İŞLEVSEL BAKIŞ AÇISIYLA KİLİS’TE DAM KÜLTÜRÜ

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 31, 1118 - 1140, 15.09.2020

Gönül Reyhanoğlu Melek Yavuz

https://doi.org/10.12981/mahder.780633

Cited By: 2

Öz

Geleneksel mimarinin bir unsuru olan damlar Akdeniz, Doğu ve Güneydoğu Anadolu gibi bölgelerde, özellikle yaz aylarında evlerin yetersiz kaldığı durumlarda ihtiyaçlara cevap veren işlevsel bir mekân olarak kullanılır. Günümüzde evin damının kullanımı şehir hayatında bahçeli evlerden apartmanlara geçişte bir ara evre, ara yüz olmuştur. Bu çalışmanın amacı, Kilis yöresinde dam kültürünün izleri tamamen silinmeden geçmişteki yerini, mevsimine ve toplumdaki cinsiyet rollerine göre nasıl kullanıldığını tespit ederek kayıt altına almak, bugünkü halini yorumlamak, işlevsel birtakım özelliklerini ortaya koyarak insanın ihtiyaçları ve bunları karşılama şekilleri hakkında düşünmektir. Araştırma; sahadan veri toplama, gözlem, analiz, değerlendirme ve sonuç olmak üzere beş aşamadan oluşmaktadır. Saha 2018-2019 yıllarından çeşitli aralıklarda gözlemlenmiştir. Doksan kişiyle görüşme yapılmış, damın Kilis halkı nezdinde yeri ve işlevleri somut örnekler üzerinden işlevsel teoriye göre analiz edilmiştir. İnsanların belirli temel ihtiyaçlarını karşılayabilmek için mekânlara ihtiyacı vardır. Bu mekânları en işlevsel olabilecek şekilde düzenlerler. Kilis halk kültüründe damlar yiyecek hazırlama, kurutma, stoklama, temizlik, oturma, uyuma, eğlenme, çocukların oyun alanı, hayvan bakma ve bitki yetiştirme gibi gereksinimlere cevap veren geleneksel mimarînin bir unsuru konumundadır. Toplumsal cinsiyet rolleri açısından bakıldığında dam kadınlara, özel alandan çıkmadan dışarıda olma, imece usulü işleri yapabilme, sosyalleşme ve ev ekonomisine katkı sağlama, mevsimsel işleri daha rahat yapabilme imkânı sunmuştur. Günümüzde hızla büyüyen kentler, yüksek apartmanlar ve ihtiyaçların değişimi bu kültürel olguyu ortadan kaldırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

dam, ihtiyaç, geleneksel mimarî, Kilis, işlevsel kuram

FLAT ROOF [DAM] CULTURE IN KILIS BY FUNCTIONAL VIEW

Öz

Flat Roofs [Dam], an element of traditional architecture, are used in regions such as the Mediterranean, Eastern and Southeastern Anatolia, as a functional space that responds to needs in the especially summer when houses are inadequate. Today, the use of the flat roof of the house has become an intermediate phase and interface in the transition from the garden houses to the apartments in city life. The purpose of this study is to reveal and record the history of the flat roof culture in Kilis region, how it was used according to the season and the gender roles in the society, to interpret the present state, and to reflect on the needs and ways of meeting them by revealing some functional features. Research; It consists of five stages: data collection, observation, analysis, evaluation and result from the field. The field has been observed at various intervals from 2018-2019. Ninety people were interviewed, the location and functions of the flat roof before the people of Kilis were analyzed according to functional theory using concrete examples. People need places to maintain certain basic needs. They organize these spaces in the most functional way. In the folk culture of Kilis, drips are an element of traditional architecture that meets the needs such as food preparation, drying, stocking, cleaning, sitting, sleeping, having fun, children's playground, caring for animals and growing plants. In terms of gender roles, it provided the opportunity for women to be outside without leaving the private area, to do imam-style jobs, to socialize and contribute to the home economy, to do seasonal jobs more comfortably. Today, rapidly growing cities, high-rise apartments and the change of needs eliminate this cultural phenomenon.

