TÜRK EDEBİYATINDA SİLSİLENÂME VE SEYYİD AHMED CEZBÎ’NİN CÂMİ‘U’S-SİLSİLE ADLI SİLSİLENÂMESİ

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 16 - 36, 31.12.2020

Suat Donuk

https://doi.org/10.20322/littera.654435

Cited By: 5

Öz

Birbirine icazet veren şeyhlerin, peşi sıra tahta çıkan hükümdarların ve aynı soydan gelen kişilerin sıralı listesini içeren eserlere silsilenâme adı verilir. Yazma eser kütüphanelerinde pek çok Türkçe silsilenâme örneği bulunmaktadır. Bunların çoğunluğunu bir tarikatın birbirine icazet veren şeyhlerinin isimlerini içeren liste oluşturmaktadır. Tarikat silsilenâmelerini mensur ve manzum olarak ikiye ayırmak mümkündür. Mensur silsilenâmeler icazetnâme / hilâfetnâme türünde olanlar, vefeyâtnâme / menakıbnâme türünde olanlar ve tasavvufî bilgilerle karışık olanlar şeklinde üç gruba ayrılabilir. Tasavvufî bilgilerle karışık silsilenâmelerden biri Himmetzâde Torunu Seyyid Ahmed Cezbî’nin Câmi‘u’s-silsile adlı eseridir. Müellifi 50 yaşındayken 1235 (1819-20) yılında yazılan Câmi‘u’s-silsile Bayrâmiyye, Halvetiyye ve Himmetiyye tarikatları şeyhlerinin silsilesini içermektedir. Etvâr-ı seb‘a ile ilgili malumatın da bulunduğu eser Himmetiyye tarikatının son dönem şeyhleri hakkında bilgiler içermesi açısından önemlidir. Câmi‘u’s-silsile’yi değerli kılan başka bir nokta Seyyid Ahmed Cezbî’nin doğum tarihinin tespitini sağlamasıdır. Süslü nesirle yazılan Câmi‘u’s-silsile’de yer yer cümleler arası anlamsal kopukluklara ve anlamda muğlâklıklara rastlanmaktadır. Bu makalede silsilenâme türünün Türk edebiyatındaki görünümüne ışık tutulmuş, bu türün bir tasnif denemesi yapılmıştır. Seyyid Ahmed Cezbî’nin Câmi‘u’s-silsile adlı eseri tanıtılmış, bu eserin çeviri yazılı metni ilim âlemiyle paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Silsilename, Seyyid Ahmed Cezbî

