Emre Sözcüğü Üzerine

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 38, 604 - 612, 12.06.2022

Hakan Özdemir

https://doi.org/10.12981/mahder.1022109

Öz

Etimoloji çalışmaları bilindiği üzere Türkoloji sahasında oldukça önemli ve geniş bir yer işgal eder. Özü itibariyle etimoloji, sözcüğün olası anlam veya anlamlarına bağlı kalarak varsa kavram alanına giren diğer sözcüklerden yardım alarak üzerindeki yapıları çözümlemek suretiyle sözcük üzerine olası görüşlerin ortaya konmasıyla meydana çıkan bir köken çalışmasıdır. Bu yönüyle etimoloji donuk bir bilgi üretme faaliyeti olarak bir çeşit zihin egzersizidir. Buna benzer egzersizlerin emre sözcüğü için de geçmişte çokça yapıldığı söylenebilir. Bu anlamda geçmişte söylenenler, üzerinde duracağımız emre sözcüğünün kökeni hakkında bir fikir edinmek için yeterlidir denebilir. Öyle ki ilk bakışta emre sözcüğünün hemrâh sözcüğünün değişmiş şekli olabileceği büyük bir rahatlıkla ifade edilebilir.
Hem dervişliğinin felsefesi sınırları aşmış Yunus Emre'nin hayat tarzı hem tasavvufta yol kavramını içinde barındıran süluk kavramı hem de sözcüğün ses değişimlerinin yeni şekle köprü kurmamızı olası kılması bu kanaatimizin oluşmasında önemli paya sahiptir. Tüm bu güçlü verilere rağmen gölgede kalmış olduğunu düşündüğümüz emre < amrak ilişkisi yeniden üzerinde durmayı hak eden bir görüntü arz eder. Daha önce ileri sürülmüş fikirlerin çürütülmesinin gerekliliği üzerine gelişen bir disiplini içinde barındıran etimolojinin bu anlamda en temel dayanağının aksine, her iki düşüncenin de olabilirliği üzerinde durulması yaralı olur. Kısacası hemrâh'a giden yolda bütün kapıların kapatılamadığı, belki de onu gölgede bırakacak kadar verilere sahip amrak sözcüğünün varlık ifade ettiği ileri sürülebilir.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, hemrāh, amraķ.

About the Word Emre

Öz

Etymology studies, as it is known, occupy a very important and wide place in the field of Turcology. In essence, etymology is a study of origins that emerges by revealing possible views on the word by analyzing the structures on it by adhering to the possible meaning or meanings of the word, and by getting help from other words that fall within the conceptual field, if any. In this respect, etymology is a kind of mental exercise as a static knowledge production activity. It can be said that similar exercises have been done in the past for the word Emre. In this sense, it can be said that what has been said in the past is sufficient to get an idea about the origin of the word Emre. So much so that, at first glance, it can be stated with great ease that the word "emre" may be a modified form of the word "hemrah".
Both the lifestyle of Yunus Emre, whose philosophy of dervish transgressed the borders, the concept of leech, which includes the concept of the path in Sufism, and the sound changes of the word, which made it possible for us to build a bridge to the new form, have an important role in the formation of our opinion. Despite all these strong data, the relationship between emre and amrak, which we think is overshadowed, presents an image that deserves to be emphasized again. Contrary to the most basic basis of etymology, which includes a discipline that develops on the necessity of refuting the ideas that have been put forward, it would be useful to focus on the possibility of both ideas. In short, it can be argued that the word amrak, which has enough data to eclipse it, can be argued that all the doors cannot be closed on the way to hemrah.

Kaynakça

• Argunşah, Mustafa (2013). Çağatay Türkçesi, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Emecen, Feridun (2010). “Süleyman Paşa (ö. 758/1357 [?])” TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 38, 94-96.
• Eraslan, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdal, Marcel (2008). “Emre”, Festschrift in Honor of Talat Tekin, (Ed: Mehmet Ölmez), Tiirk Dilleri Araştırmaları 18: İstanbul, 155-166.
• Erol, Aydil (1999). Şarkılarla, Şiirlerle, Türkülerle ve Tarihî Örneklerle Adlarımız, İstanbul: Turan Kültür Vakfı Yay.
• Foy, Karl (1902). “Die ältesten osmanischen Transscriptionstexte in gothischen Lettern” II. Mitteilungen des Seminars fur Orientalische Sprachen, Westasiatische Studien, 5, 233-293.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1943). Yunus Emre Divanı Metinler, Sözlük, Açıklama, Ahmet Halit Kitabevi, İstanbul.
• Hammer-Purgstall, Joseph von (1836-1838). Geschichte der Osmanischen Dichtkunst, 4 vols., Wien.
• Karatay, Osman (2011). Türklerin Kökeni, Kripto Yay., Ankara.
• Khorchid, Said (1991). “La deuxième composante du nom de Yunus Emre”, Journal Asiatique, c. 279, 233-38.
• Köprülü, Fuad (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara, 3. Basım.
• Kunos, İgnaz (1902). Šejx Sulejman Efendi’s Čagataj-Osmanisches Wörterbuch, Budapest.
• Mirzayev, Osman (1986). Adlarımız, Bakı.
• Mordtmann, Johannes (1902). “Türkisches. Zu Bd. IV, S. 230-277”, Mittheilungen des Seminars für Orientalische Sprachen, Westasiatische Studien, 5, 162-169.
• Özdemir, Hakan (2021). “Bir Yerlileştirme Örneği: -(S)Xn Geri Yapısı”. Karadeniz Araştırmaları. XVIII/69: 151-154.
• Tezcan, Semih (2012). “Yunus Emre’nin Adı”, Yunus Emre, (Ed. Ahmet Yaşar Ocak), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 83-92.
• Tietze, Andreas (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, c.1, a-e, İstanbul-Wien.
• Timurtaş, Faruk Kadri (1972). Yunus Emre Divanı, Tercüman 1001 Temel Eser.