Emile Boirac’ın Mantık Görüşleri ( Tasavvurât Mantığı)

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 61 - 79, 12.07.2021

Remziye Selçuk

Öz

Emile Boirac (1851-1917) Osmanlı Devleti’ nde, yazmış olduğu bir mantık kitabı ile tanınmıştır. Onun eserinin adı “Mantık ”dır. Bu kitap, Fransızca olarak yazılmıştır. Eser yeni mantığa dair olarak ancak klasik mantıktan da tamamen uzaklaşılmadan yazılmıştır. Bu çalışmanın Osmanlının son döneminde, yani Tanzimat’tan sonra çevirisinin yapılmış olmasının sebebi batıda her alanda olduğu gibi mantık ilmi alanında da meydana gelen gelişmeleri yakından takip etme isteğidir. Bu sebepten Reşat Nuri Güntekin tarafından Osmanlıcaya çevrilmiştir. Bu kitap, Osmanlı dönemindeki yeni mantık çalışmalarından haberdar olma açısından önemli sayılan eserlerden biri olmuştur.
Boirac, mantığı bir düşünce ilmi olarak tanımlar. O mantığı, hem amacı hem gayesi olan bir ilim olarak değerlendirir. O, mantığın temellerini Sokrates (M.Ö.469-399) ve Platon’a (M.Ö.428-348) dayandırır. Yine ona göre Aristoteles (M.Ö.384-322) ise mantığı sadece felsefeden ayırarak kendine özgü bir ilim haline getirmiştir. Yeni mantık çalışmaları F. Bacon (1561-1626) ve Descartes (1596-1650) ile başlamıştır.
Boirac, mantığı sûri (formel) ve tatbikî (informel) olarak ikiye ayırır. Fikir, hüküm ve muhakeme düşüncenin üç temel formudur. Kavramlar ve fikirler çeşitli şekillerde olabilirler. Kavram, ona göre bir fikrin dille ifadesidir. Fikir ise, zihnin kendi içindeki faaliyetleridir. Kavramlar, soyut ve somut, tekil ve tümel, olumlu ve olumsuz şeklinde sınıflandırılabilirler. Fikirler ise, doğru, yanlış, belirsiz ve açık fikirler olarak ayrılır. Beş tümele gelince, bunlar cins, tür, ayrım, ilinti ve özgülüktür.
Tarif, bir kavramın manasının tamamen tahlilidir. Taksim ise, bir fikrin kaplamını tahlilden oluşur.
Bu çalışmadaki amacımız, söz konusu mantık eserinden hareketle Emile Boirac’ın mantığın tasavvurât bölümüne ilişkin görüşlerini ana hatlarıyla da olsa bilim ve kültür dünyasına tanıtmaktır.

Anahtar Kelimeler

Emile Boirac, mantık, kavram, fikir, beş tümel, tarif, taksim

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa, Mi’yâr-ı Sedâd, 1. Baskı, Ankara: Fecr Yay. 1998.
• Ali Sedad, Mizânul Ukûl, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay. İstanbul, 2015.
• Bacon, Francıs Novum Organum, çev. Talip Kabadayı, Bilgesu yay. Ankara, 2015.
• Boirac, Emile “Mantık”, çev. Reşat Nuri Güntekin, Kanaat Kitapçısı, İstanbul,1911.
• Descartes, Yöntem Üzerine Konuşma, say yay. Çev. Murat Erşen, İstanbul, 2015 .
• Emiroğlu, İbrahim ,”Mantık”, TDV İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/mantik, erişim:24.06.2019.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/mantik.
• Hızır, Nusret Yeni Mantığın Öncüsü Leibniz, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1058/12790.pdf
• Hume, David, İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme, trc. Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea yay. 2015
• İzmirli, İsmail Hakkı, Felsefe Dersleri, İstanbul: Hukuk Kitapçısı, 1330
• İzmirli, İsmail Hakkı, Mi’yaru-l Ulûm, , evrak no:3743, Süleymaniye Kütüphanesi.
• Kant, Immanuel, Arı Usun Eleştirisi, çev. Aziz Yardımlı, İdea Yay. İstanbul, 2017.
• Köz, İsmail Modern Türk Düşüncesinde Mantık, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt XLIII (2002) Sayı 1.
• Öner, Necati, Klasik Mantık, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1986.
• Özlem, Doğan, Mantık, Notos Yay. İstanbul, 2011.
• Ülken, Hilmi Ziya, "Türkiye'de Tanzimat’tan Sonraki Mantık Hareketleri" pdf.