16. ASIR OSMANLI ŞAİRLERİNDEN HARÎMÎ’NİN MEVLİDİ: KİTÂB-I MEŞÂHİD-İ MEVLİD-İ AHMEDÎ

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 4, 745 - 827, 31.10.2022

Adem Ceyhan Okan Doğan

https://doi.org/10.20322/littera.1172439

Öz

Türk Edebiyatında na’t, miraciye, kırk hadis, yüz hadis, hilye, gazavatname gibi Hazret-i Muhammed’in (s.a.v.) hayatı ve şahsiyetine dair birtakım edebî türlerin bulunduğu malumdur. Bu türlerden biri de mevlid olup Hz. Peygamber’in doğumu konusunda 15. asır başlarından çağımıza kadar yüzü aşkın mevlid yazılmıştır. Mevlidlerin en güzeli ve en çok rağbet göreni, Süleyman Çelebi’nin H. 812/M. 1409-10 yılında Bursa’da yazdığı ve “Vesîletü’n-necât” adını koyduğu eseridir. Mevlid yazan şairlerin meşhur olanları arasında Germiyanlı Ahmedî, Hamdullah Hamdî, Lâmiî Çelebi, Şemseddîn-i Sivâsî, Süleyman Nahîfî sayılabilir. 16. asırda mevlid yazan şairlerden biri de “Türbe Şeyhi” namıyla tanınan ve “Harîmî” mahlasını kullanan Bosnalı Ali Dede’dir. Harîmî’nin (ö. 1007/1598) “Kitâb-ı Meşâhid-i Mevlid-i Ahmedî Salla’llâhu Aleyhi ve Sellem” adını taşıyan mevlidinin büyük kısmı mesnevi şeklindedir. Bu eserde, Hz. Peygamber’in nurunun ve ruhunun yaratılışı, nurunun Hz. Âdem’den itibaren geçişi, isminin faziletleri, annesi Âmine Hanım’ın onun doğumu hakkında verdiği bilgiler, bu esnada meydana gelen olağanüstü hadiseler, dedesi ve amcası tarafından büyütülmesi, sütanneye verilişi, göğsünün açılması, tekrar Mekke’ye götürülüp yakınlarına teslimi, evlenmesi, çocukları, vahyin inmesi, mucizeleri, miracı, ümmetine vasiyeti, hastalığı, vefatı, torunu Hz. Hüseyin’in Kerbelâ’da şehit edilişi, sahabelerinin fazileti ve onları sevme lüzumu, mahşerde şefaat etmesi söz konusudur. Bu yazıda Harîmî ve mevlidi hakkında bilgi verildikten sonra anılan şairin Arap harfli tek yazma nüshası tesbit edilebilen mevlidi, Latin harflerine çevrilerek okuyucuların alâkasına arz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mevlid, Harîmî, Türbe Şeyhi, Bosnalı Ali b. Mustafa, mesnevi

