Bir’den Sadece Bir Çıkar: İbn Sînâ, İbnü’l Arabî Ve Nasîrüddîn Tûsî Üzerinden Karşılaştırmalı Bir Çalışma

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 1, 5 - 40, 30.06.2022

Esra Tellioğlu Ünver

Öz

Birlik-çokluk meselesinin yönlerinden biri olan Tanrı-âlem ilişkisi, İslam düşünce geleneğinin tartışmaları konularının başında gelmektedir. İslam düşünce geleneği, yüzyıllar boyunca farklı isimler tarafından ortaya konulan farklı yaratma teorileri ve yaratma sonrası Tanrı-âlem ilişkisine dair görüşlerle daima canlılığını korumuştur. İslam felsefesinin sistem filozoflarından İbn Sînâ (ö. 1037), Tanrı-âlem ilişkisini Yeni-Platoncu sudur teorisinin kendi sistemiyle dönüştürülmüş bir formuyla açıklama yolunu seçmiştir. İbn Sînâ’nın bu teorisi, çeşitli yönlerden eleştirilere konu olmuştur. Eleştirilerden biri, tasavvuf tarihinin en önemli isimlerinden sistem kurucusu sûfî müellif İbnü’l Arabî (ö.1240) tarafından yöneltilmiştir. Bu makalenin amacı, sudur teorisinin tartışmalı yönlerinden biri olan “Bir’den bir çıkar” ilkesinin ele alınışı bağlamında İslam düşünce geleneğinde takip fikrini sorgulamaktır. Takip fikrini, İbn Sînâ felsefesinin aktarımı ve anlaşılmasının en etkili isimlerinden Nasîrüddîn Tûsî’nin (ö.1274) “Bir’den bir çıkar.” meselesini müstakil olarak incelediği risalesiyle sonuçlandıracağız. Tûsî’nin görüşleri, İbn Sînâ felsefesini aydınlatmanın ötesinde onun İbnü’l Arabî’nin en önemli takipçilerinden Sadreddin Konevî (ö.1274) ile “Bir’den bir çıkar” meselesine dair fikir alışverişleri açısından değerlidir. Sudur teorisi etrafında İbn Sînâ, İbnü’l Arabî, Nasîrüddîn Tûsî ve Sadreddin Konevî tarafından ortaya konulan bu tartışma, ilmî seviyenin yüksekliğini ve isimler ve disiplinlerarası etkileşimin keyfiyetini göstermek açısından önemli bir kesittir.

