İNGİLİZ GENELKURMAY BAŞKANLIĞI RAPORLARINDA YAKIN DÖNEM TÜRK HARP TARİHİ KRONOLOJİSİNE İLİŞKİN İKİ BELGE (1821-1922)

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2, 159 - 192, 25.10.2024

Ferdi Ertekin

https://doi.org/10.53425/madergisi.1495023

Öz

Bu makalede, Londra’daki Milli Arşiv (The National Archives) Savaş Bakanlığı tasnifinde bulunan ve İngiliz Genelkurmay Başkanlığı tarafından hazırlanan 1922 tarihli iki belge üzerinden yakın dönem Türk Harp Tarihi kronolojisi ele alınmaktadır. Bahsi geçen kronolojik belgeler, 1821-1922 yılları arasındaki askerî olayları kapsamakta ve “Türk ordusu son 100 yılda nasıl istihdam edildi” başlığını taşımaktadır. Bu kronolojiler, ilginç bir biçimde Yunan Bağımsızlık Savaşı başlığı ile 1821’deki Rum isyanı ile başlamakta ve 31 Ekim 1922’de işgalci Yunan ordusunun Doğu Trakya’yı tamamen tahliye etmesiyle sona ermektedir. Kronolojiler her ne kadar 1821 yılından başlasa da 1914-1922 yılları arasında gerçekleşen olaylar daha ayrıntılı olarak ele alınmaktadır. I. Dünya Harbi ve Türk İstiklal Harbi’nin ‘askerî olayları’ burada İngiliz bakış açısından ortaya konmaktadır. Akademik tarih disiplini açısından kronoloji ve zaman, olayların akışını takip edebilmek ve izini sürebilmek adına son derece önemlidir. Bu çalışmada kronolojinin tarih disiplinindeki yerine tarih disiplini ve zaman arasındaki ayrılmaz ilişkiye temas edilmekte, 1821-1922 yılları arasında Osmanlı-İngiliz ilişkilerine değinilmekte ayrıca İngiliz Genelkurmayı tarafından hazırlanan belgelerle Türk Genelkurmayı ve ikinci el kaynakları karşılaştırmalı olarak mukayese edilmektedir. Bu çalışmanın amacı, hem 1821-1922 yılları arasında meydana gelen askerî olayları İngiliz ve Türk bakış açılarıyla ortaya koymak hem de Türk Askerî Tarihine faydalı olabilecek bir kronoloji oluşturmaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk Harp Tarihi, Kronoloji, İngiliz Genelkurmayı, Türk Genelkurmayı, I. Dünya Harbi, Türk İstiklâl Harbi.

TWO DOCUMENTS ON THE CHRONOLOGY OF RECENT TURKISH WAR HISTORY IN THE REPORTS OF THE BRITISH GENERAL STAFF (1821-1922)

Öz

This article discusses the chronology of recent Turkish war history through two documents dated 1922 and prepared by the British General Staff in the Ministry of War classification of the National Archives in London. These chronological documents cover events between 1821 and 1922 and are entitled “How the Turkish army has been employed during the last 100 years”. These chronologies, prepared by the British General Staff, interestingly begin with the Greek revolt in 1821 under the title ‘Greek War of Independence’ and end with the complete evacuation of Eastern Thrace by the occupying Greek army on 31 October 1922. Alt-hough the chronologies begin in 1821, the events between 1914 and 1922 are discussed in greater detail. The military events of the First World War and the Turk-ish Independence War are presented here from a British perspective. Interestingly, these chronologies, prepared by the British General Staff, begin with the Greek revolt in 1821 and end with the complete evacuation of Eastern Thrace by the invading Greek army on 31 October 1922. In the academic discipline of history, chronology and time are extremely important to follow and trace the flow of events. This study touches upon the place of chronology in the discipline of history, the inseparable relationship between history and time, the Ottoman-British relations between 1821-1922, and compares the British General Staff documents with the Turkish General Staff and second-hand sources. The aim of this study is to present the military events that took place between 1821 and 1922 from the British and Turkish points of view, and to establish a chronology that can be of use to Turkish military history.

