Öz
Edebiyat araştırmacıları tarafından Hikemî şiir ekolü içinde konumlandırılan Nâbî’nin (1642-1712) şiir estetiğini oluşturan bileşenler arasında Sebk-i Hindî ve daha çok İbn Arabî’nin (1165-1240) tasavvufi görüşleri etrafında şekillendirdiği ahlak anlayışı önemli yer tutar. Eserlerinde diğer Sebk-i Hindî şairlerinde de görülen ıstırap, aşırı hayalcilik, derin ve kapalı anlam, bikr-i mazmun, paradoksal imajlar, alışılmamış bağdaştırmalar, soyut-somut ilişkisi ve çoklu duyulama gibi özellikler Hikemî anlayışının da etkisiyle ahlaki kavramların somutlanması şeklinde görülür. Dolayısıyla şairin benimsediği etik ve estetik değerlerin izlerini Dîvân’ındaki metaforlardan hareketle takip etmek mümkündür. Bunlar arasında Sebk-i Hindî’deki “ıstırap” ve tasavvuftaki “havf ve recâ” kavramlarıyla ilişkili olabilecek “ümit” ve “ümitsizlik” kavramları ile ilgili metaforlar duygu boyutunu aşan kullanımlarıyla dikkat çeker.
Bu çalışmada, Nâbî Dîvânı’nda yer alan “ümit” ve “ümitsizlik” metaforları şairin şiir estetiği ile ilişkisi bağlamında incelenmiştir. Nâbî’nin ötesinde insanın “var oluş”uyla ilgili bilincinde önemli bir yer tutan bu kavramların Nâbî örnekleminde ele alınması “ümit” ve “ümitsizlik” ile ilgili düşünce evrenine katkı sağlayacaktır. Nâbî’nin şiir söyleme kabiliyetini en iyi şekilde gösterdiği nazım şekli olan “gazel”leri üzerinde yürütülen bu çalışma için öncelikle “ümit” ve “ümitsizlik” kavramlarıyla ilgili olarak gazellerde yer alan “ümîd/ümmîd, nâ-ümîd/nâ-ümmîd, ye’s, havf, recâ” kelimeleri ile “um-” kökünden türeyen sözcükler taranmış ve metaforik kullanımlar tespit edilmiştir. Daha sonra Nâbî Dîvânı’nda yer alan “ümit-ümitsizlik” metaforları Lakoff ve Johnson’un ortaya koyduğu metafor şemasına göre oluşturulan hedef-kaynak alanlar, ontolojik ve epistemik uygunluklar ile Zaltmanların tespit ettiği derin kavramsal metaforlar açısından şairin metafor yaratırken kullandığı edebî sanatlar da dikkate alınarak incelenmiştir. İnceleme sonunda Nâbî Dîvânı’nda ümit ve ümitsizlik kavramlarının nicel ve nitel anlamda mahiyeti, olumlu ya da olumsuz hangi duygunun ne derece etkili olduğu ortaya konulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Etik Beyan
Bu çalışma Doç. Dr. Nilüfer TANÇ danışmanlığında Nursel AVCI tarafından 30.04.2024 tarihinde hazırlanmaya devam edilen “Nâbî Dîvânı’nda Ümit ve Ümitsizlik Kavramlarının Şiir Estetiğine Etkisi” başlıklı yüksek lisans tezinden üretilmiştir.
Kaynakça
- Abdulkerim Kuşeyrî (2009). Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risalesi. hzl. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Babacan, İsrafil (2010). Klâsik Türk Şiirinin Son Baharı Sebk-i Hindî (Hint Üslûbu). Ankara: Akçağ Yayınları.
- Bilgegil, M. Kaya (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat). İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Bilkan, Ali Fuat (1997). Nâbî Dîvânı. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Borgna, Eugenio (2022). Bekleyiş ve Umut. çev. Meryem Mine Çilingiroğlu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Cebeci, Oğuz (2019). Metafor ve Şiir Dilinin Yapısal Özellikleri. İstanbul: İthaki Yayınları.
- Ceylan, Ömür (2015). Kuşlar Dîvânı. İstanbul: Kapı Yayınları.
- Çapan, Pervin (2022). “Klâsik Türk Şiirini Dar-Geniş Yönelim Metaforu Eşliğinde Okumak”. Türk Edebiyatı Dergisi. (586): 25-34.
- Çiçekler, Ahmet Naim ve Aydın, Timur (2019). “Kavramsal Metafor Kuramı ve Belagat: Karşılaştırmalı Bir İnceleme”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. (16): 14-26.
- Demir, Musa (2009). “Batı ‘Metafor’u ve Doğu ‘İstiare’sinin Mukayeseli Olarak İncelenmesi”. Türkbilig. (18): 64- 90. Demirci, Kerim (2016). “Metafor: Bir Anlatım ve Üretim Mekanizması”. Dil Bilimleri Kültür ve Edebiyat. Ankara: Padam Yayınları.
