16.-19.YÜZYIL DÖNEMİ SOSYAL YAŞAMINDA OSMANLI KADINI VE OSMANLI TOPRAKLARINDA YAŞAMIŞ SANATÇILARIN ESERLERİNE YANSIMALARI

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 35, 1104 - 1128, 15.09.2021

Hülya Kalyoncu

https://doi.org/10.12981/mahder.944355

Cited By: 1

Öz

Farklı tarihçiler tarafından farklı yorumlarla ifade edilen, Osmanlı sosyal yaşamında kadın mevcudiyeti, günümüzde dahi tartışılan bir konudur. Mevcut tartışmalardan yola çıkılarak yapılan bu çalışmada Osmanlı sosyal yaşamında kadın konusuna, sanat tarihi disiplini açısından ve ressamların yapmış oldukları görsel sanat eserleri ışığında, sanatsal bir yaklaşım ile cevap bulunması amaçlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun 600 yıllık çok uzun bir süreci kapsayan bir medeniyet olduğu bilinmektedir ve imparatorluğun çok değişken konjonktürel süreçleri bulunduğu aşikârdır. Ancak 16.19.yüzyıllar arası dönem, kadına bakış açısından benzer bir süreçtir ve yapılan bu çalışmada bahsi geçen yüzyıllar arasındaki süreç içerisinde Osmanlı kadınını sosyal yaşamın farklı yönleri ile ele almak sureti ile betimleyen sanatçıların eserleri ele alınmıştır. Çalışma kapsamına dâhil edilen eserlerin sanatçıları ise bu süreç içerisinde Osmanlı topraklarına gidip gelerek belli sürelerde de olsa bizzat, Osmanlı topraklarında yaşamış olan yabancı sanatçılar ve Osmanlı’da yerleşik Osmanlı vatandaşı sanatçılardır. Konuyu ele alan ve orijinallerinin günümüzde çeşitli dünya kütüphanelerinde muhafaza edildiği, Osmanlı topraklarına gelmek sureti ile gezgin seyyahlar tarafından yazılmış bulunan seyahatname anıları ve devlet arşiv belgeleri de konuya ışık tutacak olan verilerdir. Bu nedenle çalışmada dönemi anlatan yazınsal verilerin taramalarının ve incelemelerinin yapılması ve ressam sanatçılara ait görsel belgelerde görülen sahnelerin, eldeki veriler ile sentezleme yapılması çalışma metodu ve yöntemi olmuştur. Sanatçılara ait görsel eserler ve tarihçilere ve seyyahlara ait yazınsal kaynakların birlikte değerlendirildiği bu çalışma ile Osmanlı kadının, alt başlıklara ayrılan sosyal yaşamın kimi koşullarında oldukça sınırlandırılmış, kimi koşullarında ise nispeten serbest bir yaşam süreci geçirmiş olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

kadın, osmanlı, resim sanatı, seyahatname, sosyal yaşam

16-19th CENTURIES SOCIAL LIFE OF OTTOMAN WOMEN AND ITS REFLECTION IN THE WORKS OF ARTISTS' THAT LIVED IN THE LAND OF OTTOMAN

Öz

The presence of women in Ottoman social life, which is expressed with different interpretations by different historians, is a subject that is heavily debated even today. In this study, which is based on the existing discussions, it is aimed to find an artistic approach to the issue of women in Ottoman social life in terms of the discipline of art history through the light of the visual artworks made by the painters. It is known that the Ottoman Empire was a civilization covering a very long period of 600 years and that the empire had very variable periods. However, the period between the 16th and 19th centuries is a similar process from the point of view of women, and in this study, the works of artists who depicted Ottoman women with different aspects of social life during the period between the mentioned centuries were discussed. The artists of the works included in the scope of the study are foreign artists who lived for certain periods in the Ottoman lands personally and Ottoman citizens residing in the Ottoman Empire. Memories of travelogues written by travelers who came to the Ottoman lands and state archive documents, which deal with this subject and whose originals are preserved in various world libraries today, are also data that will shed light on the subject. For this reason, scanning and examining the literary data describing the period and synthesizing the scenes seen in the visual documents of the painter artists with the data at hand have been the method of the study. With this study, in which visual works belonging to artists and literary sources belonging to historians and travelers are evaluated together. It is concluded that Ottoman women were quite limited in some conditions of the social life which is divided into sub-titles, and in some conditions, they had a relatively free life period.

