NESRÜ’L-LEÂLÎ İSİMLİ ARAPÇA GÜZEL SÖZLER DERLEMESİNİN MÜTERCİMİ MEÇHUL BİR TERCÜMESİ

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 45 - 85, 31.01.2022

Adem Ceyhan , Okan Doğan

https://doi.org/10.20322/littera.1032922

Cited By: 2

Öz

Şiî âlimlerden Tabersî (ö. 548/ 1154), Hz. Ali’ye ait özlü sözler arasından 290 kadar Arapça vecizeyi seçerek elifba harfleri sırasına göre dizmiş; böylece meydana gelen esere “Nesrü’l-leâlî” adını vermiştir. Bu isimle mensur ve inci gibi güzel olduğu belirtilen sözlerde daha çok ahlak ve adaba dair, İslam esaslarına uygun fikir, görüş ve öğütler ifade edilmiştir. Anılan derleme, Arap, Fars ve Türk edebiyatında alâkayla karşılanmış; çeşitli âlim, şair ve yazarlar tarafından yüzyıllar boyunca tercüme yahut şerh edilmiştir. Söz konusu metin, Türk edebiyatı tarihinde –tesbit edilebildiği kadarıyla- 15. asırdan 20. asır ortalarına kadar nazmen veya mensur olarak on altı kere çevrilmiş veya açıklanmıştır. Nesrü’l-leâlî’yi Türkçeye tercüme eden şair ve yazarlar arasında Ali Şir Nevâî, Kastamonulu Latîfî, Muallim Nâcî gibi tanınmış edebî şahsiyetler de vardır.
Bu derlemenin, mahlası veya adı belli kişiler yanında ismi belirsiz kimseler tarafından da kısmen yahut tam olarak çevrildiğine zaman zaman rastlanmaktadır. Çalışmamızda, hangi tarihte ve kimin tarafından yapıldığı belli olmayan, Osmanlı harfli el yazması hâlindeki mensur bir Nesrü’l-leâlî tercümesi tanıtıldıktan sonra Latin harflerine ve günümüz Türkçesine çevrilmiştir. Sonundaki Hicri 1159 (Miladi 1746-47) yılında istinsah edildiği kaydı, çevirinin ondan önceki bir vakitte yapıldığını göstermektedir. Arapça vecizelerin birtakımını açıklamalı ve serbest şekilde çeviren mütercim, çoğunu doğru tercüme etmiş; az bir kısmına ise hatalı karşılık vermiştir.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali, Nesrü’l-leâlî, vecize, tercüme

Kaynakça

• Ahmet Nazmi. Emsâl-i Alî, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, O. Ergin Yazmaları, No: 68/2.
• Ali Haydar (1299/1881). Merâsıdü’l-hikem, Saruhan Sancağı Matbaası.
• Ali Şir Nevâî. Nazmü’l-cevâhir, Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Kılıç Ali Paşa No: 781/1.
• Ali Şir Nevâyî. Nazmü’l-cevâhir, (Hz. Ali’nin Hikmetleri), haz. Vahit Türk, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 2006.
• Altunağa, Ahmet Oğuz (2019). Mustafa bin Şücâ’nın Nesrü’l-leâlî Şerhi (İnceleme- Metin), Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans tezi. Avcı, İsmail Avcı (2016). “16. Asır Şairlerinden Lutfî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, İstanbul, Sayı 16, s. 1-32.
• Bektaş, Ekrem (2011). “16. Asırda Gemi Yolculuğunu Yeren Bir Manzume: Cûyî’nin Keştî-nâmesi”, Turkish Studies, Volume 6/3 Summer, s. 601-613.
• Ceyhan, Âdem (2006). Türk Edebiyatı’nda Hazret-i Ali Vecizeleri, Ankara: Öncü Kitap.
• Ceyhan, Âdem (2018). “Aksaraylı Dânişî’nin Nesrü’l-leâlî Tercümesi”, Bir Devr-i Kadim Efendisi- Prof. Dr. Tahir Üzgör’e Armağan, (Ed: Üzeyir Aslan, Hakan Taş, Ömer Zülfe), Ankara: Yayınevi, s. 167-247.
• Ceyhan, Âdem ve Fatma Şükran Elgeren (2017). “Osman Salâhaddîn el-Mevlevî’ye Ait Olduğu Sanılan Bir Eser: Nesrü’l-leâlî Tercümesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 18, s. 29-84.
• Ceyhan, Âdem (2012). “Sade Nesir Örneği Bir Vecize Derlemesi: Nesrü’l-leâlî’nin Mütercimi Meçhul Bir Tercümesi”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, Kış 05, s.s. 51-92.
• Ceyhan, Âdem ve Hasan Yılmaz (2018). “Arapça Güzel Sözler Derlemesi Nesrü’l-leâlî’nin Mensur Bir Tercümesi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 3, s. 96-136.
• Ceyhan, Âdem ve Tuğba Aydoğan (2013). “Sultan II. Murad İçin Dizilmiş İnciler: Hâfız’ın Nesrü’l-leâlî Tercümesi (Lü’lü’-i Mendûd)”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013, p.p. 37-73.
• Ceyhan, Âdem (2003). “Harîmî’nin Hz. Ali’den Kırk Vecize Tercümesi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2003/2, s. 45-58.
• Hâfız. Lü’lü’-i Mendûd. Yapı Kredi Sermet Çifter Ktp. No: 786.
• Kāsım. Nazmü’l-Leâlî Der Terceme-i Nesrü’l-leâlî. İstanbul Üniversitesi Ktp. Nadir Eserler Bölümü TY No: 2210.
• Kuzai (1999). Şihâb’ül-ahbâr Tercümesi, çev. Ali Yardım, İstanbul.
• Latîfî. Nazmü’l-cevâhir, İstanbul Arkeoloji Müzesi Ktp. No: 341/2.
• Mâtemî. Terceme-i Nesrü’l-leâlî Min Kelâmi Ali bin Ebî Tâlib, Süleymaniye Ktp. Fatih, No: 5404/8.
• Muallim Nâcî. Emsâl-i ‘Alî, (2. Basım) İstanbul 1307 (1890-91).
• Mustafa bin Şücâ‘. Terceme-i Nesrü’l-leâlî. Millet Ktp. Ali Emirî, Şer’iyye, No: 629.
• Nesîb Yusuf Dede. Rişte-i Cevâhir. İstanbul, Takvîm-i Vekāyi’ Matbaası, 1257/1842.
• Özkan, Ferudun Hakan (2019). “Mâtemî’nin Nesrü’l-Le’âlî Tercümesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Dergisi, Güz, S. 91, s.107-146.
• Öz, Mustafa (2010). “Tabersî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Cilt: 39, s. 324-325.
• Rıhletî. Tercemeti’l-leâlî, Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Esad Efendi, No: 1350.
• Sadi. (1991). Gülistan. Çev. Hikmet İlaydın, MEB yayını, İstanbul.
• Semen, Gürdal (2006). Nesîb Dede Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Rişte-i Cevâhir, (İnceleme-Metin-İndeks), Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek lisans tezi.
• Vâhidî. Cinânü’l-Cenân (Giriş-Dil İncelemesi-Metin-Dizinler), Haz. Süleyman Efendioğlu, Fenomen Yayınları, Erzurum 2013.