Anahtar Kelimeler

Turkish War History, Chronology, British General Staff, Turkish General Staff, World War I, Turkish Independence War.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• The National Archives
• ‘How The Turkish Army Has Been Employed From 1821 to 1922. 1922’, War Office WO (106/1416).
• The British Library
• India Office Records and Private Papers: IOR/R/15/1/730. 1928. ‘Historical Summary of Events in Territories of the Ottoman Empire, Persia and Arabia affecting the British Position in the Persian Gulf, 1907-1928’, Committee of Imperial Defence.
• Araştırma Eserleri
• Akçura, Y. (1976). Üç Tarz-ı Siyaset. Ankara: TTK.
• Anar, İ. O. (1994). “Antik Yunan Felsefesinde Zaman Kavramı: Başlangıçtan Platon’a Kadar.” Doktora Tezi, Ege Üniversitesi.
• Arı, K. (1997). Birinci Dünya Savaşı Kronolojisi. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Armaoğlu, F. (1998). “İngiliz Belgelerinde İstanbul’un İşgali (16 Mart 1920)”. Belleten. 62 (234): 467-497.
• Atabay, Mithat, (2015). “Osmanlı İmparatorluğu Hizmetinde Breslau (Midilli) Kruvazörü”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı. (18): 117-129.
• Atatürk, K. (1969). Nutuk, II, 1920-1927. İstanbul: MEB
• Balcı, R. (1999). “Sarıkamış Harekâtı.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Banac, I. (1984). The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics. London: Cornell University Press.
• Beydilli, K. (1991). “Avrupa”. TDVİA. C. 4. Ankara: 135-151.
• Beyoğlu, S. (2010). “Türk Arap İlişkilerinin Son Kırılma Noktası: Medine’nin Tahliyesi”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. (26): 425-460.
• Bıçak, A. (2003). “Hafıza ve Tarih”. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi. (3): 129-150.
• Birbudak, T. S. (2018). “1853-1856 Kırım Harbi’nde Osmanlı Avusturya İlişkileri”. Belleten. 82 (293): 241-264.
• Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi. (2002). Irak-İran Cephesi 1914-1918 (Cilt 3, Kısım 2). Ankara: ATASE Yayınları.
• Çeliker, F. (1987). “Bitlis’in Kurtuluşu ve Mustafa Kemal Paşa”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. (3): 379-392.
• Çolak, S. ve Aydar, M. (2018). “İngiliz-Yunan İlişkileri Bağlamında 19. Yüzyılda Gunboat Diplomasi -Don Pacifico Örneğinde-“. Belleten. 82 (295): 957-978.
• Danişmend, İ. H. (1972). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. C. 4, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Duralı, Ş. T. (1999). “Tarihin Dayanılmaz Ağırlığı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (15): 117-126.
• Duralı, Ş. T. (1987). “Aristoteles’in Kategorileri’nde Fizik’i ile Metafizik’inde Değişme ve Zaman Sorunları”, Felsefe Arkivi Dergisi. (26): 95-124.
• Duralı, Ş. T. (2000). Çağdaş Küresel Medeniyet. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ertekin, F. (2021a). “Tarihte Yöntem Problemi Üzerine Bazı Düşünceler”. Tarih Düşüncesi Yazıları. Yay. Haz. A. İ. Temelli, C. Er-gün, A. Bıçak. http: www.tarihdusuncesi.org.
• Ertekin, F. (2021b). Muharebe Alanından Oyun Alanına: Din, Harp, Futbol. İstanbul: Vadi Yayınları.