- Diriöz, Meserret (1994). Eserlerine Göre Nâbî. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
- Ebû Nasr es-Serrâc Tûsî. (2012). El-Lüma’ İslâm Tasavvufu. hzl. H. Kâmil Yılmaz. İstanbul: Erkam Yayınları.
- Erim, Gonca (2000). “Rengin Psikolojik Etkileri”. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 8 (1): 11-17.
- Erol, Kemal (2018). Yenileşme Devri Türk Şiirinde Duygu-Düşünce Diyalektiği Duygu Estetiği. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Ertan, Mehmet Emin (1989). Fuzûlî Dîvânı’nda Hayvanlar. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
- Gökbilgin, Mehmed Tayyib (1993). “Canbâzân”. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. (7): 141.
- Harmancı, Mehmet (2012). İslâm Felsefesinde Metaforik Üslûp. Ankara: Hece Yayınları.
- İnalcık, Halil (2011). Has-Bağçede ‘Ayş u Tarab- Nedîmler Şâîrler Mutrîbler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Kaplan, Mehmet (2002). “Nâbi ve Orta İnsan Tipi”. Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1. İstanbul: Dergâh Yayınları. 214-234.
- Karahan, Abdülkadir (2006). “Nâbî”. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. (7): 258-260.
- Kaya, Bülent (2008). Divan Şiirinde At. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
- Keklik, Nihat (1984). “Felsefe Bakımından Metafor”. Felsefe Arkivi. (25): 17-36.
- Kierkegaard, Soren (2021). Ölümcül Hastalık Umutsuzluk. çev. Mehmet Mukadder Yakupoğlu. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
- Koca, Şerafettin Eray (2019). “Sinemada Anlam Yaratma Sürecinde Rengin Metaforik Kullanımı”. Sanat ve Tasarım Dergisi. (223): 223-239.
- Kök, Abdullah (2016). Pîr-i Türkistan’ın Metafor Dünyası. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Lakoff, George ve Johnson, Mark (2015). Metaforlar-Hayat, Anlam ve Dil. çev. Gökhan Yavuz Demir. İstanbul: İthaki Yayınları.
- Mengi, Mine (1991). Hikemi Tarzın Büyük Temsilcisi Nabi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- Muhyiddin İbn Arabî (2008). Fütûhât-ı Mekkiye. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Mum, Cafer (2006). Sözde ve Anlamda Farklılaşma, Sebk-i Hindî. hzl. H. Aynur, M. Çakır, H. Koncu. İstanbul: Turkuaz Yayınları.
- Murat, Mualla ve Şahin, Burcu (2019). “Edebi Metinlerde Metafor”. Sosyal Bilimler Dergisi. 6 (38): 168-192.
- Nur, İsmail Hakkı (2017). “Mesnevide Hayvan Karakterleri (Metaforları)”. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi. 2 (1): 29-47.
- Onay, Ebru (2013). 15. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Kasidelerde İdeal Hükümdar Portresi ve Hükümdarın Metaforik Sunumu. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi.
- Pala, İskender (2017). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
- Sevinç, Fırat (2017). Klasik Türk Şiirinde Bahçe ve Unsurlarının Anlamsal İlişkileri. Doktora Tezi. Bitlis: Bitlis Eren Üniversitesi.
- Sigman, Mariano (2020). Zihnin Gizli Yaşamı Beyniniz Nasıl Düşünür Hisseder ve Karar Verir. İstanbul: Aylak Kitap.
- Tan, Necmettin (2014). “Ne Umabilirim? Kant'ın Ahlak Felsefesinde Umut Kavramı”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (19): 49-66.
- Tanç, Nilüfer (2017). “Klâsik Türk Şiirinde ‘Öteki’nin Görüntüsü: Çirkin Kuşlar”. Kuş Dili Dilde, Edebiyatta ve Sanatta Kuşlar. hzl. E. Gürsoy Naskali, A. Şeker. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Tökel, Dursun Ali (2016). Divan Şiirinde Şahıslar Mitolojisi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları.
- Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (10 Ocak 2024). //sozluk.gov.tr/
- Uçan Eke, Nagehan (2017). Klâsik Türk Edebiyatında Metaforik Üslûp. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Uçan Eke, Nagehan (2019). “Nâ’ilî’nin Gazellerinde Siyah Metaforunun İzinde”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (45): 193-217.
- Uludağ, Süleyman (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Ülgener, Sabri F. (tarihsiz). İktisadî Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası. İstanbul: Derin Yayınları.
- Yıldırım, Ali (2006). “Renk Simgeciliği ve Şeyh Gâlib’in Üç Rengi”. Millî Folklor Dergisi. (18) 72: 129-140.
