THE RELATIONSHIP BETWEEN ISLAM AND NATIONALISM IN AHMET AGAOGLU

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 2, 27 - 46, 12.10.2020

Mehmet Kaan Çalen

Öz

The relationship between religion/Islam and nationalism/Turkishness is one of the most controversial issues in modern Turkish thought. The issue has been kept up it’s actuality from the Second Constitutional Monarchy years to the present. The discussions on religion and nationalism between Turkists and Islamists constitute one of the high tension lines of modern Turkish thought. While Islamists try to prove that nationalism is forbidden by Islam, Turkists try to demonstrate that there is no ban on this issue. Ahmet Agaoglu, who entered into various discussions with the Islamists and Ottomanists on behalf of the Turkists during the Second Constitutional Monarchy years, has worked in his texts the arguments that the nationalist tradition will constantly reproduce ın the context of the relationship between religion/Islam and nationalism/Turkishness. Texts produced by Agaoglu in the discussions with Suleyman Nazif and Babanzâde Ahmed Naim, are supremely valuable in order to understand the nationalist thought in Turkey. Agaoglu's texts were aimed at creating a compromise between Islamism and Turkism, two vital thought movements of the Constitutional Era. More deeply, Agaoglu was concerned with the question of how to define modern Turkish identity. He attempted to achieve these two goals by instilling his reformist views into Turkish nationalism. However, the relationship he established between Turkishness and Islam included severe contradictions.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Agaoglu, Turkism, Turkish Nationalism, Islamism, Islam and Nationalism

AHMET AĞAOĞLU'NDA İSLÂM VE MİLLİYETÇİLİK İLİŞKİSİ

Öz

Din/İslâm ve milliyetçilik/Türklük ilişkisi modern Türk düşüncesinin en tartışmalı konularından birisidir. İkinci Meşrutiyet yıllarından başlayarak günümüze kadar konu güncelliğini muhafaza etmiştir. Bu bağlamda Türkçüler ile İslâmcılar arasında cereyan eden din ve milliyetçilik tartışmaları, modern Türk düşüncesinin yüksek gerilim hatlarından birini teşkil eder. İslâmcılar, milliyetçiliğin dinen yasak olduğunu ispatlamaya çalışırken, Türkçüler ise bu hususta bir yasağın olmadığını göstermeye çalışırlar. İkinci Meşrutiyet yıllarında Türkçüler adına İslâmcılar ve Osmanlıcılar ile çeşitli tartışmalara giren Ahmet Ağaoğlu, din/İslâm ve milliyetçilik/Türklük ilişkisi bağlamında milliyetçi geleneğin sürekli yeniden üreteceği argümanları metinlerinde işlemiştir. Ağaoğlu’nun gerek Babanzâde Ahmed Naim, gerekse Süleyman Nazif ile girdiği tartışmalarda ürettiği metinler, Türkiye’de milliyetçi düşünceyi anlamak adına fevkalade kıymetlidir. Ağaoğlu'nun metinleri, İkinci Meşrutiyet döneminin iki zinde düşünce hareketi olan İslâmcılık ve Türkçülük arasında bir uzlaşma tesis etmek amacına yönelikti. Daha derinde ise Ağaoğlu, modern Türk kimliğinin nasıl tanımlanacağı meselesi ile ilgiliydi. Reformist görüşlerini Türk milliyetçiliğine aşılayarak bu iki amacı gerçekleştirmeyi denedi. Ancak Türklük ile İslâmiyet arasında kurduğu ilişki çetin çelişkiler de içeriyordu.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Ağaoğlu, Türkçülük, Türk Milliyetçiliği, İslamcılık, İslam ve Milliyetçilik

