ANALYSIS OF A STYE TREATMENT RITUAL IN IRANIAN TURKS

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 27, 658 - 671, 20.09.2019

Gülcan Kızılözen

https://doi.org/10.12981/mahder.589663

Öz

A society's approach to
the phenomenon of disease and the ways in which it is cured are among the
issues to be considered in determining and examining the cultural codes of that
society. The folk medicine techniques that the people have experienced by
transferring from generation to generation, especially from the pre-modern
medicine periods to the present day, contain many old belief elements within
the structure in terms of the data it presents. In this respect, our
investigation focuses on the stye treatment method, which was determined and
put into writing as a result of our field studies in Iran. This treatment
method, which we first put into writing and introduced, was compiled from Til
village of Khalhal city of Ardabil province of Iran. In our article, stye
treatment method; The name given to this disease in the region, the methods and
techniques used in the treatment, the type of treatment and the elements it
contains are examined. In this way, the place and importance of stye treatment
compiled from Iranian Turks in Turkish culture was tried to be indicated. In
the light of these data, despite the intense pressure of Persian language and
culture, it is seen that the old Turkish culture is being kept alive in Iran.
In the context of folk medicine and beliefs, the necessity of completing field
studies and analyzing the data obtained in Iran has once again emerged.

Anahtar Kelimeler

Stye treatment, crisis ritual, folk medicine, , Iranian Turks, Til

İRAN TÜRKLERİNDE BİR ARPACIK SAĞALTMA RİTÜELİNİN ÇÖZÜMLENMESİ

Öz

Bir
toplumun hastalık olgusuna yaklaşımı ve hastalığı sağaltma biçimleri, o toplumun
kültürel kodlarını tespit ve tetkik etmede dikkate alınması gereken hususlar
arasında yer alır. Özellikle modern tıp öncesi dönemlerden günümüze değin
halkın kuşaktan kuşağa aktarmak suretiyle yaşattığı halk hekimliği teknikleri,
sunduğu veriler itibariyle, bünyesinde pek çok eski inanç öğesini barındırmaktadır.
Bu doğrultuda, incelememiz İran’daki saha çalışmalarımız sonucunda tespit
edilip yazıya geçirilen arpacık sağaltma yöntemini konu edinmektedir. İlk kez yazıya
geçirip tanıttığımız bu sağaltma yöntemi, İran’ın Erdebil eyaletine bağlı
Halhal İli’nin Til köyünden derlenmiştir. Makalemizde arpacık sağaltma yöntemi;
yörede söz konusu hastalığa verilen ad, sağaltmada kullanılan yöntem ve
teknikler, sağaltmanın türü ve içerisinde barındırdığı unsurlar bakımından
incelenmiştir. Bu yolla İran Türklerinden derlenen arpacık sağaltmasının Türk
kültüründeki yeri ve önemi belirtilmeye çalışılmıştır. Söz konusu veriler
ışığında Fars dili ve kültürünün yoğun baskısına rağmen, İran’da eski Türk
kültürünün yaşatılmakta olduğu görülmüştür. Halk hekimliği ve inançları
bağlamında İran’da saha çalışmalarının tamamlanması ve elde edilen verilerin
analizinin gerekliliği bir kere daha ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arpacık sağaltma, kriz ritüeli, halk hekimliği, İran Türkleri, Til

Kaynakça

• Acıpayamlı, Orhan (1978).“Acıpayam’da Halk Hekimliği” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-CoğrafyaFakültesiSayı: 11 Sayfa: 011016 DOI: 10.1501/antro_0000000158 http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/71/1898/19914.pdf 01.07.2019 (Erişim: 05.07.2019 saat: 16:45)
• Baldick, Julian (2011). Hayvan ve Şaman Orta Asya’nın Antik Dinleri. Çev. Nevin Şahin, İstanbul: Hil Yayın.
• Bayat, Ali Haydar (1992). “Anadolu Tıbbî Folklorunda Göz Hastalıkları”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, IV. Cilt Gelenek, Görenek ve İnançlar, Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yay., ss. 43.-58.
• Boratav, Pertev Naili (2003). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). İstanbul: K Kitaplığı.
• Çoruhlu, Yaşar (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 3. Baskı.
• Divanü Lügat’it-Türk Tercümesi (1992) C. I. Çev. Besim Atalay, C. I, Ankara: TDK Yayınları.
• Dundes, Alan (2007). “Aynadaki Kanlı Mary: Ergenlik Öncesi Korkunun Bir Ritüel Olarak Yansıması.” Çev. Selcan Gürçayır, Milli Folklor, S. 73, ss. 106.-117.
• Esin, Emel (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Honko, Lauri (2006). “Ritüellerin Oluşum Süreci” Çev. Ruhi Ersoy, Milli Folklor, S. 69, ss. 129.-140.
• İnan, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. 3. Baskı, Ankara: TTK Basımevi.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1983). Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ögel, Bahaeddin (2014). Türk Mitolojisi-II. Ankara: TTK Yay, 778 s.
• Sagalayev, Andrey Markoviç (2017). Ural-Altay Mitolojisinde Arketipler ve Semboller. Çev. Ali Toraman. İstanbul: Bilge Kültür Sanat. 176 s.
• Schimmel, Annemarie (2004). Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretleri İslama Görüngübilimsel Yaklaşım. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Tekin, Talat (2003). Orhon Yazıtları (Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk). İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat1.
• Yörükân, Yusuf Ziya (2005). Müslümanlıktan Evvel Türk dinleri Şamanizm-Şamanizm’in Diğer Dinler ve Alevîlik Üzerindeki Etkileri. Ankara: Yol Yayınları.
• Yüksel, H. Avni (1981). “Türk Folklorunda Yedi Sayısı.” Milli Kültür, C.3, S.5, Ankara, ss. 48-49.
• SÖZLÜ KAYNAKLAR
• KK: İlâhe Mirzayî, Halhal İli, Til Köyü 1965, Okula gitmemiş, Ev hanımı. (Görüşme: 06.10.2015)