Anahtar Kelimeler

İbn Sînâ, sudur, İbnü’l Arabî, Tûsî, feyz, Konevî

Kaynakça

• Aydın, İbrahim Hakkı. "Plotinus ve İki İslâm Mütefekkirinde (Fârâbî ve İbn Sînâ'da) Sudûr Nazariyesinin Bir Değerlendirmesi". İslâmî Araştırmalar Dergisi. C: 14, S: 1, 2001, s. 171-181.
• Câmî, Abdurrahman. Şerhu Fusûsü’l-Hikem. Özbekistan Yazma Eser Kütüphanesi, Nr. 520.
• Chittick, William C.. İbn Arabî- Giriş Kitabı. Kadir Filiz (çev.). İstanbul: Nefes Yayıncılık, 2014.
• Çelebi, Emin. "Kozmolojik Birlik ve Ontolojik Çeşitlenme: İbn Arabi ve Spinoza Örneği". Ekev Akademi Dergisi. S. 44, 2010, s. 49-60.
• Davidson, Herbert A.. Alfarabi, Avicenna, and Averroes, on Intellect. New York: Oxford University Press, 1992.
• Demirkol, Murat. "İbn Sina'nın Varlık Felsefesi Üzerinde Nasiruddin Tûsî ile Sadreddin Konevî Arasında Geçen Tartışmalar". e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. S: 3, Nisan 2010, s. 83-102.
• Demirkol, Murat. Tûsî’nin İbn Sina Savunması. Ankara: Fecr yayınları, 2010.
• Fârâbî. Ehl-i Ârâ-i Medinetü'l Fâzılâ. Nafiz Danışman (çev.). İstanbul: MEB, 1990.
• Hakîm, Suad. İbnü’l Arabî Sözlüğü. Ekrem Demirli (çev.). İstanbul: Alfa Basım Yayım, 2017.
• Ivry, Alfred L.. "Fârâbî, “İbn Sînâ’nın Metafiziğindeki Yeni-Platoncu Ögelerin Değerlendirilmesi”. Ahmet Cevizci (çev.),Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî ve İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri. Ankara: 9-12 Eylül 1985, s. 163-174.
• Kaya, Emrah. "Sonsuz Tecellî ve Daimî Yaratma: İbn 'Arabî ve İbn Teymiyye'nin Yaratma Meselesine Ezelî Fiil Olarak Bakışı", AÜİFD, 57:2, s. 87-91.
• Kaya, Mahmut. “Sudur”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul, 2009, C: 37, s. 467-468.
• Kayserî, Dâvûd. Matlaʿu husûsi’l-kilem fî meʿânî Fusûsi’l-hikem. İstanbul: Hacı Selim Ağa Yazma Eser Kütüphanesi, Nr. 512.
• Kılıç, Cevdet. “Plotinus’ta Sudurla İnen ve Aşkla Yükselen Çift Kutuplu Hakikat Anlayışı”. Kelam Araştırmaları Dergisi [Kader]. 2009, C: VII, S: 1, s. 39-56.
• Konevî, Sadreddin. el-Müraselât. Ekrem Demirli (çev.). İstanbul: Kapı yayınları, 2014.
• Konevî, Sadreddin. Miftâhu’l-Gayb, Ekrem Demirli (çev.), İstanbul: Kapı yayınları, 2014.
• Korlaelçi, Murtaza. “Plotinus’un Sudur Anlayışı ile İbn Sina’nın Sudur Anlayışının Mukayesesi”. Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildiriler. 22-24 Mayıs 2008, İstanbul, 2009, C: 1, s. 229-250.
• İbn Sînâ. Arş Risalesi. Enver Uysal (çev.). Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. S.9, 2000, ss. 641-655.
• İbn Sînâ. el-Mebde ve’l-Me‘âd. Muhammed Osman (thk.). Kâhire: Mektebetü’l-Sekafeti’d-Diniyye, 2013.
• İbn Sînâ. İşaretler ve Tenbihler. Ali Durusoy, Muhittin Macit ve Ekrem Demirli (çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• İbn Sînâ. Metafizik Kitâbu’ş-Şifâ. Ekrem Demirli, Ömer Türker (çev.). C. 1, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• İbn Sînâ. Metafizik Kitâbu’ş-Şifâ. Ekrem Demirli, Ömer Türker (çev.). C. 2, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• İbnü’l-Arabî. Fusûsu’l-Hikem. Ekrem Demirli (çev.). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2013.
• İbnü’l Arabî. Fütûhât-ı Mekkiyye. C.1, Ekrem Demirli (çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık, 2012.
• İbnü’l Arabî. Fütûhât-ı Mekkiyye. C.4, Ekrem Demirli (çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
• İbnü’l Arabî. Fütûhât-ı Mekkiyye. C.17, Ekrem Demirli (çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık, 2012.
• Özşenel, Mehmet. “İlk Yaratılan Varlık Hakkındaki Rivayetler”. Divan İlmî Araştırmalar. C. 3, S.4, 1998/1, s. 171-189.
• Plotinus. Enneadlar. Haluk Özden (çev.). İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları, 2008.
• Plotinus. Üsûlûcya. Cahid Şenel (çev.). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2017.
• Şeker, Fatih M.. “Entelektüel Zümreleri Dönüştürmenin Kavramsal Aracı Olarak Sudur Teorisi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2012, C: 1, S: 42, s. 5-46.
• Şenel, Cahid. Yeni Eflâtunculuğun İslâm Felsefesine Yansımaları. İstanbul: Dergah Yayınları, 2017.
• Toktaş, Fatih. İslam Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri. İstanbul: Klasik yayınları, 2004.
• Tûsî, Nasîrüddîn. el-Müraselât. Ekrem Demirli (çev.). İstanbul: Kapı yayınları, 2014.
• Tûsî, Nasîrüddîn. Risâle fî Keyfiyyet-i Sudur-i Mevcûdât an Mebdeiha'l-Evvel. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Ayasofya, Nr. 4855.
• Tûsî, Nasîrüddîn. Risâle fî suduri’l-mevcûdât min tesânîfihi. Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi, Beyazıt, Nr. 3732.
• Tûsî, Nasîrüddîn. Risâle fî Keyfiyyet-i Sudur-i Mevcûdât an Mebdeiha'l-Evvel. Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi, Veliyüddin, Nr. 2193.
• Tûsî, Nasîrüddîn. Risâle fî Keyfiyyet-i Sudur-i Mevcûdât an Mebdeiha'l-Evvel. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, Nr. 5690.
• Tûsî, Nasîrüddîn. Şerhü’l-İşârât ve’t-Tenbîhât. C. 2-3, Kum, Kudüs: Neşru’l-Belâğâ, 1235.
• Tûsî, Nasıruddîn. Tecrîdu’l-İtikâd. “Tusi'nin Tecridü'l-İtikad'ı ve Şerhlerinde Varlık ve Mahiyet”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012, (içinde).
• Wahid, M. Amin. “'From the One, Only One Proceeds’ The Post-Classical Reception of a Key Principle of Avicenna’s Metaphysics. Oriens. 48 (2020). s. 123–155.