- Yılmaz, Ali (2009).” Nâbî Divanı’nda Nefs Kavramı”. Şair Nâbî Sempozyumu. 220-231.
- Yiğit, Ahmet Selman (2018). Nâbî Divanı Sözlüğü-Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
- Yunusoğlu, Mağfiret Kemal (2016). Budist Türk Çevresi Eserlerde Metaforlar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Zaltman, Gerald ve Zaltman, Lindsay (2008). Pazarlama Metaforları. çev. Ümit Şensoy. İstanbul: Optimist Yayınları.
Öz
In the poetic aesthetics of Nabi (1642-1712), who is situated within the Hikemi school of poetry by literary researchers, the moral understanding that he shaped around Sebk-i Hindi and views of Ibn Arabi (1165-1240) holds significant importance. In his works, features -such as anguish, excessive imagination, deep and obscure meanings, originality, paradoxical images, the abstract-concrete relationship, unusual syncretism, relation of concreate and abstract concepts and synesthesia- which are also seen in other Sebk-i Hindî poets, are seen as the concretization of moral concepts under the influence of Hikemi understanding. Thus, it is possible to trace the ethical and aesthetic values embraced by the poet through the metaphors in his Divan. Among these, metaphors related to "hope" and "hopelessness" potentially associated with the "anguish" in Sebk-i Hindî and the concepts of "fear and hope" in Sufism, are noteworthy for their applications that surpass the emotional dimension.
This study has been analyzed the metaphors of "hope" and "hopelessness" found in Nabi's Divan within the context of his poetic aesthetics. The exploration of these concepts, which occupy a significant place in the consciousness of human "existence" beyond Nabi, within the sample of Nabi's works will contribute to the thought universe related to "hope" and "hopelessness". In this research initially has been scanned ghazals, which best display Nabi's poetic eloquence, for words and metaphors related to "hope" and "hopelessness", including “ümîd/ümmîd, na-ümid/na-ümmid, ye’s, havf, reca" and words derived from the root “um-”. Then, the “hope-hopelessness” metaphors in Nabi’s Divan have been examined in terms of target-source fields created according to the metaphor scheme put forward by Lakoff and Johnson, ontological and epistemic compatibility and the deep conceptual metaphors identified by Zaltmans, taking into account the literary arts used by the poet while creating metaphors. The study has been concluded by determining the qualitative and quantitative essence of the concepts of hope and hopelessness in Nabi's Dîvân, identifying which emotion, positive or negative, is more prevalent.
Kaynakça
- Abdulkerim Kuşeyrî (2009). Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risalesi. hzl. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Babacan, İsrafil (2010). Klâsik Türk Şiirinin Son Baharı Sebk-i Hindî (Hint Üslûbu). Ankara: Akçağ Yayınları.
- Bilgegil, M. Kaya (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat). İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Bilkan, Ali Fuat (1997). Nâbî Dîvânı. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Borgna, Eugenio (2022). Bekleyiş ve Umut. çev. Meryem Mine Çilingiroğlu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Cebeci, Oğuz (2019). Metafor ve Şiir Dilinin Yapısal Özellikleri. İstanbul: İthaki Yayınları.
- Ceylan, Ömür (2015). Kuşlar Dîvânı. İstanbul: Kapı Yayınları.
- Çapan, Pervin (2022). “Klâsik Türk Şiirini Dar-Geniş Yönelim Metaforu Eşliğinde Okumak”. Türk Edebiyatı Dergisi. (586): 25-34.
- Çiçekler, Ahmet Naim ve Aydın, Timur (2019). “Kavramsal Metafor Kuramı ve Belagat: Karşılaştırmalı Bir İnceleme”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. (16): 14-26.
- Demir, Musa (2009). “Batı ‘Metafor’u ve Doğu ‘İstiare’sinin Mukayeseli Olarak İncelenmesi”. Türkbilig. (18): 64- 90. Demirci, Kerim (2016). “Metafor: Bir Anlatım ve Üretim Mekanizması”. Dil Bilimleri Kültür ve Edebiyat. Ankara: Padam Yayınları.
- Diriöz, Meserret (1994). Eserlerine Göre Nâbî. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
- Ebû Nasr es-Serrâc Tûsî. (2012). El-Lüma’ İslâm Tasavvufu. hzl. H. Kâmil Yılmaz. İstanbul: Erkam Yayınları.
- Erim, Gonca (2000). “Rengin Psikolojik Etkileri”. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 8 (1): 11-17.
- Erol, Kemal (2018). Yenileşme Devri Türk Şiirinde Duygu-Düşünce Diyalektiği Duygu Estetiği. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Ertan, Mehmet Emin (1989). Fuzûlî Dîvânı’nda Hayvanlar. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
- Gökbilgin, Mehmed Tayyib (1993). “Canbâzân”. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. (7): 141.