Anahtar Kelimeler

Flat Roof, Requirement, traditional architecture, Kilis, functional theory

Kaynakça

• Abdurrezzak, A. (2014). İşlevsel teori bağlamında yemek kültürünün iletişimsel yönü. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(11), 1-16.
• Aça, M. ve Yolcu, M.A. (2017). Folklorda örtük ve bozuk işlevi. Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Folklor/Edebiyat Dergisi, 23(90), 47-58.
• Alga, R. (2005). Yaşam döngüsüne bağlı olarak konut tasarımını etkileyen faktörler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Amos, D.B. (2011). Halkbilimi öğreniminde tür kavramının konumu. Milli Folklor Dergisi, (9), 226-243.
• Assmann, J. (2001). Kültürel bellek eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik (Çev. A. Tekin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bascom, W.R. (2010). Folklorun dört işlevi. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (Eds. M. Ö. Oğuz ve S. Gürçayır). Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Bingöl G. (2010). Gıda işlemede kurutma teknolojilerinin temel ilkeleri. Kısaltılmış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul: Mürettebat Reklamcılık.
• Cerrahoğlu, M. (2016). Halkbiliminin işlevsel çözümleme modellerine göre yâran geleneği. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (7), 543-557.
• Çobanoğlu, Ö. (2016). Halk bilimleri kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Erdönmez M. ve Akı A. (2005). ‘Açık kamusal kent mekanlarının toplum ilişkilerindeki etkileri’. YTÜ Mimarlık Fakültesi e-Dergisi, 1(1), 67-87.
• Evranuz, Ö. (1998). Gıda mühendisliği tasarımı ders notları. İstanbul Teknik Üniversitesi, Gıda Mühendisliği Bölümü, İstanbul.
• Gökalp, Z. (1980). Makaleler IX: tarihi maddecilik ve içtimai mefkurecilik. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Güvenç, B. (1985). Kültür konusu ve sorunlarımız. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İncili, Ö.F. ve Akdemir, İ.O. (2016). İklimin konut kültürü üzerine yansımaları: tarihi Kilis evleri örneği. Elâzığ Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2), 1-11.
• Kahraman, M. D. (2014). İnsan ihtiyaçları ve mekânsal elverişlilik kavramları perspektifinde yaşanılırlık olgusu ve mekânsal kalite. TMMOB Dergisi, 2(24), 74-84.
• Kanadıkırık, E. (1972). Maraş’ta konut tipleri. AÜDTCF Coğrafya Araştırmaları Dergisi, (5-6), 253-281.
• Kanalıcı K. A. (2012). Geleneksel Gaziantep evleri yapı üretimi analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Lefkoşa Yakın Doğu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Lefkoşa, KKTC.
• Kane, A.E. (2008). Sosyal teoride kültürün merkeziliği: Weber ve Durkheim’den temel ipuçları. S. P. Turner (Ed.), Sosyal Teori ve Sosyoloji, İstanbul: Küre Yayınları.
• Malinowski, B. (1992) Bilimsel bir kültür teorisi (Çev. S. Özkal), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Malinowski, B. (2016). Bilimsel bir kültür teorisi (Çev. D. Uludağ). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Oğuz, M.Ö. (2009). Somut olmayan kültürel mirasın mekânı, somut olmayan kültürel miras nedir? Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Oğuz, M. Ö. (2019). Paldır kültür kentleşmeler. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Ögel, B. (1982). Türk mutfağının gelişmesi ve Türk tarihi gelenekleri. Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri (s. 16), Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı Araştırma Dairesi Yayınları.
• Özbek, M. Ö. (2007). Fizik mekân kurgularının sosyal ilişkiler üzerinden arnavutköy yerleşimi bütününde mekân dizimi (Space Syntax) yöntemi ile incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Özbudun, S., Şafak B., N.S Altuntek (2005). Antropoloji (Kuramlar, Kuramcılar). Ankara: Dipnot yayınları.
• Savaşçıoğlu, R. (2008). Tarihi Kilis evleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Sceats, S. (2000). Food, consumption and the body in contemporary women’s fiction. London: Cambridge University Press.
• Stoeltje J.B. (2005). Festival (Çev. P. Ersoy). Milli Folklor, 9(67), 160-169.
• Şahin, K. (2003). Antakya geleneksel yemek kültürünün beslenme antropolojisi açısından incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hatay M.K.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hatay.
• Şahin, K. (2014). Eski Yakındoğu’da yemek simgeselliği üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (12), 331-352.
• TDK (2019). Dam maddesi. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 19.09.2019)
• Ünlü, F. (1998). İç mekân oluşum ve biçimlenişinde mekân-insan davranışı etkileşimine bir yaklaşım. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.