ON THE UNDEFINED HEADWORDS OF AHMET VEFIK PASHA’S LEHÇE-i OSMÂNÎ

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 33, 401 - 409, 15.03.2021

Kaan Yılmaz , Ali Rıza Tosun

https://doi.org/10.12981/mahder.874256

Öz

Lehçe-i Osmânî is considered the most important work of Ahmet Vefik Pasha. This work is regarded as the first example of our modern lexicography tradition. With its second edition, which was re-edited by its author, Lehçe-i Osmânî was constructed with a striking structure that divides the vocabulary of Ottoman Turkish into Arabic-Persian origin and non-Arabic-Persian. The handling of Turkish words as a headword in Ottoman lexicography started with Ahmet Vefik Pasha's Lehçe-i Osmânî. This work, which is the first in this respect, has become one of the main reference sources for Turkish scientists since the date it was written. In addition to these valuable features, Lehçe-i Osmânî also has some defects. The most important of these is that some head words are left undefined (very likely forgotten). Recep Toparlı (2000), who transferred the Lehçe-i Osmânî to Latin letters with a new order, stated that he determined the definitions of some of these items and added them to his study. But he stated that he did not include some items that he could not identify in his study. This study was primarily prepared to reveal the words and undefined items for which the definitions could not be determined by Toparlı. Some of the undefined words were defined by help of in-dictionary, some others outside from dictionary. These additions were given by their sources and testimonies. The items, whose definition still cannot be found, were brought to the attention of researchers who may be interested in the subject in the future.

Anahtar Kelimeler

Lehçe-i Osmânî, lexicography, Ottoman lexicography, headword, undefined headwords

AHMET VEFİK PAŞA’NIN LEHÇE-İ OSMÂNÎ’SİNDE TANIMI BULUNMAYAN MADDELER ÜZERİNE

Öz

Lehçe-i Osmani, Ahmet Vefik Paşa’nın en önemli eseri sayılmaktadır. Bu eser modern sözlükçülük geleneğimizin ilk örneği olarak kabul edilir. Yazarı tarafından yeniden düzenlenmiş ikinci baskısıyla Lehçe-i Osmânî, Osmanlı Türkçesinin söz varlığını Arapça-Farsça kökenli olanlar ve olmayanlar şeklinde ikiye ayıran dikkat çekici bir kurguyla tasarlanmıştır. Osmanlı sözlükçülüğünde daha önce eşi görülmemiş bir biçimde Türkçe madde başı kelime içeren eser, yazıldığı tarihten bu yana Türklük bilimcilerin temel başvuru kaynaklarından biri haline gelmiştir. Lehçe-i Osmânî’nin bu değerli özellikleri yanında bazı kusurları da bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi bazı madde başı kelimelerin tanımsız unutulmuş/bırakılmış olmasıdır. Yeni bir düzenle Lehçe-i Osmânî’yi Latin harflerine aktaran Recep Toparlı (2000), bu maddelerin bazılarının tanımlarını saptayarak çalışmasına dahil ettiğini belirtmiştir. Tanımını saptayamadığı bazı maddeleri ise çalışmasına almadığını dile getirmiştir. Bu çalışma öncelikli olarak Toparlı tarafından tanımı belirlenemeyen maddelerin tanımlarını açıklamak için hazırlanmıştır. Sözlük içi ve sözlük dışı tarama yöntemiyle tanımı saptanabilen maddeler, sonuca ulaşmak için kullanılan kaynakların tanıklığıyla sıralanmıştır. Tanımı saptanamayan maddeler ise ileride konuya ilgi duyacak araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Lehçe-i Osmânî, sözlükbilim, Osmanlı sözlükçülüğü, madde başı, tanımsız madde

Kaynakça

• Akün, Ö. F. (1989). Ahmed Vefik Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 2, 143-157, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Akün, Ö. F. (2003). Lehce-i Osmânî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 27, 127-128, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ali Cevad (1314), Memâlik-i Osmaniyenin tarih ve coğrafya lugati. cild-i sânî, Dersaadet: Mahmud Bey Matbaasi.
• Çeri, B. (1998). XIX. yüzyıldan Osmanlıca bir sözlük Lehçe-i Osmânî. Kebikeç Dergisi, 6, 169-174.
• Kahane, H. - Kahane, R. – Tietze, A. (1958). The Lingua Franca in the Levant: Turkish nautical terms of Italian and Greek origin. Urbana: Universty of Illinois Press.
• Kahraman, S. A. (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi: Kütahya, Manisa, İzmir, Antalya, Karaman, Adana, Halep, Şam, Kudüs, Mekke, Medine, 9. kitap, 1. cilt / Evliyâ Çelebi. İstanbul: Yapı Kredi.
• Koç, M. – Tanrıverdi E. (2013). Kamusu’l-Muhit Tercümesi Mütercim Asım Efendi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Mehmed Bahaeddin (1927). Yeni Türkçe Lugat. İstanbul: Evkaf-ı İslamiye Matbaası.
• Meral Türkmenoğlu, T. (2019). Ahmed Vefik Paşa’nın Lehce-i Osmânî adlı sözlüğünün 1876 ve 1889 tarihli baskıları üzerine sözlük bilimsel bir değerlendirme. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Murphey, R. (2001). Kasr-ı Şirin Antlaşması. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 24, 575, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Osmanlı Yer Adları: II (2013). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. Anadolu, Karaman, Rum, Diyarbakır, Arap ve Zülkadriye Eyaletleri (1530-1556) (Şam ve Halep dahil). Ankara.
• Şemseddin Sami (1883). Dictionnaire Turc-Français. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Şemseddin Sami (1317). Kamus-ı Türki. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Toparlı, R. (2000). Lehce-i Osmânî. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Redhouse, Sir J. W. (1890). A Turkish and English Lexicon, Printed for The American Mission by A. H. Boyajiyan. Constantinople.
• Uçman, A. (2010). Şemseddin Sami. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 38, 519-522, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• URL-1: “Horbes Keşm Mağaraları”. http://www.qeshmcity.ir/غارهای-خوربس-قشم/ (Erişim: 10.12.2020).
• URL-1: “Türkiye Asma Genetik Kaynakları”. https://arastirma.tarimorman.gov.tr/bagcilik/Lists/KutuMenu/Attachments/6/22%20Edirne.pdf (Erişim: 11.12.2020).