- Harmancı, Mehmet (2012). İslâm Felsefesinde Metaforik Üslûp. Ankara: Hece Yayınları.
- İnalcık, Halil (2011). Has-Bağçede ‘Ayş u Tarab- Nedîmler Şâîrler Mutrîbler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Kaplan, Mehmet (2002). “Nâbi ve Orta İnsan Tipi”. Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1. İstanbul: Dergâh Yayınları. 214-234.
- Karahan, Abdülkadir (2006). “Nâbî”. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. (7): 258-260.
- Kaya, Bülent (2008). Divan Şiirinde At. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
- Keklik, Nihat (1984). “Felsefe Bakımından Metafor”. Felsefe Arkivi. (25): 17-36.
- Kierkegaard, Soren (2021). Ölümcül Hastalık Umutsuzluk. çev. Mehmet Mukadder Yakupoğlu. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
- Koca, Şerafettin Eray (2019). “Sinemada Anlam Yaratma Sürecinde Rengin Metaforik Kullanımı”. Sanat ve Tasarım Dergisi. (223): 223-239.
- Kök, Abdullah (2016). Pîr-i Türkistan’ın Metafor Dünyası. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Lakoff, George ve Johnson, Mark (2015). Metaforlar-Hayat, Anlam ve Dil. çev. Gökhan Yavuz Demir. İstanbul: İthaki Yayınları.
- Mengi, Mine (1991). Hikemi Tarzın Büyük Temsilcisi Nabi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- Muhyiddin İbn Arabî (2008). Fütûhât-ı Mekkiye. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Mum, Cafer (2006). Sözde ve Anlamda Farklılaşma, Sebk-i Hindî. hzl. H. Aynur, M. Çakır, H. Koncu. İstanbul: Turkuaz Yayınları.
- Murat, Mualla ve Şahin, Burcu (2019). “Edebi Metinlerde Metafor”. Sosyal Bilimler Dergisi. 6 (38): 168-192.
- Nur, İsmail Hakkı (2017). “Mesnevide Hayvan Karakterleri (Metaforları)”. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi. 2 (1): 29-47.
- Onay, Ebru (2013). 15. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Kasidelerde İdeal Hükümdar Portresi ve Hükümdarın Metaforik Sunumu. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi.
- Pala, İskender (2017). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
- Sevinç, Fırat (2017). Klasik Türk Şiirinde Bahçe ve Unsurlarının Anlamsal İlişkileri. Doktora Tezi. Bitlis: Bitlis Eren Üniversitesi.
- Sigman, Mariano (2020). Zihnin Gizli Yaşamı Beyniniz Nasıl Düşünür Hisseder ve Karar Verir. İstanbul: Aylak Kitap.
- Tan, Necmettin (2014). “Ne Umabilirim? Kant'ın Ahlak Felsefesinde Umut Kavramı”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (19): 49-66.
- Tanç, Nilüfer (2017). “Klâsik Türk Şiirinde ‘Öteki’nin Görüntüsü: Çirkin Kuşlar”. Kuş Dili Dilde, Edebiyatta ve Sanatta Kuşlar. hzl. E. Gürsoy Naskali, A. Şeker. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Tökel, Dursun Ali (2016). Divan Şiirinde Şahıslar Mitolojisi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları.
- Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (10 Ocak 2024). //sozluk.gov.tr/
- Uçan Eke, Nagehan (2017). Klâsik Türk Edebiyatında Metaforik Üslûp. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Uçan Eke, Nagehan (2019). “Nâ’ilî’nin Gazellerinde Siyah Metaforunun İzinde”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (45): 193-217.
- Uludağ, Süleyman (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Ülgener, Sabri F. (tarihsiz). İktisadî Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası. İstanbul: Derin Yayınları.
- Yıldırım, Ali (2006). “Renk Simgeciliği ve Şeyh Gâlib’in Üç Rengi”. Millî Folklor Dergisi. (18) 72: 129-140.
- Yılmaz, Ali (2009).” Nâbî Divanı’nda Nefs Kavramı”. Şair Nâbî Sempozyumu. 220-231.
- Yiğit, Ahmet Selman (2018). Nâbî Divanı Sözlüğü-Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
- Yunusoğlu, Mağfiret Kemal (2016). Budist Türk Çevresi Eserlerde Metaforlar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Zaltman, Gerald ve Zaltman, Lindsay (2008). Pazarlama Metaforları. çev. Ümit Şensoy. İstanbul: Optimist Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Osmanlı Sahası Klasik Türk Edebiyatı |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Temmuz 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 30 Nisan 2024 |
| Kabul Tarihi | 26 Temmuz 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Cilt: 10 Sayı: 3 |
Kaynak Göster
İlgi, katkı ve desteğiniz için teşekkür eder, iyi çalışmalar dileriz.