Kaynakça

• “Kavmiyetçilik Hastalığı”, Sebilü’l-Reşâd, C. 18, Aded: 453, s. 131.
• AĞAOĞLU AHMED, “Tarihî Devirler Arasında Milliyet”, Türk Yurdu, C. 3, Nu. 17, Mart 1926.
• AHMED AGAYEF, “Türk Alemi-3”, Türk Yurdu, Y. 1, S. 3, 15 Kânûn-i Evvel 1327, s. 70-74.
• AHMED AGAYEF, “Türk Âlemi-4”, Türk Yurdu, Y. 1, S. 5, 12 Kânûn-i Sânî 1327, s. 135-139.
• AHMED AGAYEF, “Türk Âlemi-5”, Türk Yurdu, Y. 1, S. 7, 9 Şubat 1327, s. 195-200.
• AHMED AGAYEF, “Türk Âlemi-6”, Türk Yurdu, Y. 1, S. 10, 22 Mart 1328, s. 292-297.
• AHMED AGAYEF, “Türk Âlemi-7”, Türk Yurdu, Y. 1, S. 14, 17 Mayıs 1328, s. 424-428.
• AHMED AGAYEF, “Türk Âlemi-8”, Türk Yurdu, Y. 1, S. 18, 12 Temmuz 1328, s. 545-551.
• AHMED AGAYEF, “Sâbık Trabzon Valisi Süleymân Nazîf Beyefendiye”, Türk Yurdu, Y. 2, C. 4, S. 21, 25 Temmuz 1329, s. 702-714.
• AHMED AGAYEF, “Cevâba Cevâb”, Türk Yurdu, C. 4, S. 24, 5 Eylül 1329, s. 825-844.
• AHMED AGAYEF, “İslâm’da Davâ-yı Milliyet”, Türk Yurdu, Yıl: 3, Cild: 6, Sayı: 10 (70), 10 Temmuz 1330, s. 2320-2329 (304-313).
• AHMED AGAYEF, “İslâm’da Davâ-yı Milliyet”, Türk Yurdu, Y. 3, C. 6, S. 71 (11), 24 Temmuz 1330, s. 2381-2390 (335-344).
• AHMED NAİM, “İslâm’da Davâ-yı Kavmiyet”, Sebilü’r-Reşâd, Cild: 12, Aded: 293, 10 Nisan 1330, s. 114-128.
• AKÇURAOĞLU YUSUF, “Türklük”, Salnâme-i Servet-i Fünûn, İstanbul 1328.
• AKÇURA, Yusuf, “Üç Tarz-ı Siyaset”, (Yeni yazıya aktaran Recep Duymaz), Üç Tarz-ı Siyaset Ve Düşünce Akımları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 2004, s. 167-192.
• ÇALEN, Mehmet Kaan & Halûk Kayıcı, Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Modern Türk Düşüncesinde Milliyetçilik, Bilgeoğuz Yayınları, İstanbul 2014.
• ÇALEN, Mehmet Kaan, Osmanlıcılık ve İslâmcılık Karşısında Türkçülük, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2017.
• ÇALEN, Mehmet Kaan, Modern Türk Düşüncesine Bir Derkenar Yusuf Akçura ve Ziya Gökalp, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2018.
• GELLNER, Ernest, Milliyetçiliğe Bakmak, Çevirenler: Simten Coşar ve Saltuk Özertürk-Nalan Soyarık, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
• GÜNGÖR, Erol, Sosyal Meseleler ve Aydınlar, İstanbul 2011.
• KARA, İsmail, Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi, C. 1, İstanbul 2001.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, Çeviren: Dilek Özdemir, İmge Yayınları, Ankara 2006.
• MEHMED ÂKİF, Düzyazılar Makaleler-Tefsirler-Vaazlar, İstanbul 2011.
• MEHMED FAHREDDİN, “Son Darbe Karşısında-2 İslâm’da Kaç Milliyet var?”, Sebilü’l-Reşâd, C. 11, Aded: 277, 19 Kânûn-i Evvel 1329.
• M. FAHREDDİN, “Müslümanlıkta Bir Millet Var” Sebilü’l-Reşâd, C. 11, Aded: 279, 2 Kânûn-i Sânî 1329.
• ÖZYURT, Cevat, “Gökalp Milliyetçiliğinde Kurucu Unsur Olarak Din”, Ziya Gökalp Kitabı, Editörler: Cevat Özyurt-Ahmet Tak, Ankara 2015, s. 207-234.
• SÜLEYMAN NÂZİF, “Ahmed Agayef Beyefendiye”, İctihâd, Nu: 74, 1 Ağustos 1329, s. 1622.
• SÜLEYMAN NÂZİF, “Ahmed Agayef Beye Cevâb”, İctihâd, Nu: 76, 15 Ağustos 1329, s. 1672.
• TİMURTAŞ, “İslâmiyet Karşısında Milliyetler Türklük”, İctihâd, Nu: 68, 30 Mayıs 1329.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul 2001.
• YAKIT, İsmail, “Babanzade Ahmet Naim’in Türkçülere Karşı Yazdığı ‘İslam’da Da’va-yı Kavmiyet’ Adlı Kitabına Eleştirel Bir Yaklaşım”, Bir Fikir Hareketinin Yüz Yılı Türk Ocakları Uluslararası Sempozyumu Bildiriler, İstanbul 2013, s. 389-409.