TOPRAK, BEREKET VE EL İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 28, 1078 - 1090, 20.12.2019

Hatice Aycan Aydoğan

https://doi.org/10.12981/mahder.644393

Cited By: 1

Öz

Yeryüzündeki
varlığını sürdürmek ve yeme, içme, barınma gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak
adına pek çok çareye başvuran insanoğlu, modern teknolojinin gelişmediği
çağlarda veya teknolojik ilerlemelerle bir bağı bulunmayan kırsal mekânlarda
pek çok dinsel-büyüsel uygulamaya başvurmuş, pek çok inanışı benimsemiştir. Ele
alınan çalışmanın amacı, insanoğlunun en eski çağlardan bu yana yeryüzündeki
bereketi avına, soyuna, toprağına çekmeye yönelik geliştirdiği toprak, bereket
ve el odaklı inanış ve uygulamaları incelemektir. İnsanın hayatî bir uzvu olan
elin yaşam enerjisi, bereket ve bollukla olan ilişkisi ise bu inanış ve
uygulamaları çözümlemede hareket noktası olmuştur. Tarihöncesi çağlardan
itibaren gerek mağara gerek tapınaklarda karşılaşılan el sembolü, bolluk ve
bereket sağlamak adına başvurulan bir unsurdur. Çalışmanın içerisinde dikkat
çekilen önemli bir husus, tarih öncesi çağlardan itibaren dişil prensiple
ilgili görülen el sembolünün günümüzde dahi toprakla ilişkili kutsal kadın
imajıyla birlikte pek çok inanış ve uygulamada yer alıyor olmasıdır. Diğer
önemli bir husus ise, elin kutsallığı ve bereket getiriciliğinin odak noktası
olduğu tarıma bağlı inanış ve uygulamalardır. Tohumun toprağa ekiminden hasat
dönemi yapılan bayramlara kadar geniş bir zaman diliminde karşılaşılan bu
inanış ve uygulamalar çalışma içerisinde analiz edilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Toprak, bereket, el sembolü, halk kültürü, inanışlar

AN ASSESSMENT REGARDING THE INTERRELATIONSHIP BETWEEN SOIL, FERTILITY AND HAND

Öz

To continue their existence on Earth and to satisfy
their basic needs such as eating, drinking and having a shelter, humanity has
looked for many solutions and in the ages when there was no modern technology
or in rural places which has no contact with the technological advances, humans
have practiced various religious and magical rituals and had various faiths. The
aim of this study to examine the beliefs and practices which have been focused
on soil, fertility and hands which have been developed for bringing fertility
of the Earth to humans’ prey, relatives and soil. The life energy of the hand
as a vital organ and its relationship with fertility and abundance is the
starting point in analysing these beliefs and practices. The symbol of the
hands, which has been encountered both on the walls of caves and temples are
elements used for bringing fertility and abundance since the prehistoric ages.
This study emphasizes the fact that the symbol for the hands, which have always
been related to the feminine, are found in many beliefs and practices with the
image of the sacred female, related to the earth. Another important aspect of this study is the beliefs and
practices, related to farming which is believed to be the focus of the hands’
being sacred ad their bringing fertility. These beliefs and practices,
encountered in long periods of time, starting from plating the seed and ending
in the harvest period, which is celebrated, are analysed in this study. 