• Ertekin, F. (2022a). İngiliz İstihbaratı ve Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Ertekin, F. (2022b). “Keşif ile İlhak Arasında F. R. Maunsell Muamması ve Edirne Vilayeti”. Trakya Üniversitesi’nin 40. Yılına Armağan (içinde), Ed. Halûk Kayıcı-Orhun Akman, Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Ertekin, F. (2024), “Tasarıdan Harekâta: İngiltere’nin 1906 Tarihli Gelibolu’yu İşgal Tasarısı ile 1915’teki Amfibi Harekâtı Arasındaki Münasebete Dair”. Karadeniz Araştırmaları. 21 (81): 119-155.
• Eşiyok, B. A. (2010). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Dünya Ekonomisine Eklemlenmesinde Bir Dönüm Noktası: 1838 Serbest Ticaret Anlaşması” Mülkiye Dergisi. 34 (266): 67-108.
• Gencer, A. İ. (1991). “Ayastefanos Antlaşması”. TDVİA. C. 4. Ankara: 225.
• Gölen, Z. (2011). “1862 Karadağ Askeri Harekâtı ve Sonuçları”. Belleten. 75 (273): 503-544.
• Gülen, E. (2007). “Kurtuluş Savaşı Yıllarında Balıkesir.” Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi.
• Jaeschke, G. (1989). Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi Mondros’tan Mudanya’ya Kadar (30 Ekim 1918-11 Ekim 1922). Ankara: TTK.
• Kutluoğlu, M. H. (2000). “Kavalalı İbrahim Paşa”. TDVİA. C. 21. Ankara: 330-332.
• Kutluoğlu, M. H. (2022). “Kavalalı Mehmed Ali Paşa”. TDVİA. C. 25. Ankara: 62-65.
• Küçük, C. (1992), “Balkan Savaşı”. TDVİA. C. 5. Ankara: 23-25.
• Kütükoğlu, M. S. (1992). “Baltalimanı Muahedesi”. TDVİA. C. 5. İstanbul: 38-40.
• Moačanin, N. (2001). “Karadağ”, TDVİA. C. 24. Ankara: 384-385.
• Özkan, Y. A. (2022). “British Intelligence and the Dardanelles: the 1906 Taba affair revisited”. Intelligence and National Security, 37 (7): 1020-1037.
• Sander, O. (2003). Siyasi Tarih: İlkçağlardan 1918. İstanbul: İmge.
• Sarıhan, Z. (1993). Kurtuluş Savaşı Günlüğü I: Mondros’tan Erzurum Kongresi’ne (30 Ekim 1918-22 Temmuz 1919). Ankara: TTK.
• Somel, S. A. (2003). Historical Dictionary of The Ottoman Empire. Maryland and Oxford: The Scarecrow Press, Lanham.
• Sonyel, R. S. (1988). “İngiliz Belgelerine Göre Mustafa Kemal-Lawrence Görüşmesi”. Belleten, 52 (205): 1695-1700.
• Turan, Ş. (1994). “Edirne Antlaşması”. TDVİA, C. 10. İstanbul: 442-443.
• Türk İstiklâl Harbi, Kütahya-Eskişehir Muharebeleri (II’nci Cilt, 4’üncü Kısım). (1974). Ankara: ATASE Yayınları.
• Türk İstiklâl Harbi, Batı cephesi (II’nci cilt, 1’inci kısım). (1994). Ankara: Genelkurmay.
• Türk İstiklâl Harbi, Büyük Taarruz (II’nci Cilt, 6’ncı Kısım, 2’nci Kitap). (1995). Ankara: Genelkurmay.
• Türk İstiklâl Harbi, İstiklâl Harbi’nin Son Safhası (II’nci Cilt, Batı Cephesi, 6’ncı Kısım 4’üncü Kitap). (1995). Ankara: Genelkurmay.
• Türk İstiklâl Harbi, Birinci, İkinci İnönü, Aslıhanlar ve Dumlupınar Muharebeleri (II’nci Cilt, 3’uncü Kısım). (1999). Ankara: ATASE Yayınları.
• Üzen, İ. (2007). “Birinci Dünya Savaşı’nda Kanal Seferleri.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Yıldız, G. (2019). “How to Defend the Turkish Straits Against the Russians: A century-long ‘Eastern Question’ in British defence planning, 1815-1914”. The Mariner’s Miror. 105 (1): 40-59.