YENİ BİR ŞİİR KURMAK: ŞİNASİ’NİN “MÜNÂCÂT”INDA EPİSTEMOLOJİK DÖNÜŞÜMÜN İZLERİ VE ŞİİR KURGUSU

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 169 - 192, 31.01.2023

Ürün Şen Sönmez

https://doi.org/10.20322/littera.1221526

Öz

Modern Türk edebiyatının ve dolayısıyla şiirinin kurucusu kabul edilen Şinasi’nin kuruculuk vasfı düşünsel boyutuyla takdir edilirken, edebiyattaki yenileştirme çabaları ile yeni türleri inşa etme yolundaki denemelerinde daha çok kusurları görülür ancak amacı göz önünde bulundurulduğunda bu kusurlar deyim yerindeyse hoşgörü ile kabullenilir. Özellikle şiirlerinin şiirsel söylem açısından yalınkat, imgelem yönünden zayıf, ahenk yönünden kuru oldukları bir vakıa olarak kabul görmüş ve bu şiirler daha çok tematik yenilikleri açısından değerlendirilmeye değer bulunmuştur. Bu değerlendirmelerde varılan neticeler ise çoğu kez değerlendirmeyi yapan kişinin söz konusu tematik yeniliklere baktığı perspektife göre şekillenmiştir. Şiir eleştirisinde sıkça karşılaşılan bir güçlük olarak ölçüt sorunu, değerlendirmeler arasındaki uyuşmazlıkların sebepleri arasında sayılabilir. Örneğin, Şinasi’nin şiirinde deist izlerden dinî bir hayranlık duygusuna, pozitivist etkilerden İslami duyuşa, Aydınlanma filozoflarının etkilerinden akli İslami ekollerin etkilerine uzanan bir yelpazede bazı açılardan örtüşen bazı açılardansa örtüşmesi mümkün olmayan sonuçlara varılmıştır. Bunda, ölçütlerin farklılığı ve yazarın perspektifinin belirleyiciliği kadar Şinasi’nin şiirlerinin tamamlanmış metinler olarak ele alınmaktan çok Şinasi’nin edebî ve düşünsel şahsiyetinin değerlendirilmesi ve aydınlatılmasının araçları olarak ele alınmaları belirleyici olmuştur. Şinasi’nin şiirlerinde epistemolojik bir dönüşümün izlerini aramak, yeni insanın sesini işitilir kılmak kuşkusuz önemli ve gereklidir, bu yapılmadan şiirleri değerlendirmek zaten mümkün olmaz ancak ihtiyaç duyulan aynı zamanda onun şiirlerinin tamamlanmış birer metin olarak kabul edilip kurgulanışları açısından değerlendirilmesi ve eleştirilmesidir. Bu makalede amaçlanan da bu yoldaki az sayıdaki çalışmaya bir yenisini eklemek, Şinasi’nin “Münâcât”ını şiirin kurgusu açısından çözümlemek ve değerlendirmektir. Bu amaçla “Münâcât”, epistemolojik dönüşümün izlerini barındıran tamamlanmış bir metin olarak değerlendirilmiş ve kurgulanışı bakımından incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şinasi, Münâcât, şiir, kurgu, epistemolojik dönüşüm

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk (1979). “Şinasi”. İslam Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 545-560.
• Akyüz, Kenan (1979). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Aydın, Abdülhalim (2000). “Batılılaşma Döneminde Şinasi ve Fransız Etkisi”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2): 105-131.
• Bayrak Akyıldız, Hülya (2017). “İslam’da Akılcılık Geleneği Açısından Şinasi’nin Şiiri”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 41: 179-194.
• Berkes, Niyazi (2016). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Cengiz, Metin (2019). Modernleşme ve Modern Türk Şiiri. İstanbul: Şiirden Yayıncılık.
• Çalışkan, Adem (2016). “Bir Tür Olarak Münâcât Ve İbrahim Şinâsȋ Efendi’nin ‘Münâcât’ının Tahlili”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (43): 88-139.
• Dizdaroğlu, H. (1954). Şinasi Hayatı, Sanatı, Eserleri. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Enginün, İnci (2012). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Göçgün, Önder (2007). Belgelerle Yeni Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Nisan Kitabevi.
• Hungerland, Isabel (2018). Şiirsel Söylem. çev. B. Ulu. Ankara: Hece Yayınları.
• İbrahim Şinasi (2017). Şair Evlenmesi – Müntahâbât-ı Eş’ar. hzl. K. Bek. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Kacıroğlu, Murat (2009). “Bir Bunalımın Anatomisi: Tanzimat Şiirinde İnanç Krizleri”. Turkish Studies, 4 (1): 2127-2156.
• Kaplan, Mehmet (1946). “Şinasi’nin Türk Şiirinde Yaptığı Yenilik”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 2 (1-2): 21-42.
• Kaplan, Mehmet (1985). Şiir Tahlilleri I. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kocatürk, Vasfi Mahir (1954). “Şinasi”. Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yayınevi.
• Koçak, Cemil (2017). “Yeni Osmanlılar ve Birinci Meşrutiyet”. Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi. ed. T. Bora ve M. Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları. 72-83.
• Kolcu, Ali İhsan (2013). Tanzimat Edebiyatı 1 Şiir. Erzurum: Salkımsöğüt.
• Mardin, Şerif (2014). Türk Modernleşmesi. der. M. Türköne ve T. Önder. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Şerif (2017). “Yeni Osmanlı Düşüncesi”. Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi. ed. T. Bora ve M. Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları. 42-54.
• Mermutlu, Bedri (1996). Sosyal Düşünce Tarihimizde Şinasi. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Mermutlu, Bedri (2001a). “Aydınlanmanın Efendice’si”. Sosyoloji Yıllığı Unutmadıklarımız XIX. Yüzyıl Türkiye Sosyolojisi 2. hzl. E. Eğribel. İstanbul: Kardeşler Matbaası. 272-283.
• Mermutlu, Bedri (2001b). “Medeniyeti İbrahim Şinasi Efendi’ye Sormak”. Sosyoloji Yıllığı Unutmadıklarımız XIX. Yüzyıl Türkiye Sosyolojisi 2. hzl. E. Eğribel. İstanbul: Kardeşler Matbaası. 283-309.
• Mermutlu, Bedri (2009). “Akkültürasyon Olarak Medeniyet ve Şinasi”. Muhafazakâr Düşünce, 6 (21-22): 95-104. Sevük, İsmail Habip (1942). Tanzimattan Beri Edebiyat Tarihi I. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Şahin, Veysel (2008), “Namık Kemal’in Mektuplarında Dil ve Edebiyat Üzerine Tenkitler”. Turkish Studies, 3/4 (10): 687–715.
• Şahin, Veysel (2010). “Namık Kemal’in Mektuplarında Şiir, Tiyatro ve Gazete Üzerine Tenkitler”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (13): 211-232.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1988). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Yayınları.
• Ziyad Ebüzziya (1997). Şinasi. hzl. H. Çelik. İstanbul: İletişim Yayınları.