Anahtar Kelimeler

Woman, Ottoman, painting, travelogue, social-life

Kaynakça

• Ahmed Refik (1987). Bursa şehrinde Osmanlı hukukunun uygulanması (17.yüzyıl). Ankara: Başbakanlık.
• Altındal, A. (1977). Türkiye’de kadın. İstanbul: Havass.
• Amicis, E. De. (1986). İstanbul. (Çev: Beynun Akyavaş). İstanbul: Kültür Bakanlığı.
• And, M. (1985). 17. yüzyıl Türk çarşı ressamları. Tarih ve Toplum, S.16, Nisan.
• And, M. (2012). 16. yüzyılda İstanbul kent-saray-günlük yaşam. İstanbul: Yapı Kredi.
• Arsal, O. (2000). Modern Osmanlı resminin sosyolojisi. İstanbul: Yapı Kredi.
• Ataman, S. Y. (1997). Türk İstanbul’u. İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi.
• Bağcı, S. - Çağman, F. - Renda, G. - Tanındı, Z. (2006), Osmanlı resim sanatı. İstanbul: Kültür Bakanlığı.
• Bayram, M. (1987). Baciyan-ı Rum. Konya: Gümüş.
• Bull, D. - İrepoğlu, G. - Nicholaas, S. E. - Renda, G. (2003). Van Mour ve İstanbul’da yaşam. Lale Devri’nin bir görgü tanığı Jean Baptiste Vanmour. İstanbul: Koçbank.
• Busbecq (1927). The Turkish letters of ogier ghiselin de Busbecq (1554-1562). (Çev.: Edward Seymour Forster), Oxford.
• Caporal, B. (1982). Kemalizm ve Kemalizm sonrasında Türk kadını. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Çaha, Ö. (1996). Sivil kadın. Ankara: Vadi.
• Dalvimart, O. ( 2011). Osmanlı kostümleri-Costume of Turkey. İstanbul: İş Bankası.
• Davis, F. (2009). Osmanlı hanımı. (Çev.: Bahar Tırnakçı), İstanbul: Yapı Kredi.
• Değirmenci, T. (2015). Osmanlı tasvir sanatında görselin okunması: İmgenin ardındaki hikayeler (Şehir oğlanları ve İstanbul’un meşhur kadınları). Osmanlı Araştırmaları/The Journal of Ottoman Studies. XLV, 25-55.
• Dolu, E. (1970). Osmanlı sarayında bir İtalyan ressamı Zonaro. Hayat Mecmuası, S. 8, 47-49.
• Dulum, S. (2006). Osmanlı devletinde kadının statüsü, eğitimi ve çalışma hayatı (1839-1918). Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Evren, B. - Can, D. G. (1997). Yabancı gezginler ve Osmanlı kadını. İstanbul: Milliyet.
• Eyice, S. (1997). İstanbul halkının ve padişahların ünlü mesiresi: Kâğıthane. İstanbul Armağanı, 129-170, Ankara: Tarih Kurumu.
• Faroqhi, S. (1993). Osmanlı’da kentler ve kentliler. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Faroqhi, S. (1997). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşamı. Ortaçağdan yirminci yüzyıla. (Çev.: E. Kılıç), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Faroqhi, S. (2009). 18. yüzyıl Anadolu kırsalında suç, kadınlar ve servet. Modernleşmenin eşiğinde Osmanlı kadınları. (Çev.: Necmiye Alpay). Ankara: Tarih Vakfı Yurt.
• Fenerci Mehmed (1986). Osmanlı kıyafetleri, Fenerci Mehmed albümü. İstanbul: Vehbi Koç Vakfı.
• Germaner, S. - İnankur, Z. (2002). Oryantalistlerin İstanbulu. İstanbul: İş Bankası.
• Gerber, H. (1980). Social and economic position of women in the Ottoman city, Bursa, 1600-1700. IJMES, (12), 231-244.
• Gökalp, Z. (1991). Türk uygarlığı tarihi. İstanbul: İnkılap.
• Gürçağlar, A. (2000). Osmanlı sarayının son ressamı Fausto Zonaro. Antik Dekor, S.60.
• Hamadeh, S. (2007). Şehr-i sefa. 18.yüzyılda İstanbul. İstanbul: İletişim.
• Işın, E. (2006). İstanbul’da gündelik hayat. 4. b., İstanbul: Yapı Kredi.
• İnan, A. (1972). Manas destanı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu
• İnan, A. A. (1982). Tarih boyunca Türk kadınının hak ve görevleri. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• İnankur, Z. (2005). İmparatorluktan portreler. İstanbul: Suna ve İnan Kıraç Vakfı.
• İzgi, Ö. (1975). İslamiyet’ten önceki Türklerde kadın. Türk Kültürü Araştırmaları, 145-160.
• Jennings, R, C. (1975). Women in early 17 th. century judicial records-the sharia court of Anatolian Kayseri. Journal of the Economic and Socail History of the Orient, XVIII, 1, 53-114.
• Karay, R. H. (2002). Üç nesil üç hayat. İstanbul: İnkılâp.
• Karayel, G. E. (2012). İstanbul’da günlük yaşam sahnelerinin Türk resim sanatına yansımaları. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Resim Ana Sanat Dalı Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi.
• Kaşgarlı Mahmud (1985). Divan-ü Lügat-it Türk Tercümesi. (Çev.: Besim Atalay), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kaya, M. (2012). Charles Texier’nin Seyahatnamesine göre XIX. yüzyılda Anadolu’nun sosyal, kültürel ve ekonomik durumu. Gazi Türkiyat, S.10, 252-253.
• Kazıcı, Z. (2003). Osmanlıʹda toplum yapısı. İstanbul: Bilge.
• Kurnaz, Ş. (2011). Yenileşme sürecinde Türk kadını: 1839-1923.İstanbul: Ötüken.
• Lewis, R. (2009). Osmanlı’da gündelik yaşam. (Çev.: Adile Runa Orhunsoy), Ankara: Alter.
• Lewis, R. (1973). Osmanlı Türkiyesi’nde gündelik hayat. İstanbul: Doğan Kardeş.
• Mantran, R. (1991). XVI. -XVII. yüzyıllarda İstanbul’da gündelik hayat. (Çev.: Mehmet Ali Kılıçbay), İstanbul: Eren.
• Musahipzade Celal (1946). Eski İstanbul yaşayışı. İstanbul: Türkiye,
• Nicholas, N. (1585). The navigations, peregrinations and voyages, made into Turkie, (Çev.: T. Washington), London.
• Ortaylı, İ. (2001). Osmanlı toplumunda aile. İstanbul: Pan.
• Ortaylı, İ. (2007). Son imparatorluk Osmanlı. İstanbul: Timaş.
• Ögel, B. (1988). Türk kültürünün gelişme çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmalar Vakfı.
• Öndeş, O. - Makzume, E. (2003). Osmanlı saray ressamı Fausto Zonaro. İstanbul: Yapı Kredi.
• Önalp, E. (1990). Bir İspanyol esiri gözüyle 1552-1556 yılları arasında İstanbul. İstanbul: OTAM.
• Öztuna, Y. (2004). Cumhuriyet öncesinde Türkler. İstanbul: Babıali Kültür.
• Parmaksızoğlu, İ. (1986). İbn-i Battuta Seyahatnamesinden seçmeler. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Renda, G. (1988). 17.yüzyıldan bir grup kıyafet albümü. 17. Yüzyıl Osmanlı Kültür Ve Sanatı Sempozyumu Bildirileri,19-20 Mart, 153-178.
• Şakiroğlu, M. H. (1994). De Amicis, Edmondo. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, 60-61.
• Sönmez, Z. (2006). Türk-İtalyan siyaset ve sanat ilişkileri. İstanbul: Bağlam.
• Sümer, F. (1967). Oğuzlar. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Taşkıran, T. (1973). Cumhuriyetin 50. yılında Türk kadın hakları. Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı.
• Unat, N, A. (1982). Türk toplumunda kadın. İstanbul: Ekin.
• Uzunoğlu, M. (2008). Cumhuriyet’ten günümüze toplumsal değişimin Türk resim sanatında kadın imgesine yansıması. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik/Doktora Tezi.
• Ülkütaşır, M. Ş. (1967). Sıbyan mektepleri. Türk Kültürü, Temmuz, 594-600.
• Viaje de Turquia (1552-1555) (Cristoboal de Villalon), y.hz.Antonio G.Solalinde, Madrid. 1965.
• Yılmaz, F. (2003). Osmanlı devletinde gayrimüslimlerin giyim kuşamlarını düzenleyen kanunlar. İstanbul: Kitabevi.