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed (1418/ 1997). Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs amme’ştehere mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs. Beyrut.
• ALPER, Ömer Mahir (1999). “İbn Sînâ, Eserleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 20. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 337-345.
• Bağdatlı İsmâil Paşa (1951-55). Hediyyetü’l-ârifîn esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn, I. nşr. Kilisli Muallim Rifat-İbnülemin Mahmud Kemal, II nşr. İbnülemin Mahmud Kemal- Avni Aktuç, İstanbul.
• BALIĆ, Smail (1992). Das Unbekannte Bosnien, Europas Brücke zur islamischen Welt, Böhlau Verlag Köln Weimar Wien.
• Bursalı Mehmed Tâhir (1318/1901?). Meşâyih-ı Osmâniyyeden Sekiz Zâtın Terâcim-i Ahvâli. İstanbul.
• Bursalı Mehmed Tâhir (1333-42/1915-1923). Osmanlı Müellifleri, I-III. İstanbul.
• CEYHAN, Âdem ve Hasan Yılmaz (2022). “16. Asır Osmanlı Şairlerinden Harîmî’ye Ait Olduğu Tahmin Edilen Bir Eser: Kırk Hadis Tercümesi”. Littera Turca, C. 8, Sayı 1, s. 203-246.
• CEYHAN, Âdem ve Hasan Yılmaz (2021). “Harîmî’nin Kaside Şeklinde Bir Nasihatnamesi: Kasîde-i Levâyih-i Nesâyih”. Mecmua, Sayı 12, s. 1-23.
• CEYHAN, Âdem (2021). “Harîmî’nin Kırk Arapça Bilgece Sözün Tercümesinden İbaret Bir Eseri: Çihil (Kelimât-ı) Hikmet”. ESTAD Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 4, Sayı 1 s. 222-251.
• CEYHAN, Âdem (2003). “Harîmî’nin Hz. Ali’den Kırk Vecize Tercümesi”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 45-58.
• el-Elbânî, Muhammed Nâsiruddîn (1404). Silsiletü'l-Ehâdîsi'z-Da‘îfe ve'l-Mevdu‘a. Riyad.
• ENÛŞE, Hasan (1383/2004). Dânişnâme-i Edeb-i Fârisi, Edeb-i Fârisi Der-Anatoli ve Balkan (1383). Tahran, c.6.
• İbrâhim Dede b. eş-Şeyh Alî, Kenzü’l-esrâr ve Keşfü’l-estâr, Manisa Yazma Eser Ktp. nr. 6260.
• KASUMOVIĆ, Ismet (1987). Filozofsko- Sufijska- Učenja Ali- Dede Bošnjaka Doktorska didertacija. Sarajevo.
• KASUMOVIĆ, Ismet (1994). Ali- Dede Bošnjak- I Njegova, Filozofijsko- Sufijska- Misao, Sarajevo.
• Kâtib Çelebi (1286-87/1869-70). Fezleke-i Târîh, I-II.
• Kâtib Çelebi (1360-62/1941-43). Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, nşr. Kilisli Muallim Rifat- Şerefeddin Yaltkaya, I-II, İstanbul.
• KÖKSAL, M. Fatih (2011). Mevlid-nâme. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. Mehmed Süreyyâ (1308-15/1891-98). Sicill-i Osmanî yâhud Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye, I-IV. İstanbul.
• Mısır Millî Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu. I-V, 1987-1992.
• Muhammed Emîn el-Muhibbî (1284/1868). Hulâsatü’l-eser fî (terâcimi) a‘yâni’l-karni’l-hâdî ‘aşer, nşr. Mustafa Vehbî. Kahire, I-IV.
• Münîrî-i Belgradî, Silsiletü’l-mukarrebîn ve Menâkıbü’l-müttakîn, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Şehid Ali Paşa Bölümü. nr. 2819.
• Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin, Mecelletü’n-nisâb fi’n-niseb ve’l-kunâ ve’l-elkāb, Süleymaniye yazma Eser Ktp. Hâlet Efendi nr. 628.
• Nev‘îzâde Atâyî (2017). Hadâiku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik, haz. Suat Donuk, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı,
• ÖZTÜRK, Şeyda (2019). “Rûh-ı Nâtıka Üzerine Yazılmış Bir Tasavvufî Manzume ve Ali Dede Bosnevî’ye Âidiyeti Mes’elesi”. Turkish Academic Research Review TARR Türk Akademik Araştırmalar Dergisi 31 Aralık: 475-503.
• POPOVIC, Alexandre (tr.) Asma Rashid (1418/ 1997). “The Muslim Culture in The Balkans (16th- 18th Centuries)”. Islamic Studies 36/ 2-3, Islamabad: 177-190
• The Encyclopaedia of Islam, Three, 2011/ 4, Leiden 2011.
• TÜRKMEN, Nihal Çağman (2019). Ali Dede Bosnevî, Hayatı, Eserleri ve Fezâ’ilü’l-cihâd’ı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Yüksek lisans tezi.
• TÜRKMEN, Nihal Çağman (2021). Zigetvar Türbedarı Ali Dede Bosnevî’nin Hayatı, Eserleri ve Kırk Hadis Derlemeleri. İstanbul: Hiperyayın.
• TÜRKMEN, Nihal Çağman (2021). Kitâb-ı Meşâhid-i Mevlid-i Ahmedî- Zigetvar Türbedarı Ali Dede Bosnevî. İstanbul: Hiperyayın.
• ÜNVER, İsmail (1977). “Ahmedî’nin İskender-nâmesindeki Mevlid Bölümü”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten C. 25: 355-411.
• YÜCEER, Mustafa (2021). Osmanlı Manzum Hadis Edebiyatı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.