Anahtar Kelimeler

Earth, fertility, hand symbol, folk culture, beliefs

Kaynakça

• AÇA, M. (2017). “Kültür ve Dayatma: Türk Kültüründe Sol El Tabusu”. International Conference: The West of The East, The East of The West Proceedings, Prague/Czechia 4-6 July, s. 205-212.
• AKSU, A. (1997). “Diyarbakır Düğünleri”. Milli Folklor Dergisi, 5 (34), s. 72-77.
• ATEŞ, M. (2014). Mitolojiler ve Semboller “Ana Tanrıça ve Doğurganlık”. İstanbul: Milenyum Yayınları.
• AYDOĞAN, H. Aycan (2012). Türk Kültüründe Bereketi Arttırmaya Yönelik İnanış ve Uygulamalar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BAYAT, F. (2016). Türk Mitolojik Sistemi 2 Kutsal Dişi- Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler- İyeler, Demonoloji. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• BORATAV, P. N. (1997). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• DEVELLİOĞLU, F. (2004). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• DURAN, H. (2003). “Sözlü Gelenekteki Yemek Dualarına Dair”. Milli Folklor Dergisi, 8 (57), s. 98-101.
• ELİADE, M. (2003) Dinler Tarihine Giriş. (Çev. Lale Aslan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ENGİN R. ve ÇAKIR A. (2013). “Amuca Bektaşilerinde Sofra ve Sofra Erkanı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 65, s. 299- 312.
• ERSEVEN, İ. C. (1990). Oyun Kavramı Açısından Semahlar/ Alevilerde Semah. Ankara: Ekin Yayınları.
• GİMBUTAS, M. (2006). The Language of The Goddess. New York: Thames&Hudson.
• GÜNDÜZÖZ, G. (2015). Bektaşi Kültüründe Yemek Motifi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• GÜNGÖR, K. (1956). “Anadolu’da Hızır Geleneği ve Hıdırellez Törenlerine Dair Bir İnceleme”. Türk Etnografya Dergisi, 1, s. 56-72.
• İNAN, A. (1940). “Gaziantep’te Aleviler”. Halk Bilgisi Haberleri Dergisi. 110, s. 37-40.
• KAHVECİ, M. (1990). “Muğla’da Hıdırellez”. Türk Halk Kültüründe Derlemeler, “Hıdırellez Özel Sayısı”, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 77-80.
• KALAFAT, Y. (1999). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• KARADAĞ, M. (1994). “Mahallî Türk Evlerindeki Halk Geleneklerinin Anlam ve Fonksiyonları.” Türk Kültürü Dergisi, 373, s. 288-296.
• KORKMAZ, E. (2008). Anadolu Aleviliği, İstanbul: Berfin Yayınları.
• KORKMAZ, E. (2010). Simgeler Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• KUMARTAŞLIOĞLU, S. (2012). Türk Kültüründe Ateş ve Ocak Kültü. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Balıkesir.
• KUR’ÂN-I KERÎM VE AÇIKLAMALI MEÂLİ (1993), Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• MELLAART, J. (2003). Çatalhöyük Anadolu’da Bir Kent. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• MEYDAN, F. (1990). “Kütahya’da Hıdırellez Geleneği”. Türk Halk Kültüründe Derlemeler, “Hıdırellez Özel Sayısı”, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 113-121.
• MUTLUAY, N. (2010). Anadolu Neolitik Çağ Uygarlığı. Ankara: Alter Yayıncılık.
• NOYAN, B. (1995). Bektaşilik, Alevilik Nedir? İstanbul: Ant Yayınları.
• OCAK, A.Y. (2007). İslam-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• OLGUNSOY, B. (2007). Balıkesir Yöresinde Derlenmiş Bitki ve Hayvanlarla ilgili İnanış ve Uygulamalar Üzerine Bir Araştırma, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TANYU, H. (1982). “Fatma Anamız (Fadime Anamız) ve El ile ilgili İnançlar Üzerine Kısa Bir Araştırma”. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri IV. Cilt Gelenek-Görenek ve İnançlar, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, s. 479-495.
• TURAN, F. A. (2007). “Bulgaristan’da Demir Baba Tekkesi’ndeki İnanç Sembollerinin ve Ritüellerinin Çözümlenmesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 43, s. 1-11.
• ÜÇER, M. (1976). “Anadolu Folklorunda ‘Fadime Ana’”. Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı 1975, s. 147-156.
• ÜÇER, M. (1981). “Anadolu Folklorunda ‘Fadime Ana’ (II)”. Türk Folkloru Araştırmaları, 1, s. 113-120.
• YAVUZ, Y. Ş. (1998). “Yed”. İslâm Ansiklopedisi C. 43, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 375-376.
• YUND, K. (1960). “Türkiye’de Hıdırellez”. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 6 (130), s. 2139-2141.
• Elektronik Kaynaklar
• URL-1: https://uqusturk.files.wordpress.com/2011/05/elibelinde-26.jpg