48: 91-118.
• Karabulut, F., Ulutaş, İ. (2011). Türk Dili Sıfat-Fiilli Yapı Tipolojisinin Japon, Kore ve Macar Tipolojileri ile Karşılaştırılması. Turkish Studies, 6(1):1349-1377.
• Karadeniz, Y. (2019). Özbek Türkçesinde ve Yeni Uygur Türkçesinde Sıfat Fiilli Yapılar: Karşılaştırmalı Dilbilimsel Bir Analiz. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Korkmaz, Z. (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü (3. Baskı). Ankara: TDK.
• Lehmann, Christian (1986). On the Typology of Relative Clauses. Linguistic. 24: 663-680.
• Schönig, Claus (1992/93). Relativsatzbautypen in den Sogenannten Altaischen Sprachen. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hung. Tomus. XLVI (2-2).
• Underhill, Robert (1972). Turkish Participle. Linguistic Inquiry. III. [Çev. Ferhat Karabulut (2005). Türkçe Sıfat Fiiller. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 3: 57-69.]
• Uzun, N. (2000). Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe. İstanbul: Multılıngual.