Kaynakça

• Abdulhâdî el-Vardârî, Silsile-i Evliya, Ankara Milli Kütüphane, numara 06 Mil Yz B 346/35.
• Abdurrahim Rahîmî, Matla‘u’l-işrāk, İBB Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları, numara 342.
• Acemzâde Mustafa Cemâlî, Silsilenâme-i Mevleviyye, Ankara Milli Kütüphane, numara 06 Mil Yz A 8920.
• Ahmed Cezbî, Câmi‘u’s-silsile, Ankara Milli Kütüphane, numara 06 Yz A 1783.
• Akbatu, Şinasi (1980). “İstanbul Tekkeleri Silsile-i Meşayihi”, (tertip eden) Zakir Şükrü Efendi, İslam Medeniyeti Mecmuası, C. IV, Sayı 4, s. 51-96.
• Aksoy, Hasan (2005). “Şemseddin Sivâsî, Hayatı, Şahsiyyeti, Tarikatı, Eserleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005, Cilt IX/2, s. 1-43.
• Aşkar, Mustafa (1953). “Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye’nin Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı XXXIX, s. 534-563.
• Ayçiçeği, Bünyamin (2014). “Sarı Abdullah Efendi’nin Meslekü’l-uşşâk Kasidesi ve La‘lî-zâde Abdülbaki’nin Zeyli”, Turkish Studies, Volume 9/3 Winter, s. 189-211.
• Bayram, Sadi (1994). “Silsile-nameler ve İrlanda-Dublin Chester Beatty Library’de Bulunan 1598 Tarihli Zübdetü’t-tevârîh”, Vakıflar Dergisi, Sayı XXIV, s. 51-116.
• Bedevî Mehmed Ali, Esmâr-ı Esrâr, İBB Atatürk Kitaplığı, numara Bel Yz K 0576.
• Bitiçi, Taxhidin (2001). Münîrî-i Belgrâdî ve Silsiletü’l-mukarrebîn Adlı Eseri, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bursalı Mehmed Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Ceyhan, Adem ve Cankurt, Hasan (2012). “Vardarlı Bir Hocadan Dostlara Armağan: Hz. Ali’nin Yüz Sözünün Şerhi: Tuhfetü’l-ihvan”, III. Uluslararası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu Bildirileri, I. Cilt, Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Yayını.
• Devellioğlu, Ferit (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Donuk, Suat (2017). Hadâiku’l-hakāik fî Tekmileti’ş-Şakāik Nev‘îzâde Atâyî’nin Şakāik Zeyli, (editör) Derya Örs, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Donuk, Suat (2019a). “Seyyid Ahmed Cezbî’nin Kenzü’l-esrâr Adlı Tarikatnamesi”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 17, S. 3, s. 386-406.
• Donuk, Suat (2019b). “Seyyid Ahmed Cezbî’nin Etvâr-ı Seb‘a Konulu Bilinmeyen bir Mesnevisi: Kenzü’l-etvâr”, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, Volume 5, Issue 4, Autumn, s. 596-631.
• Efendi, İlyas (1994). İsmail Hakkı Bursevi’nin Kitabu’s-silsileti’l-celvetiyye’si, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Ekinci, Ramazan (2018). Vekāyi‘u’l-fuzalâ Şeyhî’nin Şakāik Zeyli, (editör) Derya Örs, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Ergin, Mehmet (1995). Cemâleddîn-i Uşşâkî’nin Hayatı, Eserleri ve Divanı’nın Edisyon Kritiği, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Ergun, Sâdeddin Nüzhet (1936). Türk Şâirleri, İstanbul: Suhulet Basımevi.
• Kanar, Mehmet (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say Yayınları.
• Kanar, Mehmet (2011). Farsça Dilbilgisi Konuşma Çeviri Tekniği Farsça-Türkçe Türkçe-Farsça Sözlük, İstanbul: Say Yayınları.
• Kiremitçi, Ferdi (2018). “Menâkıbnâme ve Silsilenâme Türlerinin Manzum Bir Örneği: Kürkçübaşızâde Ali’nin Silsiletü’n-nûr Adlı Mesnevisi”, Asos Journal The Journal of Academic Social Science, Yıl 6, Sayı 74, s. 137-180.
• Maleky, Mahnaz Roohi (2012). Himmetzâde Ahmet Cezbî Divanı, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Mutçalı, Serdar (1995). Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları.
• Namlı, Ali (2001). “İsmail Hakkı Bursevî”,Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 23, s. 102-106, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Ögke, Ahmet (2015). “Feyzullah Efendi’nin Tasavvufi Silsilesi ve Şeceresi”, Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu (31 Ekim-2 Kasım 2014 Erzurum) Tebliğler Kitabı, Erzurum, s. 119-143.
• Ömer Fuâdî, Silsilenâme, Ankara Milli Kütüphane, numara 06 Hk 4933/1.
• Özcan, Abdülkadir (2009). “Silsiletü’l-âsafiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 37, s. 207-208, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Özçelik, Tuğba (2018a). Silsile-i Sünbüliyye (Metin-İnceleme), Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Özçelik, Tuğba (2018b). “Tarikat ve Silsile Geleneği İçerisinde Bir Sünbüliyye Silsilesi”, Edebi Eleştiri Dergisi, Cilt II, Sayı II, Nisan, s. 106-113.
• Seyyid Nizâmoğlu (a), Silsile-i Tarikat, Ankara Milli Kütüphane, numara 06 Mil Yz A 8313/6.
• Seyyid Nizâmoğlu (b), Silsile-i Nesebiyye, Ankara Milli Kütüphane, numara 06 Mil Yz A 8313/4.
• Şimşek, Halil İbrahim (2013). “Alvarlı Muhammed Lutfî’nin Nakşbendî-Hâlidî Silsilesi”, Uluslararası Hâce Muhammed Lutfî (Alvarlı Efe) Sempozyumu (25-26 Nisan 2013 Erzurum) Bildiriler Kitabı, Erzurum, s. 443-450.
• Şirânî Mustafa, Silsile-i Nakşbendiye, Ankara Milli Kütüphane, numara 06 Mil Yz A 8473.
• Tatçı, Mustafa (2009). “Senâyî Hasan Halvetî’nin Divanı ve Manzûm Bir Celvetiyye Silsilenâmesi” Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VI 6-9 Kasım 2008 Bildiriler Kitabı, C. 1, İstanbul, s. 340-376.
• Tosun, Necdet (2009a) “Silsile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul C. 37, s. 206-207, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Tosun, Necdet (2009b). “Seyyid Nizâmoğlu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 37, s. 73-74, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (10.11.2019). "SERÎ es-SAKATÎ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/seri-es-sakati
• Usta, Muhiddin (2006). Tabibzâde Mehmed Şükrî Efendi ve Silsilenâme-i Sûfiyye İsimli Eseri, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Ünver, İsmail (2008). “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Turkish Studies, Volume 3/6, Fall, s. 1-46.
• Yıldız, Fatih (2005). Abdullah Ferdî ve Tercüme-i Hadîka-i Nediyye Adlı Eseri ile Hasan Sezâî’nin Bir Gazeline Yaptığı Şerh, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.