TÜRK KÜLTÜRÜNDE ÖLÜM OLGUSU VE ÖLÜM SONRASI RİTÜELLERİ

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 37, 179 - 196, 16.03.2022

Şenay Alsan

https://doi.org/10.12981/mahder.1053280

Cited By: 7

Öz

Ölüm ve ölümden sonraki hayatın varlığı; insanın varoluşundan itibaren zihnini meşgul eden önemli konulardan biri olmuştur. Yeryüzünde ömrünü tamamlayan herkesin ruhu bedeninden ayrılır ve geçici hayatından ebedi hayata göç eder. Her uygarlığın ölüm ve ölümden sonraki hayat ile ilgili tutumu farklı olmuştur. İnanç sistemi ve din, bu tutumu yönlendiren etmenlerin başında gelmektedir. Toplumların ölüme bakış açısı, ölümle yüzleşmesi, Ölüm sonrasında yapılan uygulamalar, zaman içinde değişim gösterse de temel olarak din ve gelenekler ile şekillenir. Her ne kadar ölüme farklı anlamlar yüklenilse de, bazen engel olabilmek için önlemler alınmış, bazen de ölüm kavuşma veya kurtuluş olarak algılanmış, hatta ölümsüzlük için türlü çabalar sarf edilmiştir. Bu makalede, insanlığın varoluşundan beri merak ettiği, anlamlandırmaya çalıştığı ve hatta korktuğu ölüm kavramı ve ölüm sonrası ritüeller tarihsel bir süreç içerisinde incelenmiştir. Ölüm kavramı ele alınırken; öncelikli olarak dini ve toplumsal gelenekler çerçevesinde bir analiz yapılmış ve konu ile ilgili literatür taraması yapılarak günümüz gelenekleri ile karşılaştırılmak sureti ile bir sonuca ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ölüm, Mezar, Ruh, Cenaze, ritüel

THE CONCEPT OF DEATH AND POST DEATH RITUALS IN TURKISH CULTURE

Öz

Death and the existence of life after death have been some of the important issues that have occupied the mind of man since his existence. The soul of everyone who completes his life on earth leaves his body and migrates from his temporary life to eternal life. Each civilization's attitude towards death and life after death has been different. The belief system and religion are the main factors that direct this attitude. Societies' perspectives on death, confrontation, after-death ceremonies, visits, and the meanings they attribute to death change over time but are mainly shaped by religion and traditions. Although death has different meanings and consequences, sometimes precautions were taken to prevent it, sometimes it was perceived as reunion or salvation, and even various efforts were made for immortality. In this article, the concept of death and post-death rituals, which humanity has been curious about, trying to make sense of and even afraid of since its existence, are examined in a historical process. While dealing with the concept of death; Firstly, an analysis was made within the framework of religious and social traditions, and a result was reached by comparing the relevant literature with today's traditions.

Anahtar Kelimeler

death, ritual, grave, spirit, funeral

Kaynakça

• Aça, M. (2011). Kazak ve Kırgız Türklerinde defin sonrası bazı uygulamalar ve aş verme (aş toyu). Milli Folklor, S. 43, 24-33.
• Yücekal-Arpacı, G. (2012). Gök-Tanrı inancının bilinmeyenleri. Din ve millet kavramları. İstanbul. Çatı.
• Bahar, H. (2015). Avrasya’da ölüm ve Türklerde mezar kültürü. Aile Yazıları-8, Ankara: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Biray, N. (2015). Defin sonrası uygulanan gelenekler. Aile Yazıları-8, Ankara: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Boratav, P. N. (1984). 100 soruda Türk folkloru. İstanbul: Gerçek.
• Çoruhlu, Y. (2011). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı.
• Doğanay, A. (2004). Türklerde ahiret inancının mezar yapı ve bezemelerine tesiri. Sanat ve İnanç/2, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Türk Sanatı Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Eliade, M. (2014). Şamanizm. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Ersoy, R. (2002). Türklerde ölüm ve ölü ile ilgili rit ve ritüeller. Milli Folklor, S. 54, 86-101.
• Eyüboğlu, İ. Z. (1998). Anadolu inançları. Anadolu üçlemesi. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm.
• Gömeç, Y. S. (2019). Eski Türk dininin temel özellikleri. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4 (1), 84-123.
• Gülensoy, T, (2015). Eski Türklerde ölüm, mezar ve yas geleneği. Aile Yazıları-8, Ankara: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• İnan, A. (1976). Eski Türk dini tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İnan, A. (2000). Tarihte ve bugün Şamanizm - Materyaller ve araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karamürsel, A. (2002). Türklerde mezar geleneği. Türkler Ansiklopedisi, C. 3
• Kocasavaş, Y. (2002). Eski Türklerde yas ve ölü gömme âdetleri. Türkler Ansiklopedisi, C. 3
• Ögel, B. (1971). Dünden bugüne Türk kültürünün gelişme çağları. İstanbul. Milli Eğitim Basımevi.
• Ögel, B. (1995). Türk mitolojisi. C. 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Örnek, S. V. (1971). Anadolu folklorunda ölüm. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi.
• Radloff, W. (2008). Türklük ve Şamanlık. (Ed.: Andaç Uğurlu), İstanbul: Örgün.
• Roux, J. P. (1999). Altay Türklerinde ölüm. (Çev.: Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı.
• Sümbüllü, Z. (2004). Eski Türklerde defin şekilleri üzerine bir inceleme. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4.
• Tekin, F. (2020). Kazan-Tatar Türklerinin halk anlatılarında ölüm. Motif Akademi Halk Bilim Dergisi. 13 (30), 566-579.
• Tryjarski, E. (2012). Türkler ve ölüm. (Çev.: Hafize Er), İstanbul. Pinhan.
• Uraz, M. (1992). Türk mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam.
• Yücel, E. (2000). İslam öncesi Türk sanatı. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat.
• URL-1 https://www.atlasdergisi.com/kesfet/kultur/gokturkun-toprak-halki.html (Erişim: